*محمد ترکمان
*دکتری تخصصی روانشناسی
*مشاور و درمانگر کودک و نوجوان
پژوهش‌های علمی و البته تجربه زیسته من در کار با مراجعانی که به دلیل کودک‌آزاری مراجعه می‌کنند، نشان می‌دهد که والدین بیشترین سهم را در کودک‌آزاری دارند و بیش از ۸۵ درصد کودک‌آزاری‌ها توسط والدین اتفاق می‌افتد! در تماس با خط ۱۲۳ که خط ملی گزارش کودک‌آزاری و البته سایر خشونت‌های خانگی است هم، در اکثر موارد، والدین به عنوان فاعل کودک‌آزاری فرزند معرفی می‌شوند! شاید تعجب کرده باشید! کدام والد است که فرزند خود را آزار می‌دهد؟ مگر والدین می‌توانند باعث کودک آزاری فرزند خود شوند؟ خب در ادامه این مقاله می‌خواهم به همین موضوع و مهمترین راهکار آن بپردازم.
اگر تعریف درستی از کودک‌آزاری و مصادیق آن داشته باشیم، شاید بحث برایمان بهتر روشن شود. کودک‌آزاری هرگونه رفتاری است که به‌صورت عمدی یا غیرعمدی سلامت جسمانی و روانی کودک را به خطر می‌اندازد. این رفتار می‌تواند از کتک‌زدن و نیشگون‌گرفتن کودک (کودک‌آزاری جسمی) تا تحقیر و توهین کودک (کودک‌آزاری روانی) گرفته شود و حتی رفتارهایی مانند رسیدگی‌نکردن پزشکی یا تنهاگذاشتن کودک کم‌سن (کودک‌آزاری غفلت) شامل شود. در شدیدترین حالت هم سوءاستفاده جنسی از کودک (کودک‌آزاری جنسی) را در بر می‌گیرد. حال که با مصادیق دوباره آشنا شدید، باید حدس زده باشید که این رفتارها بیشتر توسط چه کسی انجام می شود. سوال بعدی این بود که چرا والدین دست به چنین رفتارهایی می‌زنند؟ علت‌ها زیاد است، اما مهمترین آن را پژوهش‌ها و تجارب بالینی، نداشتن مهارت فرزندپروری صحیح ذکر کرده‌اند. والدی که نمی‌داند چگونه کودکش را از رفتار منفی منع کند و سر او داد می‌زند! والدی که نمی‌داند چطور دعوای خواهر و بردار را تمام کند و هر دو را به باد کتک می‌گیرد! والدی که نمی‌داند چطور فرزندش را ترغیب کند که اتاقش را مرتب کند و دائما او را تحقیر و تهدید می کند! این مثال‌ها برایتان آشنا است! خب پس اگر والدین یاد بگیرند چطور و از چه تکنیک‌هایی می‌توانند فرزند خود را تربیت کنند و در واقع خود را مجهز به مهارت فرزندپروری کنند، آمار کودک‌آزاری به شدت کاهش پیدا می‌کند. بیاید با هم ببینیم فرزندپروری چیست؟
فرزندپروری فرایند پرورش فرزند از نوزادی تا بزرگسالی است که باعث ایجاد تداوم و پیوستگی خانواده در سال‌های بعدی می‌شود. این فرایند کاری همیشگی و دایمی است. ممکن است شما واژه همسر سابق را در جامعه زیاد بشنوید، اما هیچ‌گاه واژه پدر یا مادر سابق را نشنیده‌اید. ممکن است بتوانید همسرتان را طلاق دهید،، اما هیچ‌گاه نمی‌توانید فرزندانتان را طلاق دهید. شما می‌توانید فرزندانتان را به خانواده‌ای دیگر بدهید، اما باز پدر و مادر واقعی آن‌ها هستید و فرزندپروری لزوماً همیشگی است. بنابراین تأثیرات شگرف و ژرفی بر همه جنبه‌های زندگی می‌گذارد و نبود آن نوعی خلأ ایجاد می‌کند
چون ارزش‌ها و ساخت خانواده‌ها در جوامع مختلف متفاوت است، مفهوم والدین «خوب» در جاهای مختلف با یکدیگر فرق می‌کند. در بعضی جوامع والدین «خوب» به پدران و مادرانی اطلاق می‌شود که نیازهای اساسی و اولیه کودکان خود را به خوبی ارضا کنند. بدین معنی که مسکن و غذا و پوشاک مورد نیاز کودکان را به‌طور مطلوب تأمین کنند. در اکثر جوامع پدر و مادر «خوب» کسانی را شامل می‌شود که کلیه نیازهای عاطفی و جسمانی و اجتماعی کودکان خود را به طریق مقبول برآورده سازند. بنابراین «خوب» بودن والدین مفهوم اخلاقی و در عین حال نسبی دارد و با طبقه‌بندی اجتماعی ارتباط پیدا می‌کند. به‌طور کلی می‌توان گفت که والدین «خوب» کودکان خود را طوری تربیت می‌کنند که با خود و اجتماع سازگار شوند. در این راستا اولین گام در آموزش مهارت‌های فرزندپروری به والدین شناخت ارزش‌های خانوادگی است؛ زیرا اولاً ارزش‌های خانواده در تکوین شخصیت کودک تأثیر انکارناپذیری بر جای می‌گذارد. ثانیاً برای آن که برنامه آموزش والدین در زمینه فنون تربیت کودک موثر واقع شود باید کار با توجه به ارزش‌های خانوادگی آغاز شود. آموزش مهارت‌های فرزندپروری، تدریس محتوا نیست. به عبارت دیگر نمی‌توان برای والدین دستورالعمل واحدی صادر کرد، زیرا هر رفتاری زاییده موقعیت خاصی است. می‌توان گفت آموزش مهارت‌های فرزندپروری فراگیری روش‌ها است. بدین معنی که از طریق آموزش مهارت‌های فرزندپروری کلیه مهارت‌ها و روش‌های مختلف کار کردن با کودکان به والدین آموخته می‌شود تا بدان وسیله والدین بتوانند در موارد مختلف در برابر رفتارهای گوناگون کودکان خود واکنش‌های مناسبی نشان دهند. مثلاً برای به مدرسه کشاندن کودکی که از مدرسه گریزان است فرمول یکسانی وجود ندارد؛ زیرا به مدرسه نرفتن کودک ممکن است علل مختلفی داشته باشد. باید والدین را راهنمایی کرد تا با بررسی موقعیت بتوانند روش مناسبی را برای حل مشکل و تشویق کودک برای حضور در مدرسه پیدا کنند.
فرزندپروری وظیفه‌ای لذت‌بخش، رشد دهنده، سخت و چالش برانگیز است. به طور معمول والدین در جایی از سیستم روان خود امید دارند که فرزندان آن‌ها به بزرگسالانی سالم، پویا و سازنده تبدیل شوند، اما در این مسیر دائماً با پیچیدگی‌هایی مواجه می‌شوند. خوشبختانه تحقیقات نشان داده‌اند که فرزندپروری، مهارتی آموختنی است و والدینی که به آموزش و آگاهی خود در این زمینه می‌پردازند، نتایج بهتری دریافت می‌کنند.
آموزش مهارتی که شاید قبل از این هیچ آموزشی در مورد آن ندیده بودیم، می‌تواند مزایای زیادی برای ما داشته باشد. از جمله:
- افزایش تعامل مثبت والدین با کودکان
- تغییرات مثبت در درک و رفتار والدین از والد بودنشان
- کاهش افسردگی و استرس والدین
- افزایش رضایت والدین و کاهش تعارض والدین در مورد روش تربیت کودکان
و
کاهش آمار سوءرفتار و کودک‌آزاری.