*مهرداد نهاوندچی
*کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست
- اهمیت کوهستان
در کتاب آسمانی و مقدس ما مسلمانان است که کوه مشابه میخ‌هایی حافظ و نگهدارنده کره زمین است. اهمیت کوهستان‌ها علاوه بر معادن و ذخایر همواره ناشناخته مانده و با ارزش، به عنوان محل ذخیره منابع پایه چون آب (که به ویژه برای ما تقریبا تمامی آب‌ها را از کوه در اختیارمان قرار می‌گیرد) و همین طور گیاهان و جنگل و زیستگاه تنوع زیستی شناخته شده است. اما نقش کوه در اثرگذاری بر شرایط آب و هوا و در ایجاد تنوع ساختار اکولوژیک و برقراری ارتباطات و جریان‌های حیاتی یا به طور کلی به عنوان مهم‌ترین سیستم پشتیبان و حمایت‌کننده حیات خشکی در کره زمین تنها اخیرا به صورت علمی و مستدل به عنوان مهیا کننده کالاهای ضروری، تنظیم کننده شرایط زیست، حمایت کننده جریانات و فرایندهای حیات و به عنوان عرضه‌کننده محلی سالم برای ورزش و تفرج و تفکر که مولد سرزندگی است برای ما روشن شده است. اگر به علت حضور کوهستان‌های پیرامون فلات ایران نبود سرزمین ما مثل عربستان کویری بود خشک و خالی از جریان آب و هرگونه سر سبزی و یا روستاهای درون و در محل ورود دره‌ها به دشت‌های خشک. کوهستان محل آرامش و سلامت و بازسازی روح و روان نیز بوده و هست.
- آیا متولی و قانون اختصاصی کوهستان داریم؟
در کشور ما کوهستان‌ها متولی خاصی ندارند. به طور مثال در مورد احداث جاده زیگزاگ در کوه الوند، به گفته مهندس شجاعی مدیر منابع طبیعی شهرستان همدان، تا ۲ کیلومتری جاده در حریم شهر، بعدش در حوزه راه و شهرسازی و از کیوارستان تا میدان میشان در حوزه اختیارات منابع طبیعی قرار دارد. نبود یک متولی مشخص مدیریت را دشوار میکند؛ از سویی جز چند کشور در دنیا، قوانین تدوین شده و تخصصی در مورد کوهستان‌ها وجود ندارد. در مورد کوهستان‌ها از قوانین پایین دست استفاده میشود که این قوانین شکنندگی این محیط ها و منافع مردمان کوهستان را در نظر نمیگیرند.
- چرا آن‌قدر تاکید داریم الوند جاده‌کشی نشود؟
اگر کوهستان الوند نبود شهر همدان هم نبود و با بیابانی خشک و بی آب و علف مواجه بودیم. اگر کوهستان الوند نابود شود، به دلیل سیستم همبسته کوه‌دشت، اتفاقی که می‌افتد این است که دشت مجاورش یعنی شهر همدان هم نابود خواهد شد. بنابراین، نباید در مقابل جاده‌کشی و اقدامات این چنینی اگر بدون ارزیابی‌های توان و بررسی‌های جامع باشند، کوتاه آمد؛ تا بتوانیم این میراث هزاران ساله را با کمترین لطمه به نسل‌های بعدی منتقل کنیم. موضوع صرف یک جاده نیست، تسطیح، تعریض و احداث جاده در این منطقه زنگ خطری خواهد بود برای اقدامات بعدی که در نهایت میتواند ساخت هتل آن‌چنانی و حتی شهرک سازی و در نهایت توسعه معکوس و ناپایداری در دشت میشان باشد.
- کمیسیون تخصصی
به دلیل نبود متولی واحد در کوهستان و تعدد ادارات و سازمان‌های مرتبط با کوه پیشنهاد تشکیل دبیرخانه تخصصی کوهستان را دارم. در این کمیسیون میتوانند استانداری، فرمانداری، شهرداری، شورای شهر، هلال احمر، اداره راه و شهرسازی، محیط زیست، منابع طبیعی، میراث فرهنگی، اداره ورزش و جوانان، مجموعه توریستی گنجنامه و موارد دیگر حضور داشته باشند. از طرفی بایستی در چنین کمیسیونی حضور نماینده کوهنوردان و نماینده سمن‌های محیط زیست نیز مهم تلقی شود. سوال اساسی این‌جاست: وزن و جایگاه فعالان و دلسوزان محیط زیست در چنین تصمیم‌سازی‌هایی چه مقدار است؟ آیا تاکنون از سمن‌های تخصصی محیط زیستی در چنین پروژه‌هایی نظر خواهی شده است؟
- ساخت جاده توجیه ندارد
جاده‌های کوهستانی در دنیا و کشور خودمان نیز رایج است. اما از آن‌جایی که کوهستان‌ها حساسیت‌های خاص خود را دارند، مستلزم بررسی و ملاحظات خاصی هستند. به طوری که با بررسی نقشه‌های معیارهای محیط زیستی در سیستم اطلاعات جغرافیایی درمی‌یابیم که کوه الوند فاقد هر گونه توان اکولوژیکی برای جاده‌سازی و توسعه –حداقل در منطقه یاد شده- است. از منظر امداد و نجات نیز پیش از این به طرق مختلف صورت می‌گرفته است و روش‌های مختلفی همچون جاده خاکی، تله کابین، هلی کوپتر و موارد دیگر وجود دارد و جای نگرانی از این بابت وجود ندارد. ضمن این‌که بایستی ظرفیت برد منطقه را محاسبه کرد، اگرچه میتوان اظهار کرد که آن منطقه بیش از برد فیزیکی و زیستی اش مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
- مدیریت یکپارچه
بایستی با نگرشی سیستماتیک به همه جوانب کوهستان الوند نگریسته شود، تنها بحث جاده نیست، بلکه بایستی مدیریت عشایر، میزان بوته‌کنی و چرای مراتع کوهستانی، مدیریت سیلاب، گردشگری پایدار در منطقه، ورزش‌های کوهستانی و مانند این در برنامه‌ریزی‌ها در دستور کار باشد و اینان نیازمند بررسی‌های کارشناسانه و تفصیلی دارند تا ما را در بهره‌برداری از این گنج خداوندی به مفهوم توسعه پایدار برسانند.
استان ما در طرح و بودجه‌های توسعه کوهستان را محروم و مظلوم کرده است. این گرایش متولیان غی مستقیم صدور مجوز تخریب است و موجب محرومیت فزاینده جوامع آن‌جا در مقایسه با دشت‌ها که از طریق مهاجرت و رهاسازی منجر به تخریب بیشتر و مستمر در آن‌جا شده است. فرهنگ بی‌نظیر و بسیار علمی کشاورزی و دامداری یا در معماری کوهستانی با رها شدن این سرزمین ها منسوخ میشود و فرهنگ کوهستان سرزمین کوهستان را که بستر حفاظت از منابع تنوع زیستی و همه موهبت‌های الهی آن‌جاست بدون پشتیبانی رها کرده و باعث میشود تا کوهستان‌ها تخریب شوند.
- پیشنهادات:
- ایجاد و تقویت شبکه ارتباطی و تبادل اطلاعات برای سازمان‌های موجود در زمینه کوهستان‌های همدان
- بهبود و اصلاح همکاری تلاش‌های محلی جهت حفاظت از اکوسیستم‌های کوهستانی حساس همدان با در نظر گرفتن مکانیسم مناسب همانند قوانین محلی و ابزارهای دیگر
- ایجاد اطلاعات در تاسیس بانک اطلاعاتی و سیستم اطلاعاتی جهت تسهیل ارزیابی خطرات محیط زیستی و بلایای طبیعی و اکوسیستم کوهستانی همدان
- لزوم مدیریت یکپارچه و نگرش سیستماتیک، وضع قوانین محلی و استانی برای کوهستان‌های همدان با رویکرد حفاظتی و ملاحظات
- انجام کار علمی و ارزیابی توان اکولوژیکی برای هرگونه تغییر و تحول در کوهستان‌های همدان
در پایان بایستی اشاره کرد که احداث جاده در پیکره الوند، صعودی ناامن است که در خود سقوطی در پی دارد به سوی نقطه غیر غیر قابل برگشت و مرمت‌ناپذیر.