*مریم صوفی
*کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری
امروزه زیباسازی، فرایند آفرینش هنری و ارتقای کیفیت زندگی در محیط شهری است که هنرمندان در آن فرهنگ، ارزش‌ها و باورهای جامعه را در معرض دید عموم قرار داده و اسباب حظ بصری و بهبود منظر پیش روی افراد را فراهم می‌کنند. زیبایی در محیط‌های انسان‌ساخت همواره خواست و آرمان همگان بوده و امروز نیز ابعاد گوناگون آن توجه مدیران شهری، متخصصان، صاحب‌نظران و شهروندان را به خود معطوف کرده است، اما متأسفانه در این زمینه کم‌کاری شده و به شدت از آن غفلت کرده‌ایم. برخی از افراد به صرف داشتن زمین و یا پول وارد عرصه ساختوساز شده‌اند، در حالی که دانش و تخصص لازم را ندارند. هر فرد به میزان سودی که در صنعت ساختوساز می‌برد باید در برابر مشکلات پاسخگو باشد و مسئولیت‌ها را قبول کند. بعضا افرادی وارد عرصه ساختوساز شوند، سود می‌برند و ردپایی از خود برجای نمی‌گذارند و در این زمینه باید سازوکاری باشد که جلوی ورود افراد که صلاحیت ندارند به عرصه ساختوساز گرفته شود. زمان بروز مشکل در صنعت ساختمان، انگشت شماتت و سرزنش به سمت مهندس است و بعضا امضای تائید مهندس در برگه پایان کار، مبنای این سرزنش‌ها می‌شود، اما باید دید که در واقع سازوکار و فرآیند اجرای ساختمان از ابتدا چگونه است؟ وجود مقررات ملی ساختمان یکی از افتخارات است، اما این مقررات در جامعه ما هنوز به درستی اجرایی نمی شود. قبولی در آزمون مقررات ملی ساختمان یکی از الزامات برای ورود فارغ‌التحصیلان در حوزه ساختمان است، اما چگونه است پیمانکاری که ساخت بیمارستان و یا پروژه بزرگ دیگر را برعهده می‌گیرد الزامی برای شرکت در آزمون مقررات ملی ساختمان و قبولی در آن ندارد؟ پس یک جراحی بزرگ در قوانین مربوط به ورود به ساختوساز نیاز است.
نوشتن از معضلات ساختمان‌سازی در ایران بالاخص همدان کار ساده‌ای است؛ این را از آن جهت می‌گویم که از صفر تا صد این اتفاق، مشکلات زیربنایی فراوانی دارد و تا دست روی هر آجری از ساختمان‌های سربه فلک کشیده شهر می‌گذارید، خواهید دید که از زمان صدور پروانه ساخت تا رسیدن انشعابات آب، برق و گاز به هر واحد، سیلی از تخلفات نیز حادث شده است. ساختمان‌هایی که بدون حضور پراثر مجری طرح و ناظر ساخته می‌شوند و تنها اختیاردار آن، سازنده اصلی است. سازنده‌ای که در سال‌های اخیر کوچک‌ترین تجربه‌ای در امر ساختوساز معماری ساختمان نداشته و تنها به تبع داشتن اندکی پس‌انداز و مشکلات مالی در شغل اصلی خودش، راهی صنعت ساختمان‌سازی شده است. تأثیرات منفی این نوع تجارت فقط و فقط به مصرف‌کننده نهایی می‌رسد و نابلدها زمانی که ساختمان‌های بی‌قوام و دوام‌شان را با سرعت به قلب آسمان فرو می‌کنند، تنها به سودهای نجومی حاصل از این عمل فکر می‌کنند. به هرجهت تا امروز قشر عظیمی از غیرحرفه‌ای‌ها به این بازار نفوذ کرده‌اند و تاکنون در نهادهای نامبرده و مربوطه نیز عزمی برای مقابله با آنان دیده نشده است. ساختارشناسی واردشوندگان اصلی به این تجارت نیز نشان می‌دهد که پیشگامان ورود به این شغل (به عنوان شغل دوم) جامعه پزشکی بودند. برخی از پزشکان بنا به دلایلی نظیر کمبود درآمد و ناتوانی در پوشش هزینه‌های جانبی خود (به گفته خودشان) به میان سازنده‌های ساختمان آمدند و شمایل دیگری از ورود غیرحرفه‌ای‌ها به بازارهای ثانویه را به تصویر کشیدند. در نمایی دیگر واردات همه رقم کالا توسط بازرگانان و موجسواری در میان حوزه‌ها، خرید طلا، سکه و ارز توسط بانوان خانه‌دار و مانند از جمله این رفتارهاست، البته شاید در نگاه اول و به باور عمومی این حرکت موازی با مشاغل دیگر و فعالان بازارهای ثانویه، رفتاری قابل توجیه و درپی کسب سود اضافی باشد، اما آثار مخرب آن بر بدنه اقتصاد یک کشور اتفاقی است که به راحتی نمی‌توان از آن گذشت. ساخت‌وسازهای بی‌کیفیت و بدون مجوز تنها برای موجسواری در بازار پرسود ساختوساز نمونه‌ای ملموس از این حرکت بود که در یک‌دهه گذشته با تأمین ساختمان‌های شخصی از سمت برخی افراد کلید خورد. در ابتدا برخی برای عدم‌شراکت با پیمانکارها و نصف‌کردن سود حاصل از ساختوساز، اقدام به ساخت‌وسازهای شخصی کردند. در این حالت قریب به اتفاق افرادی که در خانه‌های کلنگی خود مشغول زندگی بودند با جمع کردن مقداری سرمایه اقدام به تخریب خانه شخصی و ساخت آپارتمان کردند. اقدامی که بعد از گذشت چند‌سال تبدیل به یک جریان سودآور برای اقشار مختلف جامعه و البته ورود غیرحرفه‌ای‌ها به این بازار شد. مسئولان دولتی و انجمن‌های تخصصی حامی جامعه پزشکی کشورمان درخصوص یک موضوع اجماع دارند که دستمزد پائین پزشکان موجب شده آن‌ها راهی مشاغل خارج از تخصص‌شان شوند. حتی در یکی از اظهارات درخصوص دستمزد و حق ویزیت پزشکان اعلام شده بود که برخی جراحان عمومی مجبورند به مشاغلی نظیر خبرنگاری، گزارشگری و ساختوساز روی بیاورند تا بتوانند هزینه‌های جانبی‌شان را پوشش دهند!
ورود غیرمتخصص‌ها خصوصا جامعه پزشکی به حوزه ساختوساز جوانب جالبی دارد. تمام دردسر ما به خاطر کسانی است که خرده معلوماتی از یک حوزه دارند و وارد آن حرفه می‌شوند. در سال‌های اخیر دیده شده پزشکان، سرمایه‌داران، بانک‌ها و ارگان‌های مختلف که هیچ اطلاعاتی از حوزه ساختوساز ندارند، وارد این کار شده‌اند و متأسفانه هیچ نهادی هم با آن‌ها مقابله نمی‌کند. این افراد هیچ اطلاعی از مباحث تخصصی ساختوساز ندارند و متأسفانه بر مهندس ناظر و طراح هم اعمال نظر می‌کنند و این موجب می‌شود تا کار طبق برنامه‌ای غیراصولی جلو برود! از طرف دیگر شهرداری نمی‌تواند جواز ساختوساز بدهد و همان‌طور که از نامش مشخص است باید شهر را نگه دارد و ساختوساز زیرنظر نظام مهندسی باشد. در مجموع افزایش اختیارات سازمان نظام مهندسی و نظارت وزارت کشور برکار این سازمان می‌تواند موجب شود تا بحث ساختمان‌سازی در کشورمان از این وضع خارج شود و قدری سروسامان بگیرد. تمام این ظرفیت‌ها اکنون در اختیار قشری قرارگرفته که تنها هنرشان سرمایه‌ای است که در اختیار دارند و به سمت این بازار هجوم آورده‌اند. این سرمایه‌گذاران اغلب واحدهای مسکونی ساخته شده را برای فروش به اتمام می‌رسانند و تنها هدف‌شان کسب سود است. نتیجه این سازوکار برای ساماندهی بازار، انبوهی از ساختمان‌های بی‌کیفیت و غیرمجاز است که اغلب بدون مجری طرح متخصص و تیم حرفه‌ای و منسجم ساخته می‌شوند و شاید تنها عضو سازنده این ساختمان‌ها که به صورت حقیقی فعالیت خود را انجام می‌دهد، همان سرمایه‌گذار باشد که آن هم اهمیتی به ساختوساز کیفی و طبق قانون نمی‌دهد. درنتیجه مهمترین آسیب‌رسان‌های سیما و منظر شهری فقدان برنامه جامع برای سیما و منظر شهری در سطح کلان ملی و سطح خرد شهری و توجه‌نکردن به تأمین آسایش بصری در منظر شهر، توسط برنامه‌ریزان و مدیران شهری و همچنین ورود افرادغیر متخصص به حرفه مهندسی است. منظر شهر به عنوان مجموعه‌ای از عناصر طبیعی و مصنوع اعم از کالبد و فضاهای شهری، انسان‌ها، رفتارها و فعالیت‌های آن‌ها به‌عنوان نخستین جلوه از شهر، آینه تمام‌نمای ویژگی‌های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی شهر قلمداد می‌شود. بنابراین مشکلات پیشرو از مهمترین مباحث و مسائل شهری است که مورد توجه معماران، طراحان و روانشناسان محیط و جامعه‌شناسان قرار گرفته است. ما نیازمند دگرگونی در دانش و مهارت مهندسی و یک جریان رشد پایدار همراه با مستندسازی و ارزش‌گذاری هستیم تا دانش مهندسی روزافزون گسترش یابد و تجارب نسل مهندس ارتقا یابد. متولیان امر مسئولیت قانونی در قبال نظامات فنی دارد و به دنبال ایجاد یک تحول در عرضه و تقاضا است. ما نیازمند متناسب سازی هزینه‌ها و جلوگیری از هزینه‌های بی‌رویه در احداث بنا‌ها هستیم، زیرا تلفیقی از مهندسی سنتی و صنعتی موجب بروز تخلفات زیادی شده است که خسارت‌های آن را مردم می‌پردازند؛ بنابراین باید شرایط تغییر روند نظارت بر اجرا و نقش‌آفرینی نظام مهندسی کشور را فراهم کنیم.