پیاده‌راه‌ها و شهر ناسبز ناپایدار!
همدان در حال دور شدن از شاخص‌های شهر سبز پایدار است
زون‌بندی، استفاده از رنگ و نورپردازی‌های بهینه، ساماندهی دستفروش‌ها، برگزاری جشنواره‌های مختلف، اجرای طرح گردشگری شبانه، اجرای برنامه‌های نمایشی، آموزش شهروندی، می‌توانند پویایی، نشاط و رضایت‌مندی را در پیاده‌راه‌های شهر افزایش دهند.
*مهرداد نهاوندچی
*دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست
شهرها باید نمونه‌هایی از انسجام و هماهنگی محیط زیستی باشند، پس باید در جست‌وجوی زندگی شهری و شکل شهر بدون اتومبیل بود. شهر پایدار؛ بی‌هویتی، بی‌روحی و دوری از طبیعت را از شهر می‌گیرد و محیط‌هایی فعال، پرتحرک و سرزنده تحویل می‌دهد. در میان تمامی مباحث مربوط به شهر پایدار، مبحث حمل و نقل در واقع موضوعی محوری در زندگی ما و نیز یکی از مشکلات جدی است که با آن مواجه هستیم و از جنبه‌های مختلف محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی زندگی شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. توجه به نقش عابرپیاده به عنوان یکی از راهکارهای ارتقای کیفیت حمل و نقل شهری همواره مورد تأکید بوده و پیاده‌روی نیز یکی از پایدارترین روش‌های حمل و نقل به شمار می‌رود، از این رو پیاده‌راه‌ها حرکت عابر پیاده را در فضاهای شهری تسهیل کرده و موجبات ارتقای تعاملات اجتماعی در این فضا را فراهم می‌کنند. مهم‌ترین اثر اجرای یک محور پیاده را می‌توان در بهبود مدیریت ترافیک سیمای کالبدی شهر، ارتقای ایمنی عابرپیاده، رفع معضلات محیط زیستی، آسودگی در خرید و ارائه خدمات به وضوح دید. همچنین محیط انسانی آرامش بخش، محیطی مرتبط با مقیاس انسان پیاده است نه خودروهای شتاب زده. مسیرهای پیاده به عنوان بهترین بستر شهری حضور طولانی‌تر مردم در محیط شهری را فراهم می‌کنند که متناسب با ارزش‌های گوناگون عامل مهمی در هویت‌بخشی، تداوم تاریخی، فرهنگی و ارتباطات انسانی در محیط می‌شوند.
پیاده‌راه چیست؟
پیاده‌راه به هر نوع معبر گفته می‌شود که ویژه عابرین پیاده باشد. پیاده‌راه در مراکز شهری، کنار جاده‌های بیرون شهر و یا گردشگاه‌های طبیعی ساخته می‌شوند. به عبارتی دیگر پیاده‌راه‌ها، معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آن‌ها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسائل نقلیه موتوری تنها به منظور خدمات‌دهی به زندگی جاری در معبر استفاده می‌شود. پیاده‌راه‌ها؛ ابزاری برای فعالیت جمعی به خصوص در ارتباط با اقتصاد شهری، کیفیت محیطی و سلامت اجتماعی هستند.
پیاده‌راه و توسعه پایدار
یکی از شاخص‌های توسعه پایدار در کشورهای دنیا، نسبت میزان مناطق پیاده محور (انسان‌محور) به خودرو‌محور است. هر چقدر این میزان بیشتر باشد، می‌توان از وضعیت محیط زیست شهری مطلوب‌تر اطمینان بیشتری حاصل کرد. حدود دو دهه است که در کشورمان ایران نیز، میزان شتاب تبدیل مناطق خودرو محور به پیاده‌محور افزایش پیاده کرده است. تهران، اراک، رشت، اصفهان و بسیاری از شهرهای ایران به خصوص در مناطق پرتراکم، خیابان‌هایی را تبدیل به پیاده‌راه تبدیل کرده‌اند. شهر همدان هم از این قاعده مستثنی نبوده و این روند را در پیش گرفته است. پیاده‌راه بوعلی و اکباتان از مهم‌ترین پروژه‌های شهری در این زمینه در کهن شهر همدان هستند.
پیاده‌راه و توسعه ناپایدار
مفهوم توسعه پایدار، مفهوم پیچیده است که با پرداختن به سه اصل مهم اقتصاد، عدالت اجتماعی و محیط زیست محقق می‌شود. در پیاده‌راه سازی در همدان اگرچه میزان آلاینده‌ها از محدوده مرکزی شهر کمتر شد و تمرکززدائی صورت گرفت، اما توسعه اقتصادی و معاش بسیاری از کسبه به خصوص در خیابان اکباتان به خطر افتاد. اگر به مغازه‌های لباس‌فروشی این خیابان مراجعه کنیم، بسیاری تغییر شغل داده‌اند یا واگذاری‌های مکرر صورت گرفت. این واگذاری‌ها در حالی بود که این افراد سوابقی بیش از یک دهه داشتند. این امر تبعات اجتماعی هم در برداشته است به طوری که به آن شکل توسعه ناپایدار داده است.
پیاده‌راه‌ها و ارزیابی اثرات اجتماعی
یکی از مسائل مهم و مغفول در پروژه‌های کلان شهری ارزیابی اثرات اجتماعی و ارزیابی اثرات محیط زیستی است. اگرچه در مرحله ساخت پروژه پیاده‌راه‌سازی خیابان بوعلی و اکباتان شهر همدان، این ارزیابی‌ها صورت نگرفتند؛ اما انجام ارزیابی اثرات اجتماعی و گرفتن بازخورد از مردم در مرحله بهره‌برداری می‌تواند، سرزندگی و تنوع را در حیات شهری بهبود ببخشد. زون‌بندی، استفاده از رنگ و نورپردازی‌های بهینه، ساماندهی دستفروش‌ها، برگزاری جشنواره‌های مختلف، اجرای طرح گردشگری شبانه، اجرای برنامه‌های نمایشی، آموزش شهروندی و مواردی از این دست، پویایی، نشاط و رضایت‌مندی را در این پیاده‌راه‌ها افزایش می‌دهند. کمااین‌که، اجرای جشنواره پائیزی و استفاده از برگ‌های پاییزی در آذرماه سال جاری، باعث شادی و شعف در شهروندان شد.
شهر ناسبز ناپایدار
با توجه به این‌که همدان از سال ۹۳ به عنوان شهر سبز پایدار نام‌گذاری شده و از آن‌جایی که قرار بود این تفاهم‌نامه به برای چند سال دیگر هم تمدید شود، نیاز جدی به تدوین شاخص‌های بومی شهر سبز پایدار در شهر همدان وجود دارد که از این شاخص‌ها می‌توان توجه به احیا و بازسازی قنوات و رودخانه‌ها، توجه به خط آسمان، توجه به معماری بومی و همچنین تدوین و تصویب آئین‌نامه اجرایی مدیریت زیست محیطی پروژه‌های عمرانی شهری اشاره کرد. یکی دیگر از مهم ترین شاخص‌های شهر سبز پایدار، افزایش سرانه محورهای انسان‌محور (پیاده‌محور) است. می‌توان محورهایی مانند مسیر انتهای بلوار جوان به سمت دره مرادبیک یا حریم رودخانه گنجنامه را (با رعایت ملاحظات محیط زیستی) از مسیرهای انسان‌محور (پیاده‌محور) به منظور گردشگری پیشنهاد داد. تخریب باغات (فضای سبز) و بی‌توجهی به اهمیت محیط زیست در اولویت‌های مدیریت کلان شهری همدان، شهر را از شاخص‌های شهر سبز جهان اسلام دور کرده است. از این رو از منظر آینده‌پژوهی و وجود طرح‌های بالادستی و چشم‌اندازهایی چنینی، اگر مدیریت جامع شهری، شهرداری، شورای شهر و سایر ارگان‌های ذی‌ربط همدان می‌خواهد ادعای شهر سبز پایدار را یدک بکشد، باید ملاحظات مختلف شاخص‌های شهر سبز پایدار را رعایت کند تا بتواند با طی کردن قدم‌های بعدی و ایجاد استانداردهای محیط زیستی در مدیریت جامع شهری، به شکلی عینی و ملموس به عنوان یک شهر شاخص و الگو در سطح کشور و منطقه معرفی کند. مدیریت کلان شهری همدان باید سرانه فضای سبز شهر را –اگر نگوئیم افزایش دهد- حفظ کرده و با پیاده‌راه‌سازی و اجرای طرح‌های علمی و عملی به منظور نیل به شاخص‌های محیط زیستی، شهر را به سمت (توسعه پایدار) و (شهر سبز پایدار جهان اسلام) به معنای واقعی کلمه سوق دهد.