*احمد رجبی‌راغب
*روزنامه‌نگار
در مهرماه ۸۷ سفال لالجین خوشه صادراتی شد. نگاهی به اخبار منتشرشده در سال‌های گذشته بیانگر آن است که در مهرماه سال ۸۷ براساس فهرست سازمان توسعه تجارت ایران سفال لالجین همدان در ردیف شش اولویت خوشه‌های صادرات‌گرای کشور قرار گرفت.
در آن سال، از بین ۴۰ خوشه صادراتی در سراسر کشور، شش خوشه در اولویت دریافت تسهیلات قرار گفتند که خوشه‌های کفش تبریز، سفال لالجین در همدان، چرم تبریز، تهران و مشهد، خوشه سرامیک یزد، خوشه خرما در شهرهای اهواز، بوشهر و کرمان و خوشه زعفران خراسان رضوی جزو شش اولویت دریافت تسهیلات بودند.
۱۲ سال از کناررفتن عامل خوشه سفال لالجین گذشته و این در حالی است که تاکنون نه جایگزینی برای آن معرفی شده و نه از آخر و عاقبت خوشه سفال لالجین خبری بیرون درز کرده است.
در ابتدا باید گفت خوشه مجموعه‌ای از اجزایی است که به‌طور مستقل از یکدیگر کار کرده و توسط یک واسط برای هماهنگی و همکاری مجتمع شده‌اند.
نگاهی به وضعیت جهان بیانگر آن است که امروزه در اکثر کشورهای دنیا بخش قابل ملاحظه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی توسط شرکت‌های کوچک و متوسط انجام می‌شود و با توجه به این‌که این شرکت‌ها مسائل و مشکلات خاص خود را در ورود به عرصه رقابت پیدا می‌کنند، دولت‌ها با تدایبر مختلفی همواره به فکر حمایت منطقی از این شرکت‌ها برمی‌آیند تا رقابت‌پذیری آن‌ها را به گونه‌ای بالا ببرند که توان رقابت در بازارهای رقابتی دنیا را به‌دست آورند.
یکی از روش‌هایی که بنابر مطالعات انجام‌شده تجربه موفقی در افزایش توان رقابتی شرکت‌های کوچک و متوسط از خود برجای گذاشته، خوشه‌سازی این شرکت‌ها بوده است.
در حال حاضر، حدود سه دهه است که توسعه صنعتی مبتنی بر خوشه‌ها، به عنوان یک راهبرد نوین مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران در کشورهای صنعتی و در حال توسعه مد نظر قرار گرفته و سازمان‌های بین‌المللی و بانک جهانی نیز طرح‌های متعددی را از طریق توسعه خوشه در کشورهای مختلف اجرا و حمایت کرده‌اند.
آن‌چه اهمیت خوشه‌ها را در دوچندان می‌کند این است که در زیربخش‌های کشور بیش از ۹۴ درصد مؤسسات و شرکت‌ها را بنگاه‌های کوچک و متوسط تشکیل می‌دهند که عموماً به صورت منفرد فعالیت می‌کنند و همواره با مشکلات و مسائل مختلف درگیرند.
هرچند این‌گونه شرکت‌ها حدود ۳۰ درصد از ارزش تولیدات صنعتی را ایجاد می‌کنند، اما از لحاظ اشتغال سهم مهمی از فرصت‌های شغلی را تأمین می‌کنند.
توجه و شناسایی ظرفیت‌های منطقه‌ای شکل‌دهی خوشه‌های صنعتی گامی مهم در جهت توسعه منطقه‌ای و پیشرفت صنعتی استان و کشور به شمار می‌رود و اگر این گام به درستی برداشته شود، نه تنها به توسعه مناطق مختلف صنعتی در اقصی نقاط کشور و شکوفایی اقتصاد و صنعت مناطق منجر خواهد شد که باعث رشد و فعال شدن سایر صنایع و بازارها در هر منطقه نیز می‌شود.
لالجین که به شهرجهانی سفال معروف است با جمعیتی افزون بر ۱۵ هزار نفر در ۲۳ کیلومتری مرکز استان همدان واقع شده و بیش از ۹۵۰ واحد خرد، کوچک و متوسط تولید، تکمیل و فروش سفال و سرامیک را در خود جای داده است، به گونه‌ای که بیش از ۶۰ درصد مردم این شهر با صنعت سفال و سرامیک اعم از تولید، تکمیل، فروش، صادرات، حمل و نقل مرتبطند و هنر شهر لالجین برای ۴ هزار نفر به صورت مستقیم و برای ۴ هزار نفر دیگر نیز به صورت غیرمستقیم در تولید، اشتغال ایجاد کرده است.
اما اجرانشدن خوشه صنعتی سفال و سرامیک که یکی از سه خوشه صنعتی سازمان توسعه صنعتی ملل متحد در ایران بود که باید در چشم‌انداز سال ۱۴۰۰ (سال گذشته) دارای برند لالجین بوده و به‌عنوان پایلوت سفال کشور معرفی می‌شد هیچ فعالیت روشنی از این خوشه به چشم نیامده و اگر هم فعالیتی هست هیچ بازخورد بیرونی ندارد .
کاش با فعالیت روشن و شفاف مجدد خوشه سفال لالجین با
۱ – راهبردهای حداکثر استفاده‌ی فرصت‌های محیطی با به‌کارگیری نقاط قوت لالجین (استراتژی SO)
۲ – راهبردهای حداکثر استفاده از نقاط قوت لالجین برای جلوگیری از رویارویی با تهدیدها (استراتژی ST)
۳ – راهبردهای استفاده از فرصت‌های موجود برای جبران نقاط ضعف موجود در لالجین (استراتژی WO)
۴ – راهبردهایی برای به حداقل رساندن زیان‌های ناشی از تهدیدها و نقاط ضعف (استراتژی تدافعی WT)
بتوان برای این شهر گام‌هایی اساسی برداشت .و با توجه به وضعیت اقتصادی و رکود بازار کار طی دوسال اخیر در ایران به‌خصوص شهرهای کوچک ازجمله لالجین، راهکارهای لازم برای برون‌رفت از رکود اقتصادی راهکارهایی وجود دارد که جا دارد مسئولین ذیربط در این زمینه‌ها چاره‌اندیشی کنند.