*دکتر حسین صالحی
*دامپزشک- مدیریت عالی بهداشت عمومی
تازه داشتم وسایلم را جمع می‌کردم که به سمت خانه بروم که خانمی با ظاهری خاص و منحصر به فرد وارد درمانگاه شد. اگر بگویم به آن مرحله رسیده‌ام که از روی ظاهر کسی را قضاوت نکنم، دروغ گفته‌ام. سبک لباس پوشیدن، تلفن همراه گرانقیمت و سوئیچ ماشین حاکی از آن بود که از طبقه مرفه جامعه است. راستش را بخواهید ما دامپزشک‌ها از دیدن مشتری‌های پولدار خیلی بدمان نمی‌آید و حداقل روند طاقت‌فرسای چک و چانه زدن را به کمترین میزان خود می‌رسانیم. حیوانی به همراه خود نداشت و اضطراب عجیبی در صورت او نمایان بود. احتمال دادم به واسطه شرایط نامساعد حیوان خانگی‌اش به طلب کمک آمده است اما تا زبان گشود ورق برگشت. «آقای دکتر سگ من تصادف کرده است و من از شهرستان خدمت شما رسیده‌ام، دامپرشک معالج سگ بنده برای جراحی حیوان بخت‌برگشته‌ام نیاز به داروی بیهوشی کتامین دارد. به من لطف کنید و ناجی این موجود بی گناه شوید». با توجه به این‌که باید این اصل را در نظر می‌گرفتم که همه انسان‌ها صادقند مگر آن‌که خلاف آن ثابت شود، قبول کردم به وی کمک کنم اما خواستم برای اطلاع دقیق از دوز مصرفی دارو با دامپزشک معالج تماس بگیرم و به همان میزان که نیاز است در اختیار ایشان قرار دهم که متاسفانه خانمی که تا همین چند لحظه پیش نقش خود را در قالب انسانی مغموم و نگران حیوان خویش نشان می‌داد، برآشفته شد و مرا با الفاظی ناشایست مورد عنایت قرار داد که «مگر من به شما دروغ می‌گویم و چرا من را این چنین مورد بازخواست قرار می‌دهید» و رفت. اما هم من و هم ایشان راز سر به مهر داروی بیهوشی کتامین را می‌دانستیم و از آن‌جایی که ضرب‌المثل مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد را در این خصوص سرلوحه کارم قرار داده بودم و از این‌که ناخواسته ساقی نشدم و بساط توهم این خانم را فراهم نیاوردم بسیار از کارم خرسند بودم.
کتامین چیست؟
کتامین یک ماده مخدر و از داروهای آنتاگونیست گیرنده‌ای NMDA است و ابتدا به عنوان یک ماده بیهوشی در حیوانات و بعد در انسان استفاده شد و امروزه به عنوان دارویی برای درمان افسردگی به کار می‌رود. کتامین داروی تضعیف‌کننده سلسله اعصاب مرکزی و هوشبری است. این دارو در سال ۱۹۶۳ به عنوان جایگزینی برای فن سیکلیدین و برای مصرف در دامپزشکی تولید شد. در مقایسه با برخی دیگر از داروهای هوشبری، کتامین کم‌خطرتر است چون تنفس و گردش خون را متوقف نمی‌کند. کتامین در انسان آثار توهم‌زا ایجاد می‌کند و به این علت در پزشکی استفاده کمی دارد، اما همچنان در دامپزشکی برای هوشبری یک داروی بسیار کاربردی و رایج است.
کتامین؛ مخدر ویژه برای طیقه‌ای خاص
این ماده بیهوشی در پزشکی و دامپزشکی با دوز کنترل شده به صورت وریدی یا عضلانی استفاده می‌شود. مصرف‌کنندگان کتامین، این دارو را با استفاده از یک فرآیند خاص به صورت مشامی یا وریدی استفاده می‌کنند و اثرات آن تا حدود زیادی مشابه با کوکائین است. اثرات روانی فوری مصرف کتامین شامل سرخوشی، برانگیختگی جنسی، روان‌پریشی و آژیتاسیون است. تأثیرات فیزیکی مصرف شامل افزایش ضربان قلب، گشادی مردمک و عرق‌کردن است. از دیگر تأثیرات مصرف کتامین افزایش انرژی و هوشیاری و کاهش نیاز به غذا و خواب است. از آن‌جایی که تهیه این دارو بسیار سخت است و جز داروهای گرانقیمت است. میزان مصرف آن در اکثریت جامعه پایین است و صرفا افرادی می‌توانند این دارو را تهیه کنند که تمکن مالی داشته باشند زیرا اعتیاد به آن نیز تکرار مصرف را نیز افزایش می‌دهد و تکرار این چرخه نیازمند هزینه‌های زیاد است. با توجه به تعاریف ذکرشده این داروی مخدر خاص در حال حاضر توسط افرادی در جامعه مصرف می‌شود که از طبقه مرفه جامعه هستند و عمدتا سنی بین ۱۸ تا ۳۰ سال دارند. ناگفته نماند یکی از دلایل گرایش به این دارو دسترسی بسیار محدود به کوکائین است و کتامین می‌تواند جایگزین بسیار خوبی برای این محرک اعتیادآور قوی باشد.
اثرات سوءمصرف کتامین
افرادی که از کتامین سوءاستفاده می‌کنند، باید بدانند که خطرات بسیاری مرتبط با استفاده از این دارو وجود دارد. این دارو می‌تواند موجب ابتلا به سرگیجه شدید، خواب آلودگی و گیجی شود. فراموشی نتیجه احتمالی استفاده از کتامین است و این موضوع در موارد قرارگیری در زمان یا مکان نامناسب می‌تواند بسیار خطرناک باشد. کار با ماشین‌آلات سنگین و یا رانندگی وسایل نقلیه موتوری نیز می‌تواند خطرات جدی برای فرد در پی داشته باشد. کتامین ممکن است باعث بروز توهم شود, حتی در زمان مصرف دارو در طول یک عمل جراحی ممکن است منجر به افکار یا رفتار نامنظم یا غیرمعمول پس از عمل جراحی منجر شود. این مسئله در مورد مصرف‌کنندگان کتامین نیز صادق است. این افکار و رفتارهای نامنظم می‌تواند به فعالیت‌های غیرمنطقی که خطرات جدی را برای استفاده‌کننده به دنبال خواهد داشت، ختم شود. عوارض جانبی مختلفی برای این مخدر به ثبت رسیده است. واکنش آلرژیک همواره امکان بروز دارد. استفاده از این دارو باعث خواهد شد ضربان قلب به طور چشمگیری کاهش یابد و حتی ممکن است باعث ایست کامل قلبی شود که اگر فورا مداوا نشود سرنوشتی جز مرگ مصرف‌کننده نخواهد داشت. کتامین می‌تواند موجب سفتی عضلات، اسپاسم‌های عضلانی و تشنج شود. احساس سبکی سر و سرگیجه زمان استفاده از کتامین معمول است. برخی از مصرف‌کنندگان نیز تهوع، استفراغ، ناراحتی معده، دوبینی و عوارض جانبی دیگر در هنگام مصرف کتامین تجربه می‌کنند.
دامپزشکان و پزشکان مراقب باشند!
از آن‌جایی که این دارو یک رکن اساسی در کلینیک دامپزشکی و مباحث جراحی و مقید سازی حیوان است، بنابراین دسترسی دامپزشکان به این دارو راحت‌تر از سایر گروه‌هاست. بنابراین الزام آن وجود دارد که نهادهای قانون‌گذار در این حوزه خصوصا سازمان دامپزشکی کشور و معاونت دارو و درمان وزارت بهداشت اقدامی فوری و موثر در خصوص قانون‌گذاری این داروی مخدر به عمل آورند. پزشکان و دامپزشکان باید این نکته حیاتی را بدانند که ویال‌های کتامین به مثابه یک اسلحه پر عمل می‌کند و هرگونه بی‌احتیاطی و واگذاری آن به فرد غیر می‌تواند اثرات جبران‌ناپذیری به جای بگذارد، خصوصا که این دارو می‌تواند برای مقاصدی دیگر از جمله اخاذی، دزدی و سوءاستفاده‌های جنسی علیه افراد دیگر به کار گرفته شود. در این مورد نه تنها در خصوص کتامین باید به صورت سختگیرانه عمل شود بلکه تمام داروهای مخدر در تمامی مراکز درمانی باید نظارت بسیار ویژه‌تری را بر خود احساس کنند.