*عرفان صفانیا
*کارشناس ارشد طراحی شهری
یکی از مسائل مهم در طراحی شهرها، توجه به لبه‌ها یا آستانه‌ها هستند. لبه‌ها به نقاطی از شهر اطلاق می‌شود که کیفیت‌های محیط در اطراف آن تغییر می‌کنند. یکی از مهم‌ترین لبه‌ها که در شهر می‌تواند وجود داشته باشد لبه‌های آب درون بافت شهر است. این محیط‌ها می‌تواند با گذشت زمان در کنار رودها و مسیرهای آب ایجاد شده و یا به صورت طراحی شده به لبه‌های آب اضافه شده باشد.
متأسفانه در سال‌های اخیر در همدان از این لبه‌های آب استفاده درستی نشده و صرفا بستری برای انتقال پسماند و فاضلاب در نظر گرفته شده.این نوع نگاه ساده انگارانه نسبت به ظرفیت‌های موجود نه تنها باعث لطمه به محیط زیست و خسارت به زندگی طبیعی بسیاری از گونه‌ها می‌شود، بلکه بسیاری از موقعیت‌های انسانی در شهرها با این حرکت از بین می‌روند.
مهم‌ترین کار در ایجاد یک مکان پاسخده به نیازهای شهروندان توجه به وضع موجود و ظرفیت‌هایی است که درون بافت فعلی و محیط وجود دارند. رود دره گنجنامه یکی از این محیط هایی است که قابلیت‌های بسیاری را در دل خود جای‌داده است. اگر بنا باشد این روددره به مسیری گردشگری مانند مسیر دربند تهران و یا درکه تبدیل شود. چند نکته وجود دارد که باید حتما در طراحی‌های آتی در نظر گرفته شود.
- کیفیت آب؛ پاشنه آشیل طراحان
آب باید کیفیت خود را حفظ کند. هرگونه دخل و تصرف و طراحی در این مسیر باید ضامن حفظ کیفیت آب باشد. در غیر این صورت، طراحی‌ها نه تنها عنصر مطلوبی تلقی نمی‌شوند بلکه به عنوان عاملی آسیب‌زا به محیط در نظر گرفته می‌شود.
- گنجنامه؛ خاطره جمعی ما
در کنار ماهیت اصلی رود دره گنجنامه باید به هویت این محل توجه ویژه کرد، اضافه کردن هرنوع بنا و طراحی در این لبه‌ها باید هویت اصلی این محل را در نظر بگیرد. گنجنامه به عنوان یک عامل هویت‌بخش چندهزار ساله باید یکی از عواملی باشد که طراحان شهری و معماران این پروژه ها به آن توجه کنند. از داستان‌ها و روایت‌ها الهام بگیرند و طراحی‌ای ارائه دهند که هویت گنجنامه و کتیبه‌هایش را تقویت کند و در تقابل با این اثر تاریخی برنیایند.
- زیست شبانه؛ کلید امنیت
این مکان به دلیل نداشتن کاربری مسکونی در دل خود، شب‌ها از میزان پایش اجتماعی کمتری نسبت به بقیه اوقات برخوردار است. این مسئله می‌تواند با در نظر گرفتن کاربری‌هایی که در شب شهروندان را به خود جذب می‌کند، همچنین فضا را برای ماندن خانم‌ها تا ساعات دیرین شب مناسب می‌کنند مرتفع شود. زیست شبانه می‌تواند زندگی را در ساعات خلوت و کم تردد شب به شهر بازگرداند؛ یکی از فضاهایی که بسیار مناسب این کار است، روددره طراحی شده گنجنامه می‌تواند باشد.
- پرهیز از دسترسی خصوصی یکپارچه
مالکیت خصوصی بسیار در نظم بخشیدن و پایش مکان‌های شهری موثر هستند، اما یکی از معضلات طراحی می‌تواند دسترسی‌نداشتن عمومی مناسب در این مسیر باشد. سفره خانه‌ها و کاربری هایی که مایل نیستند کار خود را در ساعاتی ادامه دهند، با بستن مسیر، عملا راه دسترسی عمومی این فضای گردشگری را محدود می‌کنند. بنابراین یکی از نکات مهم در طراحی رود دره گنجنامه می‌تواند توجه به دسترسی دائمی و رجحان‌یافته عمومی نسبت به دسترسی های خصوصی و فعالیت‌های ثابت باشد
- مردم؛ بازیگران اصلی عرصه عمومی
عرصه عمومی به هر میزان هم خوب طراحی شده باشد و عناصر کالبدی با کیفیتی داشته باشد، رفتار مردم در محیط و بعد اجتماعی فضا در تعیین کیفیت نهایی موثر است. مردم با انجام فعالیت‌های گوناگون در فضا به آن محیط و مکان شهری جان می‌بخشند و حتی در بعضی مواقع این فعالیت‌ها هویت مکان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. طراحی‌ها باید انسان‌مدار باشد و مردم را به انجام فعالیت‌هایی سازنده و مفید در فضا تشویق کند. این کار هزینه بسیار نمی‌خواهد، به عنوان مثال یک کف سازی خوب، یک عنصر تشویق کننده برای پیاده‌روی است.
- پایش؛ کلید حفظ کیفیت
پایش این مکان می‌تواند به عنوان یک عامل تضمین‌کننده کیفیت در طول زمان عمل کند، پایش پروژه‌های شهری به این معنا است که کارهای صورت گرفته در طول زمان، ارزیابی می‌شوند و با توجه به سنجش عملکرد آن‌ها برنامه‌ها و طراحی‌های آتی شکل می‌گیرد. هر طرحی ممکن از در شروع کار دارای نواقصی باشد که در مرحله مطالعات و طراحی نادیده گرفته شده و یا خود را نشان نداده. با پایش امکان اصلاح و رفع نواقص در این پروژه حتمی است.