*لیلا بهرامی
*جامعه‌شناس
سگ‌ها از اولین حیواناتی بودند که توسط انسان اهلی شدند و از سالیان دور انسان مالکیت سگ‌ها را به عهده داشته و با توجه به شرایط زیستی نیازمند این حیوان بوده است. همان‌گونه که هنوز سگ‌ها در زندگی عشایری نقش قابل توجهی ایفا می‌کنند. در طی سالیان انسان به سگ‌ها علاقمند شده و سگ نیز با خصلت وفاداری خود که زبانزد است، قدرشناسی خود را به اثبات رسانده است.
در گذشته و در بستر زندگی سنتی دادن اضافه غذا به حیوانات توصیه می‌شد تا جائی‌که افراد آن را نوعی صدقه یا شادی روح درگذشتگان در نظر می‌گرفتند اما این غذادادن در چرخه اکوسیستم قرار داشت نه این‌که انسان به طور خاص برای سگ غذا تهیه کند و از سوی دیگر هر سگی مالکی داشت که مسئولیت حیوان را تا وقتی زنده بود به عهده گرفته بود. بنابراین اگر آن سگ به دیگری یا همسایه آسیب می‌رساند صاحب سگ باید پاسخگو می‌بود.
با گذشت زمان و تغییر شرایط زندگی و همچنین ظهور سبک‌های جدید زندگی انس و الفت میان سگ و انسان جایگاهی متفاوت‌تر از قبل یافت. امروزه شاهد هستیم که افراد به طرق مختلف به سگ‌ها غذارسانی می‌کنند به طوری که حتی گروهی از افراد کیسه‌های بزرگی از غذا را در محل زندگی گله سگ‌های بی‌سرپرست رها می‌کنند. پربیراه نیست اندیشید که آیا انسان مدرن برای فرار از رنج تنهایی و برای معنابخشی به زندگی خویشتن جلب سگ‌ها شده یا واقعا به خاطر خود آن حیوان چنین دلسوزی و مهربانی می‌کند؟ گذشته از این آیا مهربانی انسان توأم با آگاهی و راهگشاست یا این‌که مهربانی نسنجیده‌ای است که ضربات مهلکی بر حیات وحش وارد می‌کند؟
امروزه بسیاری از افراد رفتار مسئولانه و آگاهانه‌ای در قبال طبیعت ندارند. عده‌ای سگ‌های اهلی شده را در طبیعت رها می‌کنند و عده‌ای دیگر از سر دلسوزی ناآگاهانه‌ای با غذا دادن به جمعیت سگ‌های بی‌سرپرست به زیستگاه‌ها آسیب وارد کرده و محیط زندگی انسانی و سایر گونه‌های جانوری را به خطر می‌اندازند. سگ‌های اهلی رها شده در طبیعت رقبای غذایی گوشت‌خواران وحشی بوده و با از بین بردن منابع غذایی طبیعی گوشت‌خواران وحشی بومی در مناطق مختلف آسیب جدی می‌رسانند. همچنین سالانه بیش از یکصد هزار مورد حیوان گزیدگی در کشور گزارش می‌شود که ۹۰ درصد موارد آن مربوط به سگ‌های بدون صاحب است. بیماری هاری یکی از مهم‌ترین پیامدهای ناشی از گزش سگ به شمار می‌رود و در صورت ابتلای افراد به این بیماری، مرگ بیمار حتمی است.
به گفته فعالان محیط زیست سگ‌های ولگرد تهدیدی برای یوزپلنگ، بز کوهی، آهو، کاراکال، سیاه‌گوش و حتی پلنگ‌ها هستند و گزارش‌های بسیاری از کشتار پلنگ توسط سگ‌های ولگرد وجود دارد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در ۱۸ سال گذشته، ۱۷ قلاده یوزپلنگ آسیایی توسط سگ‌های ولگرد تلف شدهاند. اهمیت این موضوع وقتی برجسته می‌شود که متوجه می‌شویم کل جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران تنها ۵۰ قلاده است. علاوه بر این براساس گزارش‌های ثبت شده ۴۴ آهو نیز توسط سگ‌های ولگرد تلف شدهاند.
ناامن کردن زیستگاه‌های جانوری با افزایش تعداد سگ‌های بی صاحب مسئله‌ای است که از یک سو توان مالی و مدیریتی سازمان‌های دولتی از جمله شهرداری را به چالش کشیده و از سوی دیگر با انتشار اخبار ضد و نقیض در فضای مجازی مانند تزریق اسید به قلب سگ‌های بی صاحب یا کشتن و حذف آن‌ها، احساسات مردم به چالش کشیده شده و جریحه‌دار می‌شود. معمولا در همه کشور‌ها شهرداری سگ‌های بی‌سرپرست را در شلترها نگهداری می‌کند و از آن‌ها حفاظت کرده و با واکسینه کردن و عقیم‌سازی از تولید مثل حیوان جلوگیری می‌کند. اما مشکلی که وجود دارد محدودیت امکانات و فضای نگهداری با افزایش تعداد سگ‌هاست. در جامعه ما، سگ‌های ولگرد در شهرها که توسط شهرداری جمع‌آوری شدهاند به دلیل کمبود محل نگهداری در حومه شهرها رها می‌شوند. این سگ‌ها پس از مدتی به دلیل گرسنگی مجبور می‌شوند مانند گرگ‌ها گروه تشکیل دهند و به شکل گروهی به شکار بپردازند. در این میان گروهی شهرداری را به دلیل سوءمدیریت در پسماند مواخذه و سرزنش می‌کنند و معتقدند وجود پسماندها فضای امنی برای گله سگ‌ها به وجود آورده است از سوی دیگر عده‌ای غذا دادن عامدانه به سگ‌های ولگرد یا بی‌صاحب را در افزایش تعداد این حیوانات مهم می‌دانند. با این اوصاف چه می‌توان کرد؟ تجارب کشورهای دیگر در این خصوص چیست؟
هلند از جمله کشورهای موفق در خصوص مدیریت سگ‌های بی‌سرپرست است و تبدیل به تنها کشور بدون هیچ سگ بی‌خانمان شده است. به کار گرفتن راهکارهای مناسب موجب شد تا مردم مسئولیت نگهداری از یک حیوان را متوجه شوند. برای کسانی که با حیوانات بدرفتاری می‌کنند یا حیوانات خانگی خود را در خیابان رها می‌کنند، مجازات زندان در نظر گرفت. همچنین برای عقیم‌سازی رایگان حیوانات اهلی و خانگی بودجه گسترده‌ای در نظر گرفت. هلند برای به سرپرستی گرفتن سگ‌هایی با نژاد خاص و اصیل، مالیات سنگین وضع کرد: به این ترتیب، کسانی که می‌خواهند در خانه خود سگ داشته باشند، تشویق می‌شدند یکی از حیوانات زیادی را که در پناهگاه ها زندگی می‌کنند، بپذیرند و این اقدام پرورش دادن سگ را محدود کرد و تجاری‌شدن زندگی موجودات زنده را کمرنگ‌تر ساخت. این کشور جدی‌ترین قوانین حمایت از حیوانات را در اروپا به تصویب رساند که جریمه سرپیچی از آن ممکن است تا ۱۶۰۰۰ یورو جریمه نقدی و یا ۳ سال حبس برسد.