*نازنین ناصری
*کارشناس ارشد محیط زیست
سیلی که در دو هفته اخیر برخی شهرهای کشور را درگیر کرد، باعث خسارات جانی و مالی فراوان از جمله از بین رفتن خانه‌های تاریخی و مظاهر طبیعی در کشور شد، اما فرصتی به وجود آمد تا به خودمان بیاییم که پدیده خشکسالی چیزی نیست که ما را به فکر تصرف به حریم رودخانه‌ها بیندازد. مسئله‌ای که در شماره‌های قبل نشریه همدان‌نامه در باب آزادسازی حریم رودخانه گنجنامه نیز به آن پرداخته شد.
وقتی از رودخانه سخن به میان می‌آید یعنی جایی برای جاری‌شدن آب، چه در فصل‌های خشکسالی و چه آبی که از چشمه‌های دائمی سرچشمه می‌گیرد و در نهایت با گذر از کوه‌ها به رودخانه راه می‌یابد. هر چند این رودخانه‌ها ممکن است در فصل گرما آب در آن جاری نباشد، اما با توجه به تغییرات اقلیمی و پدیده‌های طبیعی مانند جزر و مد و مونسون که در پی اختلاف دمای زیاد بین خشکی و دریا بوجود می‌آیند، نباید مایه غفلت ما از سیل و ظغیان رودخانه‌ها شود. تخریب محیط زیست و منابع طبیعی استان با کوه‌خواری در دامنه الوند، قطع درختانی که در ماه‌های اخیر در منطقه گنجنامه شاهد بودیم، ایجاد معادن در مناطق طبیعی استان و برداشت شن و ماسه علاوه بر آثار زیان‌بار کوتاه‌مدت همچون ایجاد گرد و غبار، باعث می‌شود پوشش طبیعی از بین برود و خاک عاری از هرگونه پوشش درختی و علفی شود. طبیعی است در موقع بارندگی آب به سرعت بر زمین عاری از پوشش گیاهی جاری می‌شود و مجال نفوذ در خاک و زمین را نمی‌یابد تا از وقوع سیل جلوگیری کند. با توجه به این‌که سیل یک پدیده طبیعی است؛ وقتی بارندگی شدید و بیش از ظرفیت جذب زمین باشد که زمین نتواند آب باران را جذب کند، سیل به وجود می‌آید و آبی که بر اثر باران به درون رودخانه‌ها جاری می‌شود از حریم رودخانه به بیرون سراریز می‌شود و بخش‌هایی از زمین‌های اطراف را دربر می‌گیرد و اگر سازه‌ای در این بخش‌ها وجود داده باشد را از بین می‌برد.
همدان از جمله استان‌هایی است که دارای آب و هوای سرد و خشک بوده و در منطقه کوهستانی واقع شده و در دهه‌ها و سال‌های گذشته اغلب بارش‌های آن را پوشش برف تشکیل می‌داد که تا ماه‌های تابستان نیز بر قله کوه‌های آن دیده می‌شد و آبی که از ذوب برف در دامنه‌ها جاری می‌شد، رویش و رشد بسیاری از پوشش گیاهی را در برداشت که باعث نفود بیشتر آب در زمین می‌شد، اما در سال‌های اخیر نه برفی بر روی کوها دیده می‌شود و نه پوشش گیاهی چشم‌گیری که در بارندگی‌های زیاد از وقوع سیل جلوگیری کند. از طرفی با ایجاد ساخت‌و‌ساز در حریم رودخانه‌ها و تصرف در بستر رودخانه‌ها مشکل دو چندان می‌شود. علاوه بر این، بسیاری از زمین‌های شمال شهر از جمله شهرک فرهنگیان و اسلامشهر در سی سال گذشته باغات از جمله انگور را شامل بودند که در حال حاضر تبدیل به زمین‌های مسکونی شدند و رودی که از این نقاط عبور می‌کند در برخی جاها سر پوشیده است.
اگر بر اساس آن‌چه که در دو هفته اخیر شاهد بودیم سیلی به وجود آید، این مناطق تحمل آن را نخواهند داشت و بسیاری از آپارتمان‌های این مناطق به دلیل این‌که در زمین مسکونی ساخت‌و‌ساز نشده‌اند، فرونشست خواهند کرد. بنابراین با بهره‌گیری از راهکارهای مدیریت و طراحی شهری و استفاده از تجارب کشورها در بهره‌گیری از سیل به عنوان یک فرصت نه تهدید می‌توان قبل از وقوع حادثه و آن‌چه که در استان‌های مختلف شاهد بودیم سیل را مدیریت کرده و از آن برای تأمین آب در شرایط خشکسالی بهره جوییم.