*مریم رازانی
*نویسنده
کسی نمی‌داند اولین انسانی که احتمالا به طور تصادفی به ماده مخدری دست یافت و بی هیچ دلیلی شاید، مصرف کرد اما دیگر از دست ننهاد، در کدام نقطه این کهنه جهان پهناور می‌زیسته. تحقیقات باستان‌شناسان نشان داده ژنی که مسئول اعتیاد به مواد مخدر، سیگار، الکل و هر نوع اعتیاد دیگر است، از انسان‌های نئاندرتال به ما ارث رسیده و منتقل شده. حتی ژن افسردگی نیز از آن جمله است..[i] ظاهرا در این مورد هم عامل «ژن» که به علت استفاده‌های نامیمون اخیر دارد از معنی تهی می‌شود، حرف اول را زده است. بر اساس همان تحقیقات، انسان‌های امروزی – غیر از آفریقا- بین دو تا چهار درصد ژن انسان نئاندرتال را دارند.
هر آن‌چه از جامدات و مایعات و نباتات در کره زمین وجود دارد بنا به قاعده و فایده، و در پیوند با چیزی به وجود آمده. از آن رو به خودی خود صدمه‌ای به انسان وارد نمی‌کنند. کل دنیا از عناصر اربعه تشکیل شده. انسان نیز از آن مستثنی نیست. هرگاه ترکیب عناصر اربعه که در انسان مزاج نام دارد، به هم بخورد، منجر به درد می‌شود. از سویی هیچ دردی بر موجودات عارض نمی‌شود مگر آن‌که درمان آن هم وجود داشته باشد و این حقیقت زندگی بر روی کره خاکی است. حتی حیوانات هم به غریزه دریافته‌اند و درمان دردهای خود را در طبیعت جستجو می‌کنند. آن زمان مواد مخدر عَلَم ضد بشر برافراشت که به جای استفاده در صنایع داروسازی، استفاده تجاری و حتی سیاسیِ تبهکارانه پیدا کرد و انبوهی از مردمان و حتی کشورها با فروش آن به ثروت و مکنت رسیدند. غافل از این‌که این کار نه تنها انسانیت را نابود میکند بلکه آفریده‌ای به نام انسان را هم در درازمدت از صفحه روزگار حذف خواهد کرد.
اعتیاد با مردم نادان چه میکند؟ ساده‌ترین پاسخ این است: همان که با مردم دانا میکند. نشر مطالب گوناگون در مورد تأثیر مثبت مواد مخدر بر روی افراد مشهور، تأثیرات مخرب و ویرانگری بر افکار جهانیان گذارده است. غافل از آن‌که یک کامیابی موقت به بهای صدها مشکل و عارضه و در خیلی از موارد مرگ زودرس، تمام می‌شود اما خبر آن حتی الامکان پوشیده می‌ماند تا ضربه‌ای به پیکر مافیای مواد مخدر وارد نیاید. واقعیت این است که اعتیاد؛ فقیر و غنی، دانشمند و بی‌سواد، مشهور و گمنام و زن و مرد نمی‌شناسد.
عوامل مهم اعتیاد در ایران؛ در دسترس بودن مواد مخدر[ii] ، پناه بردن قشرآسیب‌پذیرِ فاقد استقامت روحی به افیون و تفریحات ناسالم افرادی است که در بلبشوی اقتصادی به ثروت‌های کلان دست یافته‌اند. بر این قشر، افرادی که فرهنگ فئودالی را از صد و اندی سال به این سو به دنبال کشیده و به مخده و منقلشان می‌بالند، را نیز باید افزود. اخیرا زنانی هم به این کاروان منحوس پیوسته‌اند که متأسفانه تعدادشان کم نیست. به عقیده کارشناسان؛ چهار عامل استرس، افسردگی، ضربه روحی و محرومیت، زنان را به دامن اعتیاد سوق می‌دهد. محرومیت از حقوق اجتماعی، دسترسی نداشتن به مناصبی که بالقوه توانایی انجام آن را دارند، مصائب ناشی از کودک همسری و تفاوت فاحشی که قوانین جاری بین زن و مرد قائل شده، افسردگی زنان را دوچندان کرده است. برخی عوامل دیگر نظیر استفاده ناآگاهانه و بی‌مورد از محرک‌هایی که در انستیتوهای زیبایی و پرورش اندام در اختیار زنان قرار داده می‌شود هم در افکندن ایشان به دام اعتیاد مؤثر بوده که آن هم برمی‌گردد به نبود فرهنگ هزینه کردن ثروت‌هایی که یک‌روزه به دست می‌آید. قدر مسلم، زنان به علت بالا بودن آستانه تحمل، احساس مادرانه و مسئولیتی که در قبال زندگی مشترک و تربیت فرزندان شان احساس می‌کنند، کمتر از مردان به مواد مخدر گرفتار می‌شوند اما رهانیدن آنان از دام اعتیاد بسیار دشوارتر از رهانیدن مردان است. زیرا عواملی مانند بارداری، خودداری از شرکت در کلاس‌های مختلط مشاوره‌ای و روان‌شناسی و نپذیرفتن اعتیاد زنان از سوی جامعه مانع از مراجعه ایشان به مراکز ترک اعتیاد و طی‌کردن روند درمان می‌شود.
در نهایت؛ اگرچه برخی انسان‌ها به دلایلی تسلیم اعتیاد می‌شوند اما بسیاری شان در آستانه غرق‌شدن متوجه خطر شده و با عزم راسخ به نجات خویش همت می‌گمارند. موفقیت این‌گونه افراد بستگی تام به رفتار افراد خانواده، نزدیکان و جامعه در قبال آن‌ها دارد. ترک عادت زمانی دشوار و حتی غیرممکن می‌شود که جایگزینی برای آن وجود نداشته باشد. کسانی که از اعتیاد خلاصی می‌یابند، به خوبی می‌دانند بازگشت به آن چه عواقبی دارد و چگونه آن‌ها را از پا درخواهد آورد اما خلائی که بعد از ترک در خود احساس می‌کنند آن‌قدر عمیق است که هر لحظه می‌تواند آن‌ها را به سراب افیون بازگرداند. انسانی که انسجام جسم و روانش را از دست می‌دهد یک روح مقوایی بیشتر نیست. باید به او جرأت داد تا خودش را پیدا کند. احساس گمشدگی و بطالت انسان سالم را هم از زندگی نومید میکند. سپردن کار، اعتماد، ایجاد تعهد، مراودات خوب و مناسب، مشاوره با روان‌شناسان، کتاب‌خوانی، تماشای فیلم، گوش سپردن به موسیقی و به ویژه محبت افراد خانواده احساس پوچی و بی‌فایده بودن را به تدریج از آنان دور کرده و بازگشتشان را به دامان اعتیاد تا حد زیادی ناممکن می‌سازد.
[i] سامان حیدری گوران – باستان شناس
[ii] به گزارش ایرنا، مافیای مواد مخدر با اتاق های فکر دقیق همواره برنامه های استراتژیک برای تولید، توزیع و انتقال مواد مخدر دارند. به دلیل همسایگی ایران با افغانستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر در دنیا و به عنوان بهترین مسیر تزانزیت مواد مخدر به کشورهای اروپایی، کشورمان گلوگاه این تجارت سیاه شده است.