*حسین بهبودی
*کارشناس ارشد مدیریت اجرایی
معابر شهری در گذر زمان به عنوان فضاهای عمومی شهری نقش مهم و ویژه‌ای را از نقطه نظر فرهنگی، سیاسی، اجتمـاعی و شهرسازی ایفا می‌کنند. نقش و جایگاه این گذرگاه‌ها در دوران‌های مختلف و در مقاطع فکری و زمانی متفاوت، از نقش جابجایی و تردد گرفتـه تـا عرض اندام‌های حکومتی و فرهنگی و همچنین در دوره فعلی مکان بروز تعاملات اجتماعی چهره‌های متفاوتی به خود گرفته اسـت.
بـا وجـود عملکردهای مختلف این عنصر آن‌چه در طی اعصار به طور مستمر بدون تغییر باقی مانده است عمومی بودن فضای معابر است کـه متعلـق بـه تمـام ساکنان شهر است و حضور مردم به دلپذیر و سرزنده بودن این فضای عمومی کمک می‌کند که نمونه‌های اجرا شده آن در پیاده‌راه بوعلی و اکباتان محسوس است.
از عناصر شهری، خیابان یک معبر عمومی فرش شده در یک محیط مصنوع است. جزئی عمومی از زمین و پیوند دهنده ساختمان‌ها در یک زمینه شهری که مردم می‌توانند آزادانه بر روی آن جمع شده، تعامل داشته باشند و حرکت کنند. خیابان مـی‌توانـد بـه سـادگی یـک سطح وصله شده بر روی زمین خاکی باشد اما اغلب با سطحی مقاوم و بادوام مثل بتن، قلوه سنگ و آجر فـرش مـی‌شـود. بخشـی از آن می‌تواند با آسفالت تسطیح‌شده، ریل گذاری شود و یا برای عبور و مرور سواره مهیا شـده باشـد.
شهرهای برخوردار همچون همدان از محیط بصری مطلوب قادرند تا وسعت بخشیدن به تجربه زیباشناختی شهروندان، موجبـات ارتقـای تصـویر ذهنی جامعه از خویش و تقویت غرور مدنی آنان را فراهم ساخته و با اعتلا بخشیدن به وجهه شهر در سطح ملی و بین المللی، توان رقـابتی شهر را برای جذب هر چه بیشتر سرمایه و اقشار خلاق تقویت کند. اغلب مردم بر این باورند که کیفیتی که از شهر برداشت میشود، بیش از هر چیزی بستگی به کیفیت خیابان‌های آن دارد. اگرچه اهمیت خیابان در طراحی شهری به طور فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفته میشود، امـا خیابـان‌هـا اغلب بدون چارچوب مفهومی واضح و استواری به نظر می‌رسند. آن‌چه از نام خیابان در قدم اول به یاد هرکس می‌آید همان نقش بارز تـردد و جابجایی یا یک راه عبوری است.
در همدان معابر درون شهری بسیاری با صرف هزینه‌های گزاف احداث یا تعریض می‌شوند، به این امید که بتوانند در بهبود معضل ترافیک یا بافت متراکم فرسوده فاقد ارزش نقش موثری ایفا کنند. در بسیاری موارد، مدیریت شهری به استناد طرح مصوب پس از انعقاد قرارداد با مالکان، املاک آن‌ها را تملک می‌کند، اما به رغم وجود تمامی شــرایط اساسی برای طرح و فقدان هر گونه اشکال قانونی، اجرای طرح با تعویق مواجه شده یا به طور کلی طرح مصوب لغو میشود که باعث سلب اعتماد شهروندان و از بین رفتن انگیزه میشود که نتیجه‌ای جز مقاومت مالکین در تعریض و توسعه معابر درون شهری ندارد که نمونه بارز آن را در خیابان طالقانی دیدیم که پس از مدتی و با تغییراتی در مدیریت شهری دوباره وضعیت به حالت اول خود بازمی‌گشت.
همدان که امروزه به‌عنوان مقصد گردشگری در کشور مطرح است، برای رسیدن به اهداف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود می‌تواند با استفاده از درآمدهای ناشی از اجرای تعریض و توسعه معابر، بدون استفاده از منابع مالی و بودجه دولتی به این امر مهم دست یابد. به عبارت ساده‌ترکسب درآمد شهرداری از ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح و هزینه کردن آن برای تامین خدمات شهری مورد نیاز طبقات کم درآمد در مناطق کم‌برخوردار است. بنابراین تمام هزینه‌های طرح از جمله ساخت معابر و خیابان‌های پیش‌بینی شده در طرح شهری همدان می‌بایست از طرح تعریض خیابان تامین شود. هدف اصلی از اجرای مجموعه مسکونی و تجاری، تـأمین مـالی پـروژه احـداث معابر استاندارد است و نوسازی بافت فرسوده به‌عنوان یک دستاورد جنبی مورد توجه قرار گیرد. لازم به ذکر است در حال حاضر بیشتر هزینه تملک بناهای واقع در محدوده طرح‌های شهر همدان پیش از آغاز عملیات احداث یا تعریض از منابع شهرداری تأمین میشود که گاهی سال‌های زیادی زمان می‌برد.
پیشنهاد میشود برای تملک ساختمان‌های واقع در طرح‌ها با استناد به قانون نحوه تملک اراضی، از روش‌های توافقی، تشویقی، کارشناسی و مانند این استفاده کرد. برنامه مدیریت بر عرضه مسکن فروش واحدهای مسکونی، عرضه مسکن به شکل عمده یا تهاتر باشد. از دیگر اقدامات مدیریت شهری همدان، جلب مشارکت بخش خصوصی جهت تکمیل فعالیت‌های عمرانی است. سـازمان سرمایه‌گذاری شهرداری همدان از طریق فراخوان‌های عمومی برای شرکت در این طرح‌ها به مذاکراتی با اشخاص حقیقی و حقـوقی با اولویت مالکین می‌تواند بپردازد که بر مبنای آن آورده شهرداری پروانه ساختمانی، تأسیسات شهری و ارزش‌افـزوده حاصـل از احداث و تعریض معابر در نظرگرفته شود و آورده شریک بناهای تجاری، اداری و مسکونی ساخته شده خواهد بـود و بـه نسبت آورده طرفین با تعیین سهم که توافقی درآمد حاصل از فروش بین طرفین تقسیم میشود. با همکاری سازمان‌ها و مدیریت شهری عرضه واحدهای مسکونی به شکل کامل و با بهره‌برداری از تمامی امکانات صورت گیرد تا مالکین ترغیب به همکاری با سازمان شوند. در پایان امید است سعی شود تا با استفاده از عوامل موثر در ارتقای بصـری خیابـان‌های همدان، به خصوص در بافت فرسوده همـاهنگی و سـازگاری میـان کیفیت محیطی و توقعات مردم از رویارویی با معابر جدید با درنظرگرفتن حقوق شهروندان نسبت به رفع مشکلات و چالش‌های موجود در معـابر اقدام شود اما توفیق چنین طرح‌هایی وابستگی مستقیم به برنامه‌ریزی در تمامی سطوح طرح‌های توسعه شهری خواهـد داشـت.