*فاطمه کاظمی
*روزنامه‌نگار
مراسم پاسداشت استاد «ماشالله رسام» پیشکسوت موسیقی نواحی استان همدان به مناسبت دریافت نشان درجه یک هنری در دفتر نشریه همدان‌نامه برگزار شد. در این برنامه که به سبب رعایت پروتکل‌های بهداشتی، به صورت آنلاین از صفحه اینستاگرام همدان‌نامه پخش شد، استاد رسام نشان درجه یک هنری خود را از دستان دکتر «پرویز اذکائی» تاریخ‌دان و پدر معنوی اهالی فرهنگ همدان دریافت کرد. نشان درجه یک هنری توسط شورای ارزشیابی هنرمندان، نویسندگان و شاعران کشور بررسی و سپس به تائید نمایندگان وزارت فرهنگ و ارشاد و وزیر علوم، نماینده فرهنگستان هنر و سازمان برنامه و بودجه می‌رسد و معادل درجه دکتری است و به هنرمندانی اعطا می‌شود که عمر خود را صرف اعتلای فرهنگ و هنر این سرزمین کرده باشند.
درباره نشان درجه یک هنری
«حسین زندی» فعال فرهنگی و سردبیر نشریه همدان‌نامه در این برنامه با بیان این‌که این برنامه به مناسبت پاسداشت مقام هنری استاد ماشاالله رسام نوازنده چیره دست سرنا و بالابان تدارک دیده شده، توضیح داد: اما بهانه مهم‌تری هم برای این گردهمایی داریم و آن دریافت نخستین نشان درجه یک هنری توسط استاد ماشاالله رسام است. این نشان در ماه‌های پایانی سال ۹۸ صادر شد اما برگزاری برنامه آن به دلیل شیوع ویروس چینی کرونا به تعویق افتاد. قرار بود این مراسم در یک فضای بزرگ‌تر و با حضور اهالی موسیقی، هنردوستان و علاقمندان استان برگزار شود، اما ناچار شدیم به صورت محدود در خدمت شما باشیم. همه‌گیری بیماری کرونا باعث شد زندگی همه مردم مختل شود و برنامه‌های ما نیز از جمله سلسله نشست‌های دیدار تقریباً تعطیل شد. پس از ده ماه این اولین برنامه است که به صورت زنده از طریق فضای مجازی و آنلاین برگزار می‌شود.
زندی درباره نشانی که استاد رسام دریافت کرده، گفت: نشان درجه یک هنری از طریق شورای ارزشیابی هنرمندان، نویسندگان و شاعران کشور بررسی می‌شود و سپس به تایید نمایندگان وزیر فرهنگ، وزیر علوم و نماینده فرهنگستان هنر و سازمان برنامه و بودجه می‌رسد. این نشان معادل دکترا است و مزایایی هم برای دریافت کننده نشان دارد. افتخار بزرگی است که استاد ماشاالله رسام هنرمند همدانی ما نخستین کسی است که در استان این نشان را دریافت می‌کند. البته من فکر می‌کنم این هنرمندان هستند که به این نشان اعتبار می‌بخشند، هنرمندی که حدود ۷۰ سال میراث‌دار فرهنگ این سرزمین بوده است بسیار اعتبار بیشتری دارد اما این تنها یک یادآوری است به ما که چه گنجینه‌هایی در روزگار ما زندگی می‌کنند.
آبی از مسئولان ارشاد گرم نمی‌شود
وی ادامه داد: برای شناسایی هنرمندان و پیگیری این نشان معمولاً باید مدیران و مسئولان هنری استان و در راس آنها اداره‌کل فرهنگ و ارشاد پیش‌قدم شود چراکه مسئولیت اصلی مباحث فرهنگی با آنان است اما همانطور که می‌دانیم از مدیران استان آبی گرم نمی‌شود و اگر چنین نبود امروز باید آنان در این‌جا بودند البته فکر نمی‌کنم از اعطای چنین نشانی آگاه باشند. به هر حال این دوستان نقشی نداشتند و این اتفاق با پیگیری هنرمند گرانمایه همدانی جناب آقای «صادق چراغی» که از شاگردان استاد رسام به شمار می‌آید، انجام شد و خوشبختانه به نتیجه رسید.
زندی تأکید کرد: اگر کرونا نبود و برنامه روال عادی را داشت امروز آقای چراغی از میهمانان و سخنرانان اصلی مراسم بود اما این اتفاق میسر نشد و ما از جناب آقای چراغی خواهش کردیم پیامی را به برنامه پاسداشت استاد ماشاالله رسام ارسال کنند که خوشبختانه پذیرفتند و یک فایل صوتی کوتاه برای ما فرستادند که در این‌جا گوش می‌کنیم و با شما به اشتراک می‌گذاریم.
بی‌توجهی به مسئولیت اجتماعی
سردبیر نشریه همدان‌نامه افزود: همانطور که عرض کردم مسئولان فرهنگی اهمیت چندانی به مقوله فرهنگ و هنر نمی‌دهند اما سخن من این است که تنها نمی‌توان از مسئولان انتظار داشت. پس نقش شهروندان در توجه به هنر و هنرمندان بومی چیست؟ مسئولیت اجتماعی هم‌استانی‌های ما که در این استان زندگی می‌کنند در قبال هنرمندان بومی چیست؟ نویسندگان، شاعران و هنرمندان حوزه‌های مختلف سرمایه‌های اجتماعی این مرز و بوم هستند، آیا مردم به اندازه کافی به آنها حرمت گذاشته‌اند؟ احوالشان را پرسیده‌اند؟ به طور مثال استادانی مانند ماشاالله رسام که حدود ۷۰ سال در مجالس شادی مردم هنرنمایی کردند آیا مردم این شادی‌ها را به خاطر دارند؟ در مقابل این هنر نمایی چه کرده‌اند؟ استان ما سرمایه‌های زیادی دارد از جمله در حوزه موسیقی نواحی افرادی مانند «رحمان دریایی»، «حق رضا فطری»، «فرج خوش قیافه» که در این استان زندگی می‌کنند، در همسایگی ما، اما آیا ما از آنها قدردانی کرده‌ایم؟ لالجینی‌ها برای فرج خوش‌قیافه چه کار کرده‌اند؟ کبودرآهنگی‌ها برای رحمان دریایی چه کرده‌اند که هنوز در مجالس شادی آنها هنرنمایی می‌کند؟
زندی گفت: سال ۹۷ ماشاالله رسام پس از ۲۰ سال در ۲ استان و ۲ جشنواره به روی صحنه رفت و مخاطبان خود را شگفت‌زده کرد. این هنرمند همدانی اواخر فروردین ماه در جشنواره سورناوای دره شهر ایلام مقام نخست سرنانوازی را به دست آورد و اردیبهشت ماه نیز در یازدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران- کرمان به عنوان پیشکسوت سرنانوازی تقدیر شد.
درباره استاد رسام
وی درباره زندگینامه استاد رسام توضیح داد: رسام متولد ۱۳۱۳ در روستای گزل ابدال همدان است. او در کودکی نوازندگی سازهای بالابان و سرنا را از پدر و برادر خود آموخت و از نوجوانی در مجالس عروسی و جشن مردم منطقه موسیقی اجرا می‌کرد. رسام علاوه بر نوازندگی سرنا و بالابان، ساز چگور نیز می نوازد و از خوانندگان موسیقی ترکی همدان است. وی از جمله هنرمندانی است که به تمامی مقام‌های (هوا) سازی و آوازی احاطه دارد و در بین کارشناسان موسیقی محلی به عنوان میراث‌دار این هنر شناخته‌شده است. تا اواخر دهه ۷۰ گاهی در صدا و سیما دعوت می شد و کارهایی اجرا و ضبط می‌کرد. اما پس از آن نه رادیو تلویزیون و نه ارشاد سراغی از او نگرفتند. بسیاری از نوازندگان سرنا و بالابان در استان به صورت مستقیم و غیرمستقیم از شاگردان او هستند.
این فعال فرهنگی ادامه داد: استاد بارها گفته: هنوز هم می‌توانم آموزش دهم اما کسی سراغ من نمی‌آید و از من نمی‌خواهد. پس از جشنواره‌های ایلام و کرمان ۲ اجرا در شهر کتاب داشت که استقبال خوبی شد و سال ۹۸نیز در ارکستر استاد مشایخی همکاری داشت. استاد رسام زاده روستای گزل ابدال است و در جایی که زندگی می‌کرده که از طرفی با مردم کرد زبان قروه و بیجار ارتباط داشته و از سوی دیگر با مردم ترک زبان بهار و کبودراهنگ و تقریبا در بیشتر روستاهای این شهرستان‌ها موسیقی اجرا کرده است. بنابراین به موسیقی هر دو قوم تسلط دارد و در واقع هنرمندی استثنایی در منطقه به شمار می‌آید.
پیام صادق چراغی
در فایل صوتی صادق چراغی که در این برنامه پخش شده، آمده است:
به نام خداوند جان و خرد
جا دارد این پیام، سرخوشانه آغاز گردد با شادباش گفتن به مردم خوب همدان به انگیزه آن‌که یکی از هنرمندان پیشکسوت همدانی توانست نخستین جایگاه و درجه یک هنری را به نام خود ثبت کند. از دیربازِ تاریخ، اقوام گوناگون در همدان در کنار هم خوش زیسته‌اند و ترک‌ها یکی از این اقوام ارجمند هستند و این بار از این گروه مردم، استاد ماشاالله رسام برای شهر خود سرافرازی آورد. درجه یک هنری بالاترین درجه است که به هنرمندان برجسته کشوری داده می‌شود که طبق قانون مصوب، برابر گواهی دکترا به شمار می آید. هرچند استاد رسام در ترازی از هنر ایستاده که نیازی به این‌گونه نشان‌ها نداشته باشد. این‌گونه رخدادهای فرخنده بی‌گمان وظیفه مردم، کارگزاران و اهالی رسانه را بیشتر هم می‌کند. درجه هنری کشوری به استاد رسام داده شد بدون این‌که کارشناس موسیقی شهر برای همیاری در این رخداد فرخنده کوچک‌ترین گامی بردارد، پیگیری و پیشنهاد این‌گونه رخدادها به بالادستی‌ها تنها یکی از وظایف کارشناس موسیقی شهر است. بایسته است دست‌اندرکاران بالادستی از کارشناسان خود دراین‌باره پرسش جدی داشته باشند که چرا کوچک‌ترین کار و کوششی از آنان دراین‌باره دیده نشده و پرسش گردد که چرا هنرمندی چون آقای دریایی هنوز بیمه نیست آن هم با بیش از ۶ دهه کوشش و خدمتگزاری درزمینۀ موسیقی بومی همدان. این نه‌تنها برای کارشناس موسیقی شهر و گردانندگان بالادستی، از آن بالاتر برای ما مردم شهر هم کاستی بسیار بزرگی است که هنرمندان بزرگ شهرمان با چالش بیمه روبرو باشند و فریادشان به‌جایی نرسد. این تنها وظیفۀ مسئولین نیست وظیفه شهروندی ما نیز هست که پیگیر روز و روزگار هنرمندان و فرهنگیان شهر باشیم. در باور نمی‌گنجد در شهر فرهنگی و باستانی همدان هنرمندانی با بیش از شش دهه پیشینه کار موسیقی هنوز چشم‌به‌راه کوچک‌ترین خدمات درمانی باشند. بدون تردید این نه برازنده مردم همدان است و نه مسئولین. امیدوارم به دست آوردن نخستین درجۀ یک هنری برای این شهر همۀ ما مردم و کارگزاران را به خود آورد و همه آگاه شویم به مسئولیت بیشتری که ازین پس بر دوش ما نهاده شده تا با پشتیبانی از هنرمندان در پی گسترش بیش‌ازپیش فرهنگ و هنر در این شهر تاریخی باشیم تا آیندگان ما را به کم‌کاری و ناکارآمدی نشناسند. شادباشی دوباره به مردمی که برآنند تا شهرشان بهترین باشد و در این راه تنها به سخن بسنده نمی‌کنند و برای رسیدن به آن برآنند تا گام‌هایی بلند بردارند. فرهنگ و هنر ایران‌زمین ارجمند و ماندگار باد
«علی پاشا رجبلو» مدرس موسیقی نیز در این برنامه گفت: ضمن تبریک به استاد ماشالله رسام به جهت دریافت نشان درجه یک هنری که از استادان موسیقی نواحی همدان هستند و افتخارات و مقام‌های بسیاری را برای موسیقی نواحی همدان بدست آورده‌اند. موسیقی نواحی، تجلی باورها و آئین‌های فرهنگی اقوام مختلف ایران است که استادان موسیقی این مناطق، به وسیله موسیقی و سازهای این نواحی با آفرینش و خلق آواها و ترانه‌ها، در قالب جشن و موسیقی رقص و حماسه و آئین‌های مذهبی و سوگواری، ، به آن می‌پردازند. اهمیت حفظ این نوع موسیقی به همان‌گونه که هست همواره مورد توجه کارشناسان فرهنگی – موسیقی بوده است. به همین علت، علم موسیقی‌شناسی اقوام (آتنوموزیکولوژی) می‌کوشد به بررسی و شناخت موسیقی اقوام مختلف ، بدون هر گونه دستکاری و دخالت در شکل و ماهیت آن، اهتمام ورزد. اما متاسفانه امروزه شاهد آن هستیم که عده‌ای بدون توجه به ساختار و ویژگی‌های خاص این نوع موسیقی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر آن وارد آورده‌اند.
پاشا رجبلو توضیح داد: در بررسی ویژگی‌های ملودیک و ترکیبات و کیفیت‌های صوتی موسیقی نواحی به خوبی دیده می‌شود که حتی دستان و پرده‌بندی سازهای مشابه این نواحی با نمونه‌های دیگر، با هم متفاوت است. به عبارتی به عنوان مثال، ممکن است ویژگی‌های ساز دوتار یک منطقه در شمال کشور با ساز دوتار خراسان، در اجرا و تکنیک‌های نوازندگی و ترکیبات ایجاد شده، تفاوت داشته باشد و این در شرایطی است که این ساز و دیگر سازهای نواحی کشور، مورد بهره‌برداری ناشیانه در کنسرت‌های شهری و پاپ، بدون هیچ شناختی از آن، به کار گرفته می‌شود. از سویی نوازندگان سازهایی چون تار و سه تار نمی‌توانند به صرف شباهت ظاهری پرده‌بندی سازهایی چون دوتار و تنبور و ساز عاشیق‌ها با ساز تخصصی خودشان، به نوازندگی فردی و یا حتی ترکیبی به صورت گروه‌نوازی، با این سازها، براساس پرده‌بندی رایج موسیقی شهری بپردازند که این موضوع نیز از آسیب‌های جدی است که پیکره موسیقی نواحی را هدف قرار داده است.
وی افزود: متاسفانه مرجع رسیدگی و کنترل‌کننده برای مقابله با این رفتارهای ضد فرهنگی که بر موسیقی نواحی ایجاد شده، در جامعه ما وجود ندارد، اما ما می‌توانیم هر یک به نوبه خود با روشنگری و اطلاع‌رسانی در خصوص این رفتارها و همچنین با معرفی و شناساندن فرهنگ موسیقایی نواحی کشور و شنیدن آثار پیشکسوتان این عرصه، به حفظ و اشاعه آن، گام برداریم تا زیبایی‌ها پر راز و رمز این موسیقی همچنان برای آیندگان باقی بماند. باید بپذیریم که یکی از عوامل مهم ماندگاری، تداوم و حیات موسیقی ایران، حفظ موسیقی نواحی است.
۷۵ سال عاشقی
استاد رسام نیز در این برنامه به زبان ترکی صحبت کرد و گفت: از آن‌جایی که من هشتاد و شش سال ترکی صحبت کرده‌ام و این‌جا هم به زبان مادری صحبت می‌کنم. نخستین استادم پدرم بود و حتی به خاطر آموختن موسیقی توسط او تنبیه شدم چراکه او دوست نداشت شغل آباد و اجدادی را ادامه دهم اما من ناخلف بودم و به حرف او گوش ندادم.
وی ادامه داد: ۷۶ سال است که در کار نوازندگی هستم و در جشن‌های عروسی به اجرای برنامه پرداخته‌ام. در منطقه‌ای که زندگی می‌کردم، تقریبا همه خانواده‌ها به من اعتماد داشتند و در مراسمشان دعوتم می‌کردند. مدتی است با آمدن سازهای الکترونیکی، موسیقی محلی طرفداران خود را از دست داده است.
استاد رسام تأکید کرد: هنوز هم می‌توانم این سازها را آموزش دهم اما تنها به لحاظ فنی وگرنه آموزنده خودش باید استعداد داشته باشد.
در این برنامه «علی اصغر طاهری» خواننده و ترانه‌سرا پیشکسوت همدانی و استاد رسام به اجرای قطعاتی به صورت بداهه پرداختند و در پایان استاد رسام نشان درجه یک هنری خود را از دستان دکتر اذکائی دریافت کرد.