*مهرداد نهاوندچی
*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست
- قانون حریم رودخانه
با توجه به ماده ۲ قانون توزیع عادلانه آب، کلیه بسترها و حریم رودخانه در اختیار حکومت جمهوری اسلامی ایران است و تعیین حریم برای انتفاع و حفاظت کمی و کیفی طبق آیین نامه این قانون تعیین می‌شود.
حریم آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه، مسیل، نهر طبیعی یا سنتی، مرداب و برکه‌های طبیعی است که بلافاصله پس از بستر قرار دارد و به‌عنوان حق ارتفاق برای کمال انتفاع و حفاظت کمی و کیفی آن‌ها لازم است و طبق مقررات این آیین‌نامه توسط وزارت نیرو یا شرکت‌های آب منطقهای تعیین می‌شود. ایجاد هر نوع اعیانی و دخل و تصرف در حریم و بستر رودخانه‌ها مگر با اجازه وزارت نیرو ممنوع است.
- ساخت وساز در حریم رودخانه‌ها
ماده ۱۳ قانون توزیع عادلانه آب اشعار می‌دارد: «وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و همچنین سازمان‌ها و نهادهای وابسته به دولت مکلفند قبل از اجرای طرح‌های مربوط به خود و صدور پروانه لازم بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیل‌ها، مرداب‌ها و برکه‌های طبیعی را استعلام کنند. هر نوع تصرف در بستر و حریم منوط به موافقت کتبی و قبلی وزارت نیرو است. متخلفان از این ماده طبق مقررات موضوعه تعقیب و مجازات خواهند شد». همچنین تبصره ۴ ماده ۲ همان قانون این اجازه را به وزارت نیرو داده که با اجازه و نظارت دادستان یا نماینده او اقدام به تخلیه و قلع اعیانی‌های موجود در بستر و حریم رودخانه‌ها که بدون اخذ مجوز از وزارت نیرو احداث شده، کند.
- آزادسازی حریم رودخانه گنجنامه (فلش بک[۱])
برای مشخص شدن موضوع باید یک فلش بک به گذشته بزنیم تا بدانیم داستان حریم رودخانه گنجنامه چه بوده است. دادستانی همدان از تاریخ ۵ آبان ۹۸ آزادسازی حریم رودخانه‌ها از جمله رودخانه مسیر گنجنامه همدان را از شرکت آب منطقهای مطالبه کرد. دادستان همدان در آن تاریخ، گفت: «با توجه به این‌که دستور آزادسازی و نظارت بر رودخانه‌ها برعهده دادستان است بر این اساس ما هیچ مشکلی از لحاظ ورود به بحث آزادسازی حریم رودخانه نداریم و لازم است هرچه سریع‌تر شرکت آب منطقهای همدان حریم و بستر رودخانه‌ها را از جمله حریم رودخانه مسیر گنجنامه را مشخص کرده و به ما اعلام کند و ما نیز این آمادگی را داریم که با همت و همکاری هم حرکت جدیدی را شروع کنیم». وی با اشاره به تصرف ۹۷ درصدی مسیر رودخانه گنجنامه همدان توسط مالکان باغات مسیر، اظهار کرد: «حریم و بستر رودخانه حقوق عامه مردم است که متاسفانه تصرف این حریم تضیع حقوق شهروندی است و متولیان امر باید با جدیت وارد شده و در راستای آزادسازی حریم رودخانه اقدام کنند». خانجانی با بیان این‌که شهرداری همدان در بازگشایی کوچه باغ‌های شهر خوب عمل کرده است، یاد آورشد: «ضروری است در آزادسازی بستر و حریم رودخانه‌ها از از یکسونگری بپرهیزیم، چراکه لازم است در طرح مطالعاتی برای آزادسازی حریم رودخانه‌ها و بازگشایی کوچه باغ‌ها، باید موضوع ایجاد امنیت برای باغداران نیز دیده شود».
- تفرجگاه گردشگری حریم رودخانه گنجنامه (فلش فوروارد[۲])
آزادسازی رودخانه اگرچه بعد از دو سال هنوز محقق نشده و البته باید سه مرحله از ده مرحله آن تاکنون انجام می‌شد، اما میتواند به دست شورای ششم و شهردار جدید و با همت دادستانی، همکاری مردم، نیروی انتظامی و دستگاه‌های ذیربط اجرایی شود. اگر این امر تحقق یابد، اتفاق مبارکی خواهد یود. از همان زمان انتشار خبر آزادسازی حریم رودخانه، شهرداری اعلام آمادگی کرد، بعد از رفع تصرف‌ها ۵ کیلومتر از حاشیه رودخانه گنجنامه را حریم‌سازی و سنگ جداره اجرا و برای استفاده عموم مردم آماده کند. هدف از اجرای این طرح استفاده فراغتی از رود-دره گنجنامه و نیز جلوگیری از ساخت‌وسازهای بی‌رویه در منطقه، ترویج ورزش کوهنوردی، حفاظت ازمحیط طبیعی رود-دره و جلوگیری از تخریب کوهستان و مناظر طبیعی عنوان شده است. اما در این راستا باید به چند نکته در مورد آزادسازی و ساخت تفرجگاه در این منطقه اشاره شود:
- انتخاب مشاوری برای مطالعه و نقشه‌برداری برای تعیین آزادسازی حد بستر و حریم رودخانه‌ها (توسط شرکت آب منطقهای)
- تسریع در شناسایی و تعیین حریم رودخانه‌های شهر
- اعلان عمومی از طریق روزنامهها، بعد از تعیین خط آزادسازی حریم و بستر، به منظور بررسی اعتراضهای احتمالی در کمیسیون مربوطه
- ضرورت مطالعات دقیق محیط زیستی برای ایجاد پیادهراه و تفرجگاه گردشگری در مسیر رودخانه گنجنامه به منظوررونق حوزه گردشگری
- باید این موضوع که همدان شهر سبز پایدار جهان اسلام است در ساماندهی رودخانه‌ها به خصوص رودخانه گنجنامه نیز لحاظ شود چرا که رودخانه‌ها برندهای شهر همدان بوده و از نشانه‌ها و شاخص‌های شهر سبز پایدار نیز هست.
- اگر ادارات و نهادها از جمله شهرداری مطالعاتی برای ساماندهی و آزادسازی حریم و بستر رودخانه‌ها انجام می‌دهند؛ لازم است برای پرهیز از موازی‌کاری، این مطالعات و اقدامات با هماهنگی ادارات مرتبط انجام شود.
- لزوم جداسازی فاضلاب از رودخانه، از مسیر تصفیه‌خانه تا میدان عباس‌آباد توسط شرکت آبفا پس از آزادسازی، اگرچه ظاهرا بین فواصل سالهای۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰، نقاط آلوده رودخانه شناسایی شدهاند.
- توجه به حساسیتهای محیط زیستی منطقه، ظرفیت برد اکولوژیک برای ایجاد پیادهراه و تفرجگاه گردشگری در مسیر رودخانه گنجنامه
- توجه به فرصتها و تهدیدات احتمالی، نیاز به مطالعات ارزیابی اثرات اجتماعی و توجه به خواسته‌های ذی نفعان، ایجاد امنیت برای باغداران و شهروندان
- نیازسنجی ایجاد سایهبان در مسیر گردشگری رودخانه گنجنامه
- استفاده از مصالح بومی منطقه برای ایجاد پیادهراه و تفرجگاه گردشگری در مسیر رودخانه گنجنامه