*سید محمدجواد حسینی مرصع
*کنشگر مسائل شهری و معماری
مدیریت منابع در هر امری از بدیهیترین و ضروریترین مسائلی است که باید مورد توجه مدیران قرار بگیرد. بنابراین در مدیریت شهرها نیز اعمال مدیریت بر منابع یکی از مهمترین وظیفه مدیران و تصمیمسازان شهری است. آب یکی از مهمترین منابع زیستی و سرمنشا آبادانی سکونتگاههای انسانی است و جایگاه بسیار با اهمیتی در منابع شهری دارد که توجه ویژهای را در مدیریت منابع شهری میطلبد.
از دیرباز اکثریت غالب شهرها و سکونتگاههای انسانی در کنار منابع تامین آب شکل میگرفتند و حتی میتوان استخوانبندی بسیاری از شهرها را بر مبنای منابع آب موجود در محیط شهر و روستا مورد تحلیل و بازشناسی قرار داد و بقا و گسترش یا رکود و فروپاشی و از بین رفتن بسیاری از تمدنها را بر اساس وجود و یا تأمین و یا از بین رفتن منابع آب آن سرزمین ارزیابی کرد. هسته اولیه بسیاری از شهرها در کنار رودخانهها، سواحل، چشمهها و منابع آب زیرزمینی شکل گرفته است و تدام حیات و گسترش و رشد این تمدنها وابستگی محکمی به وجود و تأمین منابع آب یاد شده داشته است.
امروزه نیز داشتن و ساختن شهر پایدار از اهداف شهرسازان و مدیران شهری است؛ شهری که بتواند ادامه حیات بدهد و مانا و پایدار به زندگی خود ادامه بدهد و آسایش و رفاه شهروندان را تأمین کند. در خصوص شهر پایدار شاخصههای و سنجههای مختلف و متعددی مطرح شده است که در این میان بحث مدیریت منابع آب در رسیدن به شهر پایدار یکی از کلید واژههای مدیریت شهر پایدار است.
در کشور ما با توجه به قرارگیری در منطقهای نیمهخشک و نیمهبیابانی و با وجود خشکسالیهای دورهای که گریبانگیر مناطق مختلف کشور میشود، مدیریت منابع آب باید در صدر مسائل مدیریتی کلان کشور باشد تا بحرانهای پیشرو که ناشی از کمبود آب برای مصارف گوناگون از جمله کشاورزی، صنعت و خانگی را بتوان مهار کرد و بیتوجهی یا کمتوجهی به این مسئله میتواند تبعات بسیار سنگینی در زیستپذیری مناطق مختلف شهری و روستایی داشته باشد. هرچند امروزه نشانههای بروز این بحرانها بعضا به صورت پررنگ و چشمگیری چون خشکشدن دریاچهها و تالابها و فرونشست زمین دیده میشود اما اقدامات صورتگرفته در این حوزه هنوز نتوانسته راهبردی اساسی و کارا برای حل مسائل و ایجاد چشمانداز مناسب برای دستیابی به موقعیت پایدار در زمینه استفاده از منابع آبی ارائه دهد. در حالی که به نظر میرسد آب باید همتراز اهمیتی که برای حیات انسان دارد در رسیدگی به مسائل سرزمینی نیز در اولویتی حیاتی مورد توجه مسئولان باشد.
در شهر همدان هم مانند بسیاری از شهرهای کشور مسئله تامین آب در حال تبدیل شدن به ابرمسئلهای است که میتواند به اصلیترین دغدغه مردم و مسئولین تبدیل شود. مدیریت ضعیف منابع آب شهری در این شهر باعث شده تنها چشم به آسمان بدوزیم تا نزولات جوی برای چندی آب شرب مصرف خانگی را تامین کند! اما در واقع شهر همدان با موقعیت کوهپایهای و کوهستانی که دارد از دیرباز دارای منابع آب زیرزمینی چون چشمهها و چاهها و قنوات و منابع روزمینی چون رودخانههایی که از دامان الوند سرازیر میشوند، بوده است. تأمین آب شهر همدان ارتباط مستقیمی با نحوه مدیریت منابع آب دارد. آبی که از کمبود آن دم زده میشود به گفته مسئولان امر حدود۹۰ درصد در بخش کشاورزی و کمتر از ۱۰ درصد در بخش آب شرب شهری مصرف میشود که نشان میدهد حل مشکل با توصیههای ناکارآمدی برصرفهجویی در بخش خانگی که حتی آب هدررفت آن در تصفیه فاضلاب شهری به چرخه مصرف بازمیگردد، عملی نیست. در مقابل اما در این شرایط کشاورزی پرمصرف و کم بازده، تولید محصولات با مصرف آب بالا چون سیبزمینی و هندوانه چه توجیهی میتواند داشته باشد؟ به نظر میرسد مدیریت آب در بخش کشاورزی راه نزدیکتر و موثرتری در جلوگیری کمبودهای آب در این شهر است و قطعا با مدیریت منابع آب در این بخش میتوان آب شرب خانگی را به راحتی تأمین کرد. بنابراین انتظار میرود مسئولان شهری و استانی که در ابتدای دوره مسئولیتی جدید خود هستند مسئله آب را در اولویت اصلی و اساسی مدیریت شهری قرار دهند تا دغدغه مردم و مسئولان شهر در تامین نیاز اولیه و اساسی شان یعنی تأمین آب مرتفع شود.