جاده برگشت گنجنامه، قلب الوند را می‌شکافد!
طرحی علیه محیط زیست، تاریخ و هویت همدان
*مهرداد نهاوندچی
*دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست
- چرا الوند آن‌قدر مهم است؟
در خصوص لزوم اهمیت کوهستانهای همدان، باید ذکر کنیم، همدان از واحدهای همبسته کوه- دشت متشکل شده است. اما این به چه معناست؟ به زبان ساده سیستم همبسته کوه- دشت در مورد همدان به این معنی است که همدان توسط نیاکان ما در دشتی بنا شده است که در مجاورت همدان است و تأمین آب، تعدیل آب و هوا و بسیاری از نیازهای زیستی شهر توسط کوههای اطراف آن صورت میگیرد.
الوند؛ کوه مقدسی است که در طول تاریخ همواره تکیه‌گاه و پناه هگمتانه باستانی، مادستان و همدان بوده و هست، از همان روزها که راه‌اندازی تله‌کابین کوهنوردی را به تفریح و تفرجی آسان بدل کرد و «دشت میشان» زیر پای مسافران و گردشگران با زباله‌ها انباشته شد. با گازکشی نیز زخمی دیگر بر جان این پیکر باشکوه افتاده شد. دره گنجنامه و دامان الوند همواره ییلاق همدانی‌ها بوده و ادیبان و مورخان از سرسبزی و آب و هوای این منطقه بسیار نوشته‌اند.
نکته جالب توجه در این داستان آنکه همدان در چند سال گذشته مدعی توسعه گردشگری پایدار بوده و تمام مقامات بلندپایه این استان از تلاش برای رونق صنعت گردشگری سخن به میان می‌آورند و همایش‌ها و نمایش‌های میلیاردی برگزار می‌کنند؛ اما گویا هیچ یک از آنان به اصول اولیه توسعه پایدار گردشگری که حفظ منابع و داشته‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی برای نسل‌های بعد است توجهی نمی‌کنند که اگر غیر از این بود در برابر تعرض‌های عده‌ای معدود به الوند که بخشی از تاریخ، فرهنگ و ادبیات این شهر از آن سرچشمه میگیرد، بی‌توجه نبودند. بسیاری از گردشگرانی که به همدان می‌آیند کوهنوردان و طبیعت‌گردانی هستند که به شوق دیدن شکوه الوند رنج سفر بر خویشتن هموار می‌کنند، پس برای حفظ و پایداری این ثروت بیکرانه باید دست به دست هم داده و از تخریب الوند جلوگیری کنیم.
- جاده برگشت گنجنامه
مسیر گنجنامه به علت اینکه یک منطقه گردشگری و تاریخی است، حجم بالایی از ترافیک را متحمل میشود. جاده فعلی گنجنامه واقعاً کشش حجم ترافیک به‌ویژه در ایام پیک را ندارد، بنابراین مدیریت شهری در دوره قبلی شورا، تصمیم داشت مسیر برگشت گنجنامه را به استخرعباس‌آباد منتقل کند. طبق این طرح، مسیر برگشت جاده گنجنامه کاملاً از ابتدای جاده تویسرکان (تاریک‌دره) آغاز و به سمت تپه عباس‌آباد هدایت و با تقویت جاده فعلی به بلوار ارم ختم میشود.
چند روزی است صحبت از به جریان افتادن پروژه «جاده برگشت گنجنامه» نقل محافل شده است. پروژهای که پس از مدتها مجددا به جریان افتاده است و حتی برای انجام مراحل بعدی به کمیسیون ماده ۲۳ نیز ارجاع شده است. شاید بهتر باشد این پروژه را در دو طرح جدا بررسی کنیم: یکی جاده برگشت گنجنامه که به سمت تپه عباس آباد است و دیگری تعریض و توسعه جاده گنجنامه به سمت شهرستان تویسرکان است. در خصوص جاده برگشت گنجنامه باید ذکر کنیم که با توجه به میزان حساسیت و ظرفیت برد فیزیکی کوهستانهای الوند، ساخت جاده برگشت این جادهها، خطرات و تبعات جبران‌ناپذیری بر جان الوند خواهد گذاشت که علاوه بر اثرات منفی بر خرد اقلیم، حیات جانوری و گیاهی موجودات منطقه و تاثیرات بلند مدت محیط زیستی، تاریخ و هویت الوند را به مخاطره میاندازد.
گفته میشود، مطالعات و بررسی میدانی این پروژه به متخصصان دانشگاه بوعلی‌سینا واگذار شده است، اما برطبق تجربه سوالاتی در ذهن شکل میگیرد: اول اینکه چنین گفتههایی چه میزان ریشه در واقعیت دارند؟ دوم اینکه آیا صرفا یک مطالعه و بررسی به منظور تائیدیه گرفتن طرح و به قول عامیانه فرمالیته کردن موضوع پیوست محیط زیست صورت گرفته است؟ سوم اینکه اصلا مگر دانشگاه بوعلی گروه محیط زیست دارد که بخواهد مطالعات ارزیابی اثرات یا پیوست محیط زیستی برای طرح تهیه کند؟
- جاده‌کِشی به بهای الوندکُشی
به دلیل آسیبهای محیط زیستی ساخت جاده برگشت گنجنامه همدان، این اقدام غیرکارشناسی است. منطقه دره گنجنامه که بالاترین پل ارتفاعی مشرف بر شهر همدان به حساب میآید نقش مهمی در تعیین اقلیم و آب و هوای این شهر کهن دارد و هر اقدامی که در راستای آسیب به این منطقه اتفاق بیفتد به طور مستقیم بر شهر تأثیر خواهد گذاشت. برای مثال اقدامات سالهای اخیر در این منطقه سبب شده است دمای شهر درجه افزایش پیدا کند و این موضوع اهمیت توجه به حفاظت از این منطقه را نشان میدهد. طبیعت همدان و «دره رود» های بی‌شماری که در این منطقه وجود دارد در کمتر نقطه دنیا دیده میشود که متأسفانه قدر دانسته نمیشوند، اگر انجام کاری بر مبنای پژوهش دقیق کارشناسی و علمی باشد مسئولان بدون درنظر گرفتن منافع شخصی به نتایج این پژوهشها احترام بگذارند و عمل کنند. جاده‌کشی در این منطقه، زیستگاه جانداران این منطقه را تکه تکه میکند. منطقهای که زمانی به وفور موجوداتی مانند جوجهتیغی دیده میشد، اما اکنون ته مانده تنوع زیستی آن نیز نشانه گرفته شده است. متخصصین و اساتید دانشگاه نیز با طرح ساخت جاده برگشت مخالفت کردند. برای رفع معضل ترافیک به جای ساخت جاده برگشت، احداث حمل و نقل سبز و عمومی، برنامه کاهش تردد، مالیات سبز، ایجاد تور دوچرخه و سایر راهکارهای اینچنینی به منظور رفع این معضل پیشنهاد می‌شوند.
- بیگانه با گزارشهای ارزیابی اثرات محیط زیست
نمونههای بسیاری از طرحهای کلان در استان و شهر همدان طراحی، اجرا یا در حال برنامهریزی هستند. اما در تقریبا تمامی این پروژهها حلقه مفقوده، لزوم توجه به طرحهای ارزیابی اثرات استراتژیک (SEA)، ارزیابی اثرات محیط زیستی (EIA)، و ارزیابی اثرات اجتماعی بوده است. از نهادهای نظارتی و مدیریتی استان مانند استانداری، فرمانداری، اداره کل حفاظت محیط زیست و نهادهای ذیربط انتظار میرود در مورد پروژههای کلان مانند سد، معادن، جاده کشیها و طرحهای مشمول ارزیابی اثرات محیط زیست، با حساسیت و سخت‌گیری بیشتری بررسی صورت بگیرد. در مورد پروژههای کلان شهری مانند اسکای مال، قطار شهری، جاده‌کشی جاده گنجنامه نیز انتظار میرود شورای اسلامی شهر همدان، دارا بودن پیوست محیط زیستی را تبدیل به الزام و قانون کند و طرحهایی که تاییدیه محیط زیستی ندارند را به شکلی سختگیرانه برای اصلاح و تجدید نظر ارسال کند و در صورت اخذنکردن صلاحیت محیط زیستی، رد کند و مجوزی برای اجرای این گونه طرحها صادر نکند.
اما در مورد تعریض و توسعه جاده گنجنامه به سمت شهرستان تویسرکان، سوال این‌جاست: هدر دادن میلیاردها تومان از بودجه بیت المال به بهای تخریب تاریخ، هویت و محیط زیست الوند، آن هم برای جادهای که به قولی هشت ماه از سال مسدود است، چه توجیهی دارد؟ نگارنده پاسخ را به دانش فنی، وجدان مسئولان استانی و همچنین تنویر عمومی و نظرات مردم شریف همدان و تویسرکان واگذار میکند.