دست پنهان شهرداری در تخریب بافت تاریخی
مدیران؛ عاملان اصلی تخریب بافت تاریخی همدان هستند
همدان‌نامه: همدان در یک قدمی تحقق آرزوی فعالان میراث فرهنگی این شهر برای داشتن یک اثر ثبت جهانی است و حدود سه سال است که این موضوع جدی‌تر شده و پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی شهری هگمتانه تا همدان در دست تهیه است، اما با مجوزهای شهرداری و سکوت میراث فرهنگی هر روز تکبناها در بافت تاریخی از بین می‌روند و با مجوزهایی که شهرداری صادر می‌کند، بافت این محوطه در حال نابودی است. این موضوع قطعا به مذاق کارشناسان ارزیاب یونسکو خوش نخواهد آمد. تناقض بین گفته‌های مسئولان مبنی بر عزم جدی برای ثبت جهانی هگمتانه و تخریب‌هایی که در آن انجام می‌دهند، موضوع پرونده این هفته ماست.
*مدیر پایگاه تاریخی هگمتانه:
*هدف از جذب گردشگر خودمان هستیم؛ نه گردشگر
*نازنین ناصری
همدان برای ثبت جهانی هگمتانه راه درازی در پیش دارد. همه نکات منفی منظر در حال ثبت باید اصلاح شود که نیازمند همکاری ساکنان و کسبه است. «صاحب محمدیان‌منصور» مدیر پایگاه تاریخی هگمتانه معتقد است ساکنان و کسبه در شرایطی برای تحقق این موضوع با مسئولان همراه می‌شوند که مطمئن باشند به آن‌ها نفع اقتصادی می‌رسد. گفت‌وگوی ما با محمدیان‌منصور را در ادامه می‌خوانید.
- یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که این روزها همدان با آن مواجه است، ثبت جهانی منظر تاریخی شهری هگمتانه تا همدان است. در حال حاضر این پرونده در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
پرونده بوعلی تا هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان که آخرین عنوانی است برای آن در نظر گرفته شده، باید تا تاریخ یک فوریه در یونسکو باشد. ما باید در این هفته پرونده را تکمیل و به یونسکو ارسال کنیم. تقریبا کارهای لازم انجام شده، در حال صفحه‌آرایی پرونده هستیم و مشکل خاصی برای ارسال پرونده وجود ندارد. سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و با دستور مدیرکل به همه معاونت‌ها اعلام کرده‌اند تا هر کاری را که می‌توانند، انجام دهند تا این پرونده ارسال شود.
- یکی از چالش‌هایی که در این زمینه وجود دارد، تخریب‌های اتفاق‌افتاده در بافت تاریخی و مجوزهای ساخت‌و‌ساز است که منظر بافت تاریخی را از حالت اصیل خود دور می‌کند و بعد‌ها ممکن است برای ما مشکل ایجاد کند. در این زمینه چه توضیحی دارید؟
بزرگ‌ترین چالشی که در همدان داشتیم و باعث شده که شهر همدان یکنواختی و یکپارچگی شهرهایی مانند یزد را نداشته باشد، ویژگی خاص خود شهر همدان است؛ دوم این‌که وقتی پرونده‌های مشابه مانند تخت جمشید را بررسی می‌کنیم، در یک دوره‌ای حدود ۱۷۰ سال در این مکان زندگی وجود داشته و مورد استفاده بوده است و بعد از آن متروک می‌شود و به همان شکل اولیه خود به صورت دست نخورده باقی می‌ماند. شما تصور کنید در این ۲۷۰۰ سال گروه‌های مختلف در دوره‌های مختلف در آن زندگی می‌کردند، آیا آن نقش‌بسته‌ها و آن معماری به همان کیفیت باقی می‌ماند؟ ویژگی شهر همدان این است که قریب به ۲۷۰۰ سال سکونت روی بافت یک منطقه اتفاق افتاده و دائما زندگی‌های مختلف شکل گرفته که باعث می‌شود آن اشیائی که در سایت تاریخی داریم، در بافت تاریخی به دلیل سکونت‌های پی‌در‌پی در دوره‌های مختلف پیدا نکنیم و اصالت و یکپارچگی موجود را از دل خاک برای یک دوره را نتوانیم کشف کنیم.
- در همدان ولع عجیبی برای تخریب بناها و ساخت‌و‌سازهای جدید وجود دارد که به شکل فزاینده‌ای باعث تخریب بافت شده است. ما هر روز شاهد ساخت‌و‌ساز در بافت تاریخی هستیم. به نظر شما عامل اصلی از‌بین‌رفتن بافت تاریخی چیست؟
به دلیل نوع اقتصادی که در سال‌های اخیر در همدان وجود داشته و بیشتر شامل تمرکز روی ساخت‌و‌ساز بوده است و سودی که برای مردم به ارمغان آورده، مردم همدان رغبتی به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های دیگر ندارند و تقاضا در بازار برای ساخت بنای جدید و تخریب بافت قدیمی وجود دارد. این موارد باعث شده است که در دوره معاصر تعداد بناهایی که از بین رفته، به دلیل نوع رغبتی که برای سرمایه‌گذاری در این زمینه وجود دارد، بیش از حد تصور باشد. دستگاه‌ها با توجه به تغییر رویکرد‌ها و مدیریت‌ها و نیاز به توسعه اقتصادی گاه مقاومت کرده و جلوی تخریب را گرفته‌اند. در شرایط فعلی درآمد بیشتر نهاد‌ها وابسته به توسعه است. یکی از اقداماتی که می‌توانیم انجام دهیم ثبت جهانی است که به نوعی از بافت تاریخی حفاظت می‌کند و این حفاظت به رونق اقتصادی کمک می‌کند. با این روند هم مدل اقتصادی را در منطقه بافت مرکزی شهر تغییر می‌دهیم و هم می‌توانیم گردشگر خارجی که وارد ایران می‌شود را به شهر تاریخی همدان جذب کنیم.
- تا جایی که من می‌دانم همدان در جذب گردشگر خارجی موفق نبوده است، با ثبت جهانی هگمتانه تا همدان ورود گردشگر به همدان چقدر رشد خواهد کرد؟
در حال حاضر فقط سه هزارم درصد گردشگری که وارد ایران می‌شود را به شهر همدان جذب می‌کنیم که با ثبت جهانی هگمتانه تا همدان به یک درصد می‌رسد که باز با شهرهای دیگر قابل قیاس نیست و حداقل باید ۳۰ برابر شود و به ۱۰ درصد گردشگری که وارد ایران می‌شود، برسد. ثبت جهانی و تبلیغ در سایت‌های بین‌المللی گردشگری که مهم‌ترین آن یونسکو است، برای افزایش جذب گردشگر خارجی در حال انجام است. در شهری مانند یزد که خود شهر ثبت جهانی شده و چندین آثار از جمله قنات‌ها و بادگیرهای ثبت شده در یونسکو دارد، طبیعتا وقتی گردشگر با این ثبت‌ها در یونسکو مواجه است، این شهر را به عنوان شهر گردشگری شناخته و مقصد خود قرار خواهد داد. یا تورهای گردشگری، بسیاری از شهرهای ثبت‌شده در یونسکو را به عنوان مقصد گردشگران خارجی در نظر می‌گیرند که این موضوع مدل اقتصادی شهر را می‌تواند دگرگون کند. در پیاده‌راه بوعلی می‌بینید که مغازه‌داران به کسب‌و‌کار خود مشغولند و تمایلی برای تغییر بافت و ساخت‌و‌ساز ساختمان‌های چند طبقه ندارند. رونق اقتصادی این منطقه آن‌قدر خوب است که مدل اقتصادی آن را بر کسب درآمد با بنای موجود تعیین کرده‌ایم و باید در کل بافت تاریخی به این نتیجه برسیم. اگر بخواهیم مدل اقتصادی را تغییر دهیم اصل اول آن جذب گردشگر در مناطق بافت است. جنبه‌های مثبت در همکاری ادارات را باید در نظر بگیریم.
- مهم‌ترین مسئله‌ای که در پرونده یونسکو برای ثبت جهانی هگمتانه تا همدان روی آن تأکید می‌شود را برای ما بگوئید؟
مهم‌ترین مسئله میزان همدلی و مشارکت مردم، نهاد‌ها و دستگاه‌های دولتی است که چندین بار به اشکال مختلف در پرونده سوال شده که چقدر مردم و سایر ادارات علاقه‌مند به این مشارکت هستند؟ و اگر مشارکت وجود ندارد علت آن چیست؟ و این‌که ثبت جهانی هگمتانه تا همدان باعث رونق اقتصادی می‌شود، چرا تبیین نشده که مردم پای کار بیایند؟
- میزان مشارکت شهرداری همدان برای مهم‌ترین رویداد تاریخی این شهر تاریخی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شهرداری موزه می‌سازد، بدون این‌که بازده اقتصادی داشته باشد. این یک نقطه قوت است. چند صد میلیارد هزینه کرده و موزه میدان را ساخته، خیابان بوعلی و اکباتان را سنگفرش کرده و جداره‌های خیابان بوعلی را مرمت می‌کند تا بر جذابیت آن بیفزاید. درخواست ما در حال حاضر این است که سرمایه‌گذاری شهرداری برای سال ۱۴۰۲ بر محدوده عرصه ثبت جهانی متمرکز باشد و سرمایه‌گذاری پروژه‌های خارج از عرصه، در این سال در محدوده عرصه هزینه شود. جداره‌های پیاده‌راه اکباتان به شدت آسیب دیده و نکته منفی محسوب می‌شود مغازه‌دارانی که اجناس خود را در خیابان می‌چینند، منظر مناسبی را خلق نمی‌کنند.
- بحثی که در سال‌های اخیر وجود داشته این بوده که در بناها و بافت‌های تاریخی امکان رساندن خدمات آب، برق به آسانی بافت نوساز نیست، این موضوع چه تأثیری در روند ثبت جهانی هگمتانه تا همدان دارد؟
نوسازی‌ها در بالای شهر باعث می‌شود که ادارات خدمات‌رسان رسیدگی کنند و آب، برق و فاضلاب آن منطقه اصلاح شود، اما در مناطق بافت به دلیل نوع بافت این منطقه نمی‌توانیم کار زیادی روی آن انجام دهیم. در حال حاضر فرصت خوبی با ثبت جهانی فرصتی به‌وجود آمده تا بافت بازار، پیاده‌راه اکباتان و جداره‌های تاریخی را مرمت کنیم. نیاز به برنامه‌ریزی داریم که کل سرمایه‌گذاری‌ها را یکپارچه کنیم تا در سال آینده در محدوده بافت تاریخی هزینه کنیم که هم بافت بازار زنده می‌شود و هم برای زیست خودمان.
- خیلی‌ها انتقاد می‌کنند که خودمان مهم‌تر هستیم یا گردشگر؟
باید گفت که آوردن گردشگر به این معنی نیست که فقط از این شهر لذت ببرد، بلکه باید او را جذب کنیم تا از موارد اقتصادی که دارد بهره‌مند شویم، در واقع هدف خودمان هستیم تا زندگی و اقتصاد بهتری داشته باشیم. منتهی راهکار آن جذب گردشگر است و بسیاری از افراد سرمایه بازنشستگی را صرف جهان‌گردی می‌کنند. شما در دور میدان مرکزی چند تا رستوران مناسب می‌بینید که بروید و غذای خوب بخورید؟ اخیرا دیدم که یکی از رستوران‌های قدیمی، ساختمان خود را بازسازی کرده است. مردم وقتی می‌بینند که شهرداری برای خیابان‌ها و میدان هزینه کرده، تمایل پیدا می‌کنند که روی مغازه خود سرمایه‌گذاری کنند. این اتفاق در پیاده‌راه اکباتان هم رخ خواهد داد.
- مهم‌ترین خواسته شما در رابطه با همکاری شهرداری به عنوان یکی از نهاد‌های مسئول برای آماده‌سازی پرونده ثبت جهانی چیست؟
به نمایندگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درخواستم این است که شهرداری یک نیروی ویژه را برای پیاده‌راه اکباتان در نظر بگیرد. امیدوارم از سال آینده با سرعتی بیش و قبل از ورود ارزیابان یونسکو چهره پیاده‌راه اکباتان را تغییر دهیم. تقسیم کار صورت گرفته که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روی تکبناها مانند کاروان‌سراها و بناهای شاخص و شهرداری روی راسته بازارها تمرکز کند. اکنون پیرایش باید انجام شود و نیاز نیست در اکباتان و بوعلی مرمت انجام دهیم و فقط باید پیرایش مانند جمع‌کردن سایبان در بازارهای مسقف صورت گیرد و در گام اول باید بازار را تمیز کنیم و پیرایش و تروتمیزکردن این فضاها در اولویت قرار گیرد که به رونق اقتصادی بازار کمک می‌کند. اگر تلاشمان را برای خیابان اکباتان بگذاریم و این بخش از شهر را زنده کنیم که هم به کسب مغازه‌دارانی که به پیاده‌سازی معترض بودند و هم به شیک‌شدن فضا کمک می‌کند و بخشی از شلوغی پیاده‌راه بوعلی را به پیاده‌راه اکباتان منتقل کنیم.
- و کلام آخرتان ….؟
پیاده‌راه اکباتان جذابیت‌هایی مانند ارزان بودن بسیاری از اجناس دارد، اما به دلیل چهره بدی که دارد، افراد به این خیابان نمی‌آیند. برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده تا بتوانیم از طریق تعریف رویدادها و بازارهای صنایع دستی به جذابیت‌های آن بیفزائیم و مردم را با این خیابان آشتی دهیم تا اکباتانی که در تمام متون کهن یونانی هگمتانه را به‌نام اکباتان می‌شناختند، بتوانیم مجدد احیا کنیم و حس بدی که مردم از شنیدن اسم خیابان اکباتان دارند را پاک کنیم و به کلمه‌ای که در تاریخ چند هزارساله تکرار شده، برگردانیم.