*یلدا خاکباز
*دانش آموخته مردم‌شناسی
درباره اهمیت نان در فرهنگ ایرانی باید گفت که ایرانیان نام دیگر خوراک را «نان » و هر وعده غذا خوردن را «نان خوردن » و هر سرپرست خانه را «نان آور » و هر آدم زندهِ تحت تکفل را «نان خور» و هر موجود شری را دست به رزق دیگران بزند «نان بُر» می‌گویند. هزاران مثل و حکایت هم بر اساس نان و نان خوردن در فرهنگ ما وجود دارد. نان را خوراکی گفته‌اند که از آرد و آب سازند در کوره یا تنور و ساج پهن می‌کنند و به تنهایی یا با خورشت‌های گوناگون می‌خورند. اما اهمیت نان برای ما ایرانیان از خوراک بسی فراتر است. بر سر نان در این خاک خون‌ها ریخته شده است. دولت‌ها آمده‌اند و رفته‌اند.
اهمیت نان در ذهن ایرانی به تقدس نزدیک شده و چنان است که اگر نانی بر زمین افتاده باشد آن را برداشته و بر چشم می‌گذارند و بوسه می‌دهند و بر جای که بیم لگد مال شدنش نباشد، می‌گذارند. ایرانیان نان را برکت و نعمتی از خداوند و حاصل تلاش جمع نانوا تا کشاورز می‌دانند، از این رو آن را حرمت می‌گذارند. هر چند که این حرمت‌گذاری و بوسیدن و بر دیده گذاشتن پاره‌ای نان، تناقض کلی و عجیب با آمار دورریزی و اسراف یک سوم نان کشور است. در ایران معمولا اداره نانوایی و تامین نان خوب به راستی کار ساده‌ای نیست. معمولا یکی، دو نفر از فرزندان خانواده در شغل خانوادگی می‌ماندند و با بهره‌جویی از تجربه پدر، میراث‌دار آن می‌شدند اما این چرخه و ارث بری شغل پدر به ویژه در مشاغل نسبتا پردرد سری مانند نانوایی، قطع شده و حاصلش نان‌های بی‌کیفیت و ماشینی است. از نان‌های معمول که در هر شهر از قدیم پخته می‌شوند، می‌توان به لواش و سنگک و تافتان اشاره کرد، بربری هم شاید این اواخر از خراسان آمده و همه‌گیر شده است. در این میان نان لواش که نشانی‌هایش را از چند قرن پیش در ادبیات فارسی دیده‌ایم مانند بسیاری از دارایی‌های ایران ِمان، مدعیانی یافته است به طور مثال جمهوری محترم ارمنستان برای ثبت نان در یونسکو به عنوان میراث ارمنی از آن نام برده و اقدام کرده است.
تنور نانوایی‌ها به ویژه تنور سنگکی‌ها در پخت و پز روزانه مردم نقش مهمی داشته‌اند چنان‌چه در نبود فرهای خانگی، اهل محل از تنور نانوایی سنگکی محله استفاده می‌کردند. صبح‌ها، کسبه و اهل خانه‌هایی که دیزی بار می‌گذاشتند دیزی را به نانوا می‌سپردند و بابت پختن آن‌ها از صاحبانشان مزد می‌گرفتند. به جز دیزی، خوراک‌های دیگری در تنور سنگکی پخته می‌شدند مثل سیب‌زمینی و کباب سنتی (سرداشی) که مایه آن را قصاب محل آماده می‌کرد.
معمولا خریدار نان از نانوایی تا رسیدن به مقصد، نیمی از آن را داغ و تازه میل فرموده و برای اهل خانه امدکی باقی می‌گذارد رسم نان تازه داغ تعارفی به هر رهگذر و دوست و آشنا دادن، هنوز هم کم و بیش زنده است. همه ما اگر نان تازه از تنور درآمده‌مان را به رهگذر و همسایه تعارف کنیم و آن‌ها لقمه‌ای از آن برچینند به دلمان بیشتر می‌چسبد و اعتقاد داریم که برایمان برکت می‌آورد. برکت سفره خانه‌هایتان فزونی باد …