*سمانه اسکندری
*روزنامه‌نگار
اگر توسعه پایدار را توسعه‌ای همراه با تضمین منابع انسانی، طبیعی و مانند این برای آیندگان وآینده روشن را دربرآمدن نسلی خلاق، پویا و متعهد در روند توسعه بدانیم، تنها راه رسیدن به این هدف در نظر گرفتن بقاء، حمایت و مشارکت و منافع همه کودکان و نوجوانان در فرآیند توسعه و تامین منافع عالی آن‌هاست. در این راستا مهم‌ترین و معتبرترین سند بین‌المللی که در نهادهای قانون‌گذاری ایران نیز به تصویب رسیده است پیمان‌نامه حقوق کودک است. شهر دوستدار کودک در واقع اجرا و ادغام پیمان‌نامه حقوق کودکان در مدیریت شهری و رعایت حقوق همه کودکان در آن است.
ویژگی‌های شهر دوستدار کودک
رئیس کارگروه شهر دوستدار کودک همدان به همدان‌نامه می‌گوید: در یک شهر دوستدار کودک، کودکان عواملی فعال هستند؛ صحبت‌ها و نظرات آن‌ها در نظر گرفته می‌شود و در تصمیمات تاثیرگذار است. البته باید به تفاوت بین نگاه کودکانه و نگاه کودک‌محور توجه داشت. در یک شهر دوستدار کودک هر دو نگاه در نظر گرفته می‌شود. در رنگ آمیزی دیوار مدرسه می‌توان نظر بچه‌ها را پرسید که نگاهی کودکانه است اما در ساختن گذرگاه‌های امن باید منافع کودکان را دید و کودک‌محور بود.
«نصرالله پزشکی» ادامه می‌دهد: از نظر یونیسف شهر دوستدار کودک باید متعهد باشد؛ به مشارکت و تاثیر کودکان در تصمیمات شهر، ابراز نظر آن‌ها در مورد شهر دلخواه خودشان، مشارکت در زندگی خانوادگی، محلی و اجتماع، بهره‌مندی از امکانات اساسی مانند مراقبت‌های بهداشتی و آموزشی، نوشیدن آب سالم و دسترسی به پاکیزگی مناسب، محافظت از استثمار، خشونت و کودک‌آزاری، تامین عبور و مرور تنها و ایمن از خیابان‌ها و امکان دیدار و بازی با دوستان، داشتن فضای سبز برای حیوانات و گیاهان، زندگی در محیط بدون آلودگی، شرکت در مراسم فرهنگی و اجتماعی و بودن یک شهروند برابر با دسترسی به همه امکانات صرف‌نظر از نژاد، مذهب، جنسیت، درآمد یا ناتوانی.
وی توضیح می‌دهد: اقدامات عملی پیشنهادی یونیسف برای رسیدن به این اهداف شامل اطمینان از مشارکت کودکان، داشتن چارچوب قانونی حامی کودک، ایجاد راهبردهای حافظ حقوق کودک در تمام شهر، ایجاد واحد حقوق کودکان، تامین بودجه کافی برای کودکان، آگاه کردن کودکان و بزرگسالان به حقوق کودکان و حمایت از سازمان‌های مستقل حامی کودکان است.
اجرای طرح در همدان
رئیس کارگروه شهر دوستدار کودک همدان درباره اجرای این طرح در همدان می‌گوید: خوشبختانه از زمان شروع کار شورای پنجم، شهر دوستدار کودک به طور جدی در دستور کار کمیسیون فرهنگی شورا قرار گرفت و از اواخر تابستان سال گذشته کارگروه شهر دوستدار کودک در مرکز مطالعات شورای شهر شهر تشکیل و کار مطالعه و کارشناسی در این زمینه با مشارکت قسمت‌های مختلف شهرداری، سازمان‌های غیردولتی دوستدار کودک، گروه‌های علمی دانشگاه و سازمان‌های مسئول کودکان مانند آموزش و پرورش، بهزیستی، کانون پرورش کودکان و نوجوان شروع شد.
وی می‌افزاید: در اواخر پاییز ۹۷ با ابلاغ دستورالعمل جدید شهر دوستدار کودک مسئولیت دبیرخانه و پیگیری اجرایی شدن آن از سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری به معاونت شهرسازی و معماری منتقل و اداره، دبیرخانه و شورای اجرایی شهر دوستدار کودک در این معاونت تشکیل شد.
پزشکی ادامه می‌دهد: کمیسیون با تغییرات مدیریتی شهرداری در بهار سال جاری خوشبختانه علاوه بر معاونت خدمات شهری مسئولیت سازمان فرهنگی اجتماعی و معاونت شهرسازی و معماری شهرداری نیز به دغدغه‌مندان حقوق کودکان در مدیریت شهری سپرده شد و با انتقال کارگروه به معاونت شهرسازی مجموعه کار گروه، دبیرخانه و شورای اجرایی با هماهنگی و سرعت بیشتری به ادامه کار پرداختند. این مجموعه در دو بخش کوتاه‌مدت و مناسبتی و درازمدت برنامه‌های خود را پیگیری کرده است. در بخش برنامه‌های مناسبتی می‌توان از اقداماتی مانند برگزاری گذر کودک در محلات کوی مدرس و جولان و گذر کودک عاشورایی در محله خضر و شرکت در نمایشگاه اسباب‌بازی با غرفه شهر دوستدار کودک نام برد.
وی توضیح می‌دهد: در گذر کودک، کودکان همراه با والدین در ساعاتی از روز در یکی از خیابان‌های محله که بسته می‌شود به بازی و شادی می‌پردازند. این برنامه در محله‌های مدرس و جولان در دو روز جمعه متوالی اجرا شد که در کنار اعضای کارگروه تسهیل‌گران کانون پرورش فکری و مدیریت و کارمندان نواحی مربوطه در اجرای پربار برنامه نقشی بسیار موثر داشتند. با توجه به برخورد با ایام عزاداری محرم این برنامه در محله خضر با عنوان کودک عاشورایی با همکاری کانون‌های فرهنگی و روحانیت محل اجرا شد.
در حال حاضر با توجه به فراخوان شرکت در طرح پایلوت شهر دوستدار کودک و همچنین نزدیک شدن به ایام تعیین بودجه جلسات مشترک کارگروه و شورای اجرایی بر تکمیل طرح‌های موجود و طرح‌های سال آینده متمرکز شده است.
طرح‌های در دست اجرا
از مهم‌ترین طرح‌های در دست اجرای این مجموعه طرح شهردار کودک محله است. رئیس کارگروه شهر دوستدار کودک همدان در این‌باره می‌گوید: اولین و شاید مهم‌ترین معیار شهر دوستدار کودک مشارکت فعال کودکان در تصمیم‌گیری‌های مدیریت شهری است. این مشارکت می‌تواند به اشکال مختلف اجرایی شود. مثلاً به صورت نظرخواهی کتبی و شفاهی، نقاشی و نوشتن انشا در مورد شهر دلخواه کودکان و تشکیل شوراهای کودکان در ابعاد مختلف. مطلوب ترین و موثرترین شکل این مشارکت تشکیل شورای شهری از کودکان در کنار و هماهنگ با شورای شهر است. در سال ۹۷ به همت سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری در تعدادی از مدارس همدان با شرکت حدود دو هزار نفر نظرخواهی به صورت نقاشی در مقطع ابتدایی و انشانویسی در مقطع متوسطه انجام شده است که از نتایج آن برای برنامه‌ریزی‌های بعدی تا حدودی استفاده شده است.
وی می‌افزاید: بنابر تصمیم شورای اجرایی و کارگروه شهر دوستدار کودک در همدان در برنامه فعلی مشارکت کودکان علاوه بر روش‌های قبلی که قرار است با همکاری آموزش فروش آموزش و پرورش اجرا شود، طرح شهردار و شورای کودک محله نیز اجرا خواهد شد که در واقع بنیانی است برای تشکیل شورای شهر کودک. چنان‌چه در پیش‌نویس این طرح که در محله کوی مدرس به طور آزمایشی در حال اجرا است، آمده است در این طرح که در محلات دارای شورای اجتماعی محلات اجرا خواهد شد با همکاری این شورا و مدیریت مدارس محله و سایر سازمان‌های مربوط به کودکان مانند کانون پرورش فکری از میان کودکان محله شورایی برای مشاوره و تصمیم‌گیری درباره مسائل و مشکلات مربوط به کودکان انتخاب خواهد شد. این شورا فردی را از میان کودکان محله به عنوان شهردار کودک محله انتخاب می‌کند. اعضای شورای محله نیز بر اساس علاقه خود مسئول بخش‌های مختلف مانند بازی و تفریح، ایمنی و فضای سبز می‌شوند. اعضای شورای کودک محله در هنگام طرح موضوعات مربوط به کودکان در جلسات شورای اجتماعی محله حضور و حق رای خواهند داشت.
پزشکی با بیان این‌که طرح مهم بعدی ساختن اتاق‌های مادر و کودک در مکان‌هایی است که مادران و کودکان به مدت طولانی حضور دارند و تامین فضایی امن و مناسب برای رفع نیازهای فوری کودکان مانند تغذیه با شیر مادر و تعویض پوشک بسیار ضروری و الزامی است، توضیح می‌دهد: این کار در فضاهای تحت نظارت شهرداری و برخی سازمان‌های دیگر مانند فرودگاه شروع یا اجرا شده است و قرار است با همکاری استانداری و سازمان‌های مربوطه و نیز مراکز خصوصی مانند مراکز خرید در سال آینده ادامه و تا حد امکان تکمیل شود.
ساخت خانه‌های بازی خلاق برای کودکان و خانواده هم از اولویت‌های دبیرخانه شورای شهر دوستدار کودک است که در مدتی است در جلسات کارگروه و شورای اجرایی در حال بررسی کارشناسی است و اولین نمونه آزمایشی آن به نام مادر خانه بازی خلاق مادر و کودک یا خانه رشد و شکوفایی مادر و کودک برای محله شهرک مدنی تصویب و تا یک ماه آینده تجهیز و افتتاح خواهد شد. پزشکی درباره مزایای این طرح می‌گوید: از مزایای این خانه‌ها که برای اولین بار در کشور به این شکل ساخته خواهد شد این است که که برخلاف خانه‌های بازی رایج بیشتر بازی‌محور است تا اسباب‌بازی محور، ترکیبی از بازی و فعالیت در فضای آزاد، نیمه بسته و بسته را در اختیار کودکان با سنین مختلف قرار می‌دهد، به شکل مشارکتی توسط شهرداری و سازمان های مردم نهاد دوستدار کودک با نظارت سازمان های مسئول کودکان مانند سازمان بهزیستی اداره خواهد شد، با هدف کسب درآمد و سودزایی ساخته نمی‌شوند و در نهایت این‌که علاوه بر ایجاد فضایی برای بازی و تفریح برای کودکان در پی افزایش مهارت‌های حرکتی و حسی و ارتقای خلاقیت کودکان و آموزش چگونگی رسیدن به این اهداف به خانواده ها از طریق مسارکت فعال آن‌ها در فعالیت‌ها است.
وی می‌افزاید: ایجاد باغ بازی درمانی برای کودکان با نیازهای ویژه و نیز بوستان خلاقیت در فضاهای سبز متعلق به شهرداری در بلوار ارم از برنامه‌های مهم دیگری است که با وجود این که شهردار با طرح کلی آن موافقت کرده‌اند به علل اداری اجرای آن‌ها به تاخیر افتاده است که شورای اجرایی درصدد پیگیری جدی برای رفع موانع و اجرای آن‌ها در سال آینده است.
برنامه‌های متنوع
رئیس کارگروه شهر دوستدار کودک همدان معتقد است: برنامه‌های متعدد و متنوعی در سازمان‌های گوناگون در رابطه با کودکان اجرا می‌شود؛ مانند آموزش‌های محیط زیستی و ترافیکی، برنامه‌های کتابخوانی، گردشگری و مسابقات ورزشی و علمی فرهنگی مختلف که هماهنگ کردن آن‌ها با مشارکت‌های سازمان‌های مربوطه از برنامه‌های مهم دیگری است که در دستور کار دبیرخانه شهر دوستدار کودک همدان است.
وی ادامه می‌دهد: در کنار تمام فعالیت‌ها شورای اجرایی با به کارگیری نیروهای بومی برای اولین بار در کشور کارشناسی و تدوین معیارها و ضوابط اجرایی شهر دوستدار کودک را پیگیری می‌کند. شاید این نکته به نظر عجیب برسد که این کار برای اولین بار در کشور انجام می‌شود. سعی می کنم با یک مثال آن را روشن کنم. مثلاً در تمام متون مربوطه به شهر دوستدار کودک است توصیه می‌شود که در رنگ آمیزی بوستان‌ها و مدارس باید از رنگ مناسب استفاده شود اما این‌که واقعاً در هر محلی و در هر فرهنگی رنگ مناسب از نظر کودکان کدام است تعیین نشده است.
رئیس کارگروه شهر دوستدار کودک همدان تأکید می‌کند: در پایان این‌که شهرداری همدان اگر نگوییم تنها اما قطعاً جدی ترین سازمان در پیگیری حقوق کودکان در همدان است که با همکاری سازمان‌های غیردولتی و گروه‌های علمی رعایت حقوق کودکان را در اولویت برنامه‌ریزی خود قرار داده است. امیدواریم سایر سازمان‌های مربوطه و به ویژه مدیریت ارشد استان با همکاری و حمایت‌های معنوی و مادی این روند را تسریع و در ساختن شهری هرچه بیشتر کودک دوست شهرداری و سایر نهادهای فعال در این زمینه را یاری رسانند. موفقیت این طرح و قرار گرفتن همدان در فهرست شهرهای دوستدار کودک دنیا بی‌شک پیامدهای بسیار مفید و اثر بخشی در آینده شهرخواهد داشت و همچنین الگویی برای سایر شهرهای استان و کشور خواهد شد.
+++سوتیتر
پزشکی: در اواخر پاییز ۹۷ با ابلاغ دستورالعمل جدید شهر دوستدار کودک مسئولیت دبیرخانه و پیگیری اجرایی شدن آن از سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری به معاونت شهرسازی و معماری منتقل و اداره، دبیرخانه و شورای اجرایی شهر دوستدار کودک در این معاونت تشکیل شد.