*حسین بهبودی
*کارشناس ارشد مدیریت اجرایی
از دیرباز، خیابان‌ها، میادین و به‌طور‌کلی فضاهای شهری، محلی برای حضور و گردهم‌آمدن مردم بودند. مردم با حضور در این فضاها، تعاملات و برخورد نزدیک‌تری با هم داشتند. اما دیری نگذشت که با ورود خودروها به این فضاها و خیابان‌ها به محلی برای عبور و گذر تبدیل شدند. با کم‌شدن تعاملات بین مردم و کم‌رنگ‌تر‌شدن حضورشان در فضاهای شهری، نشاط و سرزندگی در این فضاها به‌طور محسوسی کاهش یافت چراکه، پیاده‌مداری نقشی مهم در شهرهای ما ایفا می‌کرد، اما به‌تدریج به دست فراموشی سپرده شد تا بزرگ‌ترین هدف نیز در شهرها، ایجاد معابری برای عبور سواره باشد. بررسی رشد شهرها در دهه‌های مختلف نشان می‌دهد که ترکیبی از فناوری‌ها و رفتارهای فرهنگی-اجتماعی نوین از یک‌سو و شیفتگی برنامه‌ریزان در اتکا به حرکت سواره، استفاده حداکثری در تراکم ساخت‌وساز و پاسخگویی به نیازهای برآمده از آن، از سوی دیگر، موجب فراموشی فضاها به ویژه حرکت پیاده در شهرها از جمله همدان شده است. اگر بپذیریم که بخش مهمی از برخوردهای اجتماعی و فرهنگی در فضاهای شهری اتفاق می‌افتد، در آن صورت نقش فضاهای پیاده در تقویت بنیان‌های اجتماعی و فرهنگی شهر را غیر قابل انکار می‌کند. حرکت پیاده طبیعی‌ترین، قدیمی‌ترین و ضروری‌ترین شکل جابه‌جایی انسان در محیط است. پیاده‌روی هنوز هم مهم‌ترین امکان برای مشاهده مکان‌ها و فعالیت‌ها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارزش‌ها و جاذبه‌های نهفته در محیط شهری به شمار می‌آید. بنابراین پیادهروها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که می‌توانند شور و زندگی را به شهر آورده، مردم را به حضور داوطلبانه در شهر تشویق کنند و در نتیجه، پایداری شهر را تضمین کنند. از طرف دیگر علاوه بر تعاملات اجتماعی، سلامت جسمی شهروندان را نیز در پی دارد. با توجه به مطالب فوق طراحان و کارشناسان در سطح دنیا به طراحی فضاهایی مانند پیاده‌روهای عریض پرداخته‌اند که فعالیت‌های فیزیکی شهروندان را افزایش دهد. در این میان توسعه پیادهروها یکی از راهبردهای اساسی برای افزایش سلامت شهرواندن و همچنین پررنگ‌کردن تعاملات اجتماعی بوده و در راستای توسعه پایدار شهرها عمل می‌کند. بی‌شک یکی از بارزترین اقدامات ارزشمندی که در سال‌های گذشته برای ارتقای کیفیت حرکت پیاده انجام شده است، احداث پیاده‌راه در شهر و تأثیر آن بر شادابی و نشاط شهروندان است. هر چند پیاده‌راه‌سازی در شریان‌های اصلی شهر از جمله خیابان بوعلی، میدان امام و خیابان اکباتان همدان طراحی و اجرا شده است که شایسته تقدیر و تجلیل نیز است اما مراد از این یادداشت تاکید بر پیاده‌روهای خیابان‌های فرعی شهر است، بنابراین در تعریف پیاده‌رو این‌چنین بیان شده است: «بخشی از معابر که برای تردد عرضی عابرین پیاده در نظر گرفته شده و هدف از ایجاد آن تمرکز عبور عرضی عابرین در محل‌های انتخاب شده و در نتیجه کاهش تعداد برخورد بین وسایل نقلیه و عابران پیاده و همچنین تأمین فضای سبز است». در منظره‌آرایی شهری نیز باید گفت: فضاهای سبز خیابانی بخش‌هایی از معابر هستند که در صورت طراحی صحیح، دارای عملکردهای اکولوژیکی، اجتماعی، زیباسازی و ایمن‌سازی ترافیک در فضاهای شهری خواهند بود. اما آن‌چه که باید در طراحی فضای سبز و به ویژه درختکاری در نظر داشت، این است که درختان در کجا باید کاشته شوند؟ دلیل حذف پیاده‌رو در معابر فرعی و به دنبال آن حذف فضای سبز در شریان‌های فرعی همدان چیست؟ چه میزان از شریان‌های فرعی مشجر هستند؟ در حالی که درصد قابل توجهی از تراکم جمعیتی و رفت‌وآمد در معابر فرعی جریان دارد! با توجه به پیش‌بینی و طراحی پیاده‌رو در طرح‌های تفکیکی املاک جدید شهر، نقش مدیران شهری در حذف معابر پیاده‌رو چه است؟ این در حالی است که مدیران شهری همواره مشوق مشارکت مردمی برای اداره بهتر شهر هستند. لازم است اشاره شود که مشارکت عمومی شهروندان مجموعه‌ای از سیاست‌ها و دستورالعمل‌های یکپارچه، پویا، پیوسته و دربردارنده اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است که توزیع عادلانه و استفاده موثر از منابع جهت رفع نیازهای سلامت جامعه و نسل‌های آتی را به همراه دارد. می‌توان گفت یکی از راهکارهای مناسب برای این اتفاق در واقع زمانی پدیدار می‌شود که به سلامت شهروندان توجه بیشتری شود و معابری با بالاترین میزان نقش اجتماعی که عبور و مرور پیاده از آن حذف نشده است و مسیرهای رفت و آمد وسایل نقلیه از مسیرهای پیاده مجزا می‌باشد را در نظر گرفت. بنابراین پیشنهاد می‌شود مسئولان ذیربط امر اطلاع‌رسانی و نظرسنجی را در مورد اجرای طرح‌های شهری به خصوص ساخت پیادهروها و فضای سبز آن، در بین سکنه و کسبه محل به عنوان یکی از مراحل آمایش شهری پیش از اجرای طرح مدنظر قرار دهند چراکه این کار از به هدر رفتن سرمایه‌های ملی و نارضایتی عمومی جلوگیری می‌کند. وجود فضای سبز مناسب و مبلمان شهری نقش مهمی در رضایت شهروندان را داشته، بنابراین لازم است تا با عنایت به تمایل اکثریت شهروندان به مشارکت و حضور فعال و پویا و مستمر در باززنده‌سازى و حفظ و ارتقاى کیفیت محیطى فضاهاى شهرى و به ویژه پیادهروها، مسئولین شهرى بایستی با اتخاذ تمهیداتى هوشمندانه، تدوین رویکردهای کارآمد و طرح و برنامه‌ی سنجیده نسبت به بهره‌مندى از این ظرفیت ارزشمند مردمى اهتمام ورزند. در این راستا همواره همدان نیز با اقلیم کوهستانی و آب‌وهوای مناسب که به عنوان یک شهر گردشگری مطرح بوده و هست، خلأ طراحی فضای سبز در بین پیاده‌روهای فرعی شهر کاملا مشهود بوده و لازم است به این امر مهم بیش از پیش توجه شود که چه عواملی باعث حذف پیادهروها در خیابان‌ها و کوچه‌های فرعی شهر می‌شود، تصمیمی که حذف فضای سبز و درختکاری را به دنبال دارد. در پایان باید اذعان داشت توجه به پیاده‌روسازی در معابر فرعی یک اصل فراموش شده در کهن شهر تاریخی همدان بوده و علاوه بر تأمین‌نکردن امنیت پیاده‌ها زنگ خطر به حاشیه سپردن فضای سبز محلی را نیز به صدا درآورده است.