رشد اقتصادی به بهای تخریب محیط زیست استان

*نازنین ناصری

*کارشناس ارشد محیط زیست

وجود معادن متعدد در همدان اگرچه زیر بنای رشد و توسعه اقتصادی استان هستند از جمله معدن سیلیس در محدوده سد اکباتان و یا معادنی که در دامنه الوند و شهرستان‌ها واقع شدند جدا از این‌که آیا این معادن مجاز یا غیر مجاز هستند، آثار منفی آن‌ها  بر روی محیط‌زیست استان مشهود است. معادن فقط یه دوره زمانی مشخص برای بهره‌برداری دارند که باید با ضوابط قانونی و محیط‌زیستی هماهنگ باشد. در مراحل احداث و بهره‌برداری، پوشش گیاهی از بین می رود، خاک محل فرسایش می‌یابد، گرد و غبار آسمان شهر را آلوده می‌کند و ورود فلزات سنگین در مجراهای آب آشامیدنی و آبیاری استان را به دنبال دارد که در کل اکوسیستم استانی را دچار آشفتگی می‌کند.

معادن استان؛ ثروت ملی

معادن استان به عنوان ثروت‌های ملی باید به درستی حفظ و بهره‌برداری شوند تا نسل‌های آینده بتوانند از آن استفاده کنند، از طرفی با توجه به شرایط اقلیمی استان و مشکلات جدی که در این خصوص وجود دارد. کمترین بی‌توجهی به مسائل محیط زیستی خطرات جبران‌ناپذیری برای نسل حاضر و نسل آینده برجای می‌گذارد که امروز اثرات آن را در شکل‌های مختلف همانند ریزگرد، سیلاب و فرونشست زمین می‌بینیم. از طرف دیگر بهره‌برداری از معادن یک راه درآمد و توسعه اقتصادی است و هنگامی که معدنی در مناطق طبیعی قرار می‌گیرد. سازمان­های متولی باید موظف باشند در این خصوص درخواست استعلام کنند و برای پاسخ دادن به این نوع درخواست­ها، نهادهای نظارتی باید به عرصه (مناطق کشاورزی، مرتعی و …) و همچنین باید به نوع ماده معدنی و اهمیت‌اش (فلزات، شن و ماسه یا سنگ) هم توجه شود. شنیده می­شود، برخی معادن در سطح استان بدون مجوز در حال فعالیتند. بیشترین پراکندگی‌ فعالیت معادن در زمینه شن و ماسه است و باید توافقات با سازمان صنعت، معدن و تجارت صورت بگیرد تا برای راه اندازی معادن شن و ماسه در همدان، استعلامات کافی انجام شود در غیر این صورت ، اداره محیط زیست (در مناطق حفاظت شده) و منابع طبیعی (در سایر عرصه­ها و اراضی ملی) مخالفت کنند.

اثرات سنگ معدن سیلیس بر سد اکباتان

قرار گرفتن معدن سیلیس در حاشیه سد اکباتان را می‌توان‌ در رابطه با اثرات معادن مثال زد که چه تأثیری بر محیط این سد و حاشیه آن دارد. سد اکباتان  تنها سد بزرگ استان است و بیشتر آب شرب استان را تأمین می‌کند و با توجه به این‌که این سد و حاشیه آن به عنوان یکی از مناطق شکار ممنوع استان محسوب می‌شود. قرار گرفتن سنگ معدن سیلیس در حاشیه آن علاوه بر تخریب محیط زیست و مواردی که در بالا عنوان شد حیات وحش این منطقه را نیز تحت تأثیر قرار داده است. با ایجاد سرو صدا در مراحل مختلف بهره‌برداری  باعث گریز حیوانات منطقه شده و با ایجاد گرد و غبار و ذرات معلق که وارد آب سد و همچنین رودخانه‌های اطرف می‌شود بر سلامت حیات وحش تأثیر منفی دارد. گذشته از این‌ها با جود روستاهای ارزانفود و ورکانه در این منطقه که جاذبه‌های گردشگری استان را در روستاها تشکیل می‌دهند، چشم انداز، زیبایی‌ها و مناطق جنگلی این منطقه را نیز دچار تخریب می‌کند.گرچه این فقط یکی از انواع معادن متعد استان است. توجه به این‌که استان با کم آبی روبرو است وجود معادن در استان علاوه بر این‌که بخش زیادی از آب استان را می‌طلبند بلکه قرار گرفتن آن‌ها در محدوده سد‌های استان باعث آلوده شدن آب به انواع فلزات سنگین می‌شود و سلامت اجتماعی مردم را به خطر می‌اندازد. این موارد می‌تواند دلیلی بر تأثیر زیان بار معادن در حاشیه منابع آبی استان باشد. علاوه بر این چشم‌انداز طبیعت استان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند.

تأثیر معادن بر کالبد روستاها

قرار گرفتن معادن در اطراف روستاهای استان پیامد‌های مثبتی مانند ایجاد اشتغال و کاهش مهاجرت دارد، اما  بخش دیگری از مشکلات مربوط به معادن را در این روستاها را رقم می‌زند. از یک طرف باعث ناپایداری روستاها و از طرف دیگر از بین رفتن کارکردهای مختلف در روستاها را با خود به همراه دارد که ممکن است جبران ناپذیر باشد، چراکه اثرات محیط زیستی معادن در مناطق روستایی به دلیل ارتباط مستقیمی که اجتماعات روستایی و فعالیت‌های معدنی در محیط پیرامون آن‌ها دارد، کالبد فضایی و محیط زیستی روستاها را دگرگون می‌کند.

شاید در دهه‌های قبل تأثیرات مخرب معادن به خاطر بارندگی‌های زیاد در فصول بارندگی و پوشش گیاهی وسیع به چشم نمی‌آمد، اما با توجه به بحران‌های اخیر مانند کمبود بارش و تغییر اقلیم که کشور با آن مواجه شده است و مسائل و مشکلاتی که معادن استان به‌وجود می‌آورند، باید توجه به ریزگردها، فروچاله‌ها، خشکسالی و همچنین کمبود آب در سد‌های استان دو چندان شود. برای کاهش مشکلات محیط‌زیستی و اجتماعی- اقتصادی معادن باید گفت شاید اگر این معادن در یک محدوده قرار داشتند کنترل و نظارت در آن‌ها بیشتر بود و همچنین با ایجاد پوشش گیاهی در محدوده آن‌ها با توجه به بهره‌برداری چند ساله از آن‌ها تا حدی جلوی تخریب محیط زیست را گرفت.