*دکتر حسین صالحی
*دامپزشک, مدیریت عالی بهداشت عمومی
امروزه با توجه به تغییر سبک زندگی روزانه،توجه به تناسب اندام برای حفظ اعتماد به نفس، سلامتی و متعاقب آن نشاط جسمی و روانی افزایش یافته است. روش‌های متعددی برای حفظ تناسب اندام در دسترس است اما مهم‌ترین و کارآمدترین آن‌ها ورزش روزانه و تغذیه مناسب با حفظ کالری مطلوب است. یکی از ورزش‌هایی که به دلیل سبک خاص در بین خانم‌ها و آقایان رواج دارد، بدنسازی است که با توجه به پیشرفت‌های علمی و تخصصی در این حوزه کشور ایران توانسته حجم زیادی از ورزشکار را در این رشته سازماندهی کند. این ورزش با توجه به رویکرد و پیشرفتی که داشته تا حدودی توانسته در رقابت با سایر رشته‌ها برای داشتن یک اندام ایده‌آل سبقت بگیرد. اما در این بین افرادی حضور دارند که می‌خواهند با طی مدت زمان کم به نتایج ایده‌آل برسند بنابراین به مصرف داروهایی از جمله استروئیدهای آنابولیک روی می‌آورند. از آن‌جایی که همیشه یکسری افراد سودجو وجود دارند تا به جویندگان طلا بیل بفروشند، هورمون‌های تقلبی یا هورمون‌هایی با مصرف دامی توسط افرادی که فاقد دانش کافی در این حوزه هستند خریداری می‌شود تا راهی به سوی دروازه مرگ یا سایر عوارض جبران ناپذیر بگشاید. این‌که هورمون‌های آنابولیک باید در رژیم یک بدنساز گنجانده شود یا خیر در تخصص نگارنده نیست اما در ادامه در خصوص ورود هورمون‌های دامی به ورزش بدنسازی صحبت خواهیم کرد.
کدام هورمون‌های دامی وارد ورزش بدنسازی شده‌اند؟
یکی از استروئیدهای پرمصرف در بدنسازی «تستوسترون» است، تستوسترون به عنوان پایه و بنیان هر دوره استروئیدی در نظر گرفته می‌شود، سه نوع اصلی برای تستوسترون وجود دارد: سیپیونات، انانتات و پروپیونات، که از تمام آن‌ها می‌توان برای دوره‌های بدنسازی استفاده کرد. بعضا گزارش شده است یک ورزشکار بدنسازی که بین ۶۰ تا ۷۰ کیلوگرم وزن دارد هفته‌ای ۴ میلی گرم تسترون مصرف می‌کند که این در یک گونه دامی مانند اسب حجم مصرفی تستوسترون آن هم برای موارد خاص از جمله کنترل موارد فحلی و زایمانی ۱ میلی‌گرم در دو هفته تزریق می‌شود. تولید هورمون‌های دامی فناوری که داروهای انسانی طی می‌کنند، ندارند و قطعا از ایمنی کمتری برخوردار هستند، خصوصا که این هورمون‌های بر پایه ژنتیک حیوانی ساخته شده‌اند. در صورت استعمال این مواد ورزشکار دچار عوارضی از جمله سکته ناگهانی، ریزش مو، ناباروری، تخریب کبد و بسیاری دیگر از مشکلات خواهد شد.
«استروئید آناپولون» در نوع خود از قوی‌ترین انواع استروئیدها نیز محسوب می‌شود. این استروئید از دی‌هیدرو تستوسترون مشتق می‌شود. از این دارو در مراکز درمانی به منظور درمان بیماری کم‌خونی ناشی از کمبود گلبول‌های قرمز استفاده می‌شده است اما به دلیل این‌که اثرات آندروژنی و آنابولیکی این دارو نیز همانند تستوسترون بالاست، امروزه این دارو در پرورش اندام و در ورزش‌های قدرتی به خوبی جای خود را باز کرده و از محبوبیت بالایی برخوردار شده است. شاید از عمده دلایل محبوبیت این دارو در بین ورزشکاران رشته‌های قدرتی، افزایش سریع وزن ناشی از مصرف آن باشد. احتباس آب و املاح در اثر مصرف این دارو به شدت رخ خواهد داد. افزایش فشار خون نیز با مصرف این دارو شایع و معمول بوده است. این عارضه در اثر بالا رفتن میزان آب بدن و در اثر افزایش حجم خون رخ می‌دهد. این دارو برای کبد بسیار سمی است و هرگز نباید استفاده‌های طولانی‌مدت از آن تجویز شود. این دارو به افزایش سریع و برق آسای وزن و حجم شهرت پیدا کرده است و امروزه تجویز آن حتی به مبتدیان نیز امری معمول است اما افزایش حجم ناشی از مصرف این دارو نه تنها ماندگاری چندانی ندارد بلکه توأم با عوارض شدید جسمی و روحی نیز خواهد بود. مشابه این هورمون آنابولین دامی است که برای کنترل سیکل‌های تخمدانی در گوشت‌خواران و اسب و به عنوان یک محرک رشد عضلانی نیز استفاده می‌شود.
یکی دیگر از انواع هورمون‌ها «سوماتروپین» است که نوعی هورمون رشد است. البته هورمون رشد به طور طبیعی در بدن ساخته می‌شود اما برخی به دلیل تسریع رسیدن به ایده‌آل‌شان در بدنسازی و یا کاهش هورمون رشد طبیعی بدن به دلیل افزایش سن به استفاده از این مکمل هورمونی رو می‌آورند. سوماتروپین امروزه دارویی گران در فهرست موارد مصرفی ورزشکاران است که نمونه‌های مشابه دامی بسیار ارزان قیمت‌تر هستند و بنابراین قیمت پائین محصولات عرضه شده برای ورزشکار باید جای شک را باقی بگذارد. استفاده از سوماتروپین موجب عضله‌سازی و همچنین تقویت قوای جنسی حتی در سنین بالا می‌شود. بدنسازان در سطح پیشرفته و در دوران تفکیک عضلانی از این هورمون استفاده می‌کنند. این هورمون علاوه بر عضله‌سازی خاصیت چربی‌سوزی نیز دارد. همان‌طور که در قبل نیز ذکر شد به دلیل تطابق‌نداشتن گیرنده‌های دارو در بدن حیوان و انسان و مکانیسم تولید دارو مصرف هر گونه هورمون دامی به هر شکل و با هر دوز ممکن عوارض جبران‌ناپذیری را به جای می‌گذارد.
راهکار
مصرف هورمون در بدنسازی حرفه‌ای یا برای کسب یک اندام ایده‌آل ممکن است ناگزیر باشد اما با کنترل‌های شدید و جریمه‌های سنگین سازمان‌های غذا و دارو بر داروخانه‌ها، باشگاه های بدنسازی و آگاه‌سازی عمومی از طریق رسانه‌های جمعی می‌توان دست سوداگران مرگ را از ورزش کوتاه کرد تا اگر قرار است هورمون یا دارویی به مصرف برسد با تجویز پزشکان متخصص غدد و تغذیه و از مسیرهای قانونی تهیه شود. رسیدن به این هدف ابدا دور از ذهن نیست و با بازدیدهای دوره‌ای و سر زده اداره‌کل ورزش و جوانان با همکاری بازرس‌های بهداشتی و درمانی از باشگاه‌های بدنسازی که مربیان غیرمجاز در آن‌ها فعالیت می‌کنند گام موثری در تحقق این هدف برداشت. در این بین مراکز عرضه دارو و نهاده‌های دامی باید با هشیاری بیشتری در این خصوص عمل کنند تا دست افرادی که برای رسیدن به پول حاضرند دست به این جنایت بزنند برای همیشه کوتاه شود.