رودخواری قدغن
دادستان همدان: دستور قضایی رفع تصرف رودخانه‌ها را صادر می‌کنیم
دادستان همدان: در حال حاضر کارهای مطالعاتی رودخانه گنجنامه مراحل پایانی خود را طی می‌کند و تیم مطالعاتی طی جلسه‌ای در شورای شهر جزئیات را توضیح دادند و ما نیز ملاحظات خود را بیان کردیم و قرار شد این تیم نظر نهایی خود را به شرکت آب منطقه‌ای اعلام کنند، سپس این شرکت نیز تک به تک موارد تخلف و تصرف را به ما اعلام کرده و ما نیز دستور قضایی رفع تصرف را صادر می‌کنیم و بعد از آن کارهای اجرایی این پروژه توسط شهرداری انجام خواهد شد.
*سمانه اسکندری
*روزنامه‌نگار
بشر از قدیم‌الایام در جوار رودخانه‌ها شروع به سکنی‌گزینی کرده زیرا رودخانه‌ها منابع آب شیرین او را تأمین و خاک حاصلخیزی را برای کشاورزی فراهم می‌کردند تا این‌که کم‌کم با مدرن شدن شهرها، زمین‌های اطراف رودخانه‌ها واجد ارزش شد و این امر افراد را به ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها سوق داد. حریم رودخانه به بخشی از رودخانه گفته می‌شود که پس از ابتدای خشکی آن آغاز می‌شود. خوب است بدانیم رودخانه‌ها دو نوع حریم کیفی و کمی دارند که تعیین هر دو حریم در راستای محافظت از آب‌ها بسیار اهمیت دارد. حریم کمی توسط کارشناس دادگستری امور آب، بسته به نوع رودخانه و عرض و عمق آن بین یک تا بیست متر تعیین می‌شود و کشاورز یا باغ‌دار در حریمی که سازمان منطقه‌ای آب تعیین کرده باشد، اجازه هیچگونه ساخت و ساز، کشت یا لوله‌گذاری ندارد. به طور کلی هر گونه فعالیتی که در حریم رودخانه‌ها انجام و باعث خسارت به آن شود، ممنوع است، زیرا از آن‌جا که ساخت و سازهای غیرمجاز و احداث و دیوارکشی باغ‌ها در این حریم مانع جریان طبیعی آب می‌شود، حفظ بستر طبیعی رودخانه و دوری از حریم آن مهم‌ترین راهکار در جهت کاهش خسارت‌های ناشی از سیلاب است. در همدان نیز از حدود نیم قرن گذشته تاکنون رودخانه‌های اطراف شهر مورد تعرض باغداران قرار گرفته و به دلیل افزایش نرخ باغ و زمین، بیشتر حرائم رودخانه‌ها مورد تجاوز آن‌ها واقع شده است. این موضوع علاوه بر بحث افزایش سیل‌خیزی، فاضلاب و زباله‌های باغدارها را وارد رودخانه کرده و آب‌های سطحی را آلوده می‌کند. از طرفی رودخانه‌ها جزو اموال عمومی بوده و همه مردم باید از آن ذینفع باشند. از این رو اراده جمعی مسئولان در جهت آزادسازی این حرائم ضرورت دارد.
در این راستا و با توجه به اهمیت این موضوع با چند تن از مسئولان و یکی از اساتید دانشگاه بوعلی‌سینا به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
لازم به ذکر است که یکی از مسئولان مربوط به این پرونده، رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان «مهندس منصور ستوده» است که تماس‌های مکرر ما مبنی بر درخواست گفتگو را بی‌پاسخ باقی گذاشت.
حریم رودخانه‌ها جزو انفال است
«حسن خانجانی» دادستان عمومی و انقلاب استان همدان در خصوص لزوم آزادسازی حریم رودخانه‌ها به همدان‌نامه می‌گوید: به موجب اصل ۴۵ قانون اساسی، بستر و حریم همه رودخانه‌ها متعلق به مردم بوده و جزو انفال است یعنی در اختیار حکومت اسلامی بوده و مردم نیز باید بتوانند به طور مشترک از آن‌ها بهره برده و استفاده کنند. خانجانی ادامه می‌دهد: اما برخلاف قانون در بسیاری از رودخانه‌ها تصرفاتی هم در بستر و هم در حریم آن‌ها صورت گرفته که البته این موضوع منحصر به شهر همدان نیست و در بسیاری از شهرها اتفاق افتاده است. به عنوان مثال سیل نوروز سال گذشته در چند نقطه کشورمان به دلیل همین تصرفات غیرقانونی اتفاق افتاد و خسارات جانی و مالی بسیاری را به هم‌وطنانمان تحمیل کرد. دادستان همدان ادامه می‌دهد: از سال گذشته تکلیف کرده‌ایم که به موجب قانون، امور آب منطقه‌ای به وظیفه ذاتی خود در این خصوص عمل کرده و در جهت رفع این تصرفات گام بردارد. علاوه بر دادستانی، راه و شهرسازی، شورای شهر و شهرداری نیز ورود پیدا کرده و پیگیر هستند و همگی ما منتظر اعلام نظر اداره امور آب منطقه‌ای استان در این باره هستیم زیرا گام نخست که همان تعیین حریم است باید توسط این اداره برداشته شود تا ما نیز بتوانیم گام‌های بعدی را برداشته و این پروژه را محقق کنیم.
متصرفان حق اعتراض ندارند
دادستان عمومی و انقلاب استان همدان با اشاره به این‌که اولین رودخانه‌ای که در نظر گرفته شده، رودخانه گنجنامه است، توضیح می‌دهد: پس از این پروژه، حریم تصرف شده سایر رودخانه‌های همدان را نیز آزاد خواهیم کرد. خانجانی با بیان این‌که عمل نامشروع برای افراد متصرف کننده حریم رودخانه‌ها، حقی را ایجاد نمی‌کند، می‌گوید: ملک عمومی است و این اشخاص باید بدون اعتراض به قانون آن را رها کنند اما اگر ملکی به آن‌ها فروخته شده که در حریم رودخانه است، می‌توانند از فروشنده شکایت کنند. وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر کارهای مطالعاتی رودخانه گنجنامه مراحل پایانی خود را طی می‌کند و تیم مطالعاتی طی جلسه‌ای در شورای شهر جزئیات را توضیح دادند و ما نیز ملاحظات خود را بیان کردیم و قرار شد این تیم نظر نهایی خود را به شرکت آب منطقه‌ای اعلام کنند، سپس این شرکت نیز تک به تک موارد تخلف و تصرف را به ما اعلام کرده و ما نیز دستور قضایی رفع تصرف را صادر کنیم و بعد از آن کارهای اجرایی این پروژه توسط شهرداری انجام خواهد شد.
خانجانی با اشاره به این‌که در این مرحله جریمه‌ای برای افراد متصرف در نظر گرفته نشده، بیان می‌کند: در صورتی که این افراد بخواهند به حکم رفع تصرف بی‌اعتنایی کرده و به عمل خود ادامه دهند، برای آن‌ها پروانه کیفری در نظر گرفته و صادر خواهد شد.
از رودخانه گنجنامه تا جاذبه گردشگری
«عباس صوفی» شهردار همدان با بیان این‌که یکی از سیاست‌های مجموعه مدیریت شهری بحث ایجاد فضاهای اوقات فراغت و احیای رودخانه‌های قدیمی شهر همدان در جهت استفاده بیشتر مردم و شهروندان و ایجاد جاذبه تفریحی و گردشگری برای آن‌ها است، می‌گوید: در این راستا جلسه‌ای با حضور دادستان همدان و مدیرعامل آب منطقه‌ای و اعضای شورای شهر همدان برگزار شد و ما به طور رسمی اعلام کردیم از آن‌جا که تعیین حریم رودخانه‌ها و رفع تصرف آن‌ها در حوزه اختیارات شهرداری نبوده و این مهم بر عهده شرکت آب منطقه‌ای است، در صورتی که شرکت آب منطقه‌ای استان بر اساس وظایف قانونی خود ورود پیدا کرده و حریم رودخانه‌هایی مانند رودخانه‌ای که از گنجنامه تا عباس‌آباد و از عباس آباد تا خیابان منوچهری امتداد دارد، همچنین برخی از قسمت‌های رودخانه‌های دره‌مرادبیک که پوشیده و دیوارچینی نشده و هنوز بکر و تقریبا دست نخورده بوده اما تصرف شده‌اند را تعیین و آزاد کند شهرداری آمادگی این را دارد که جداره‌سازی رودخانه‌های مذکور را انجام داده، اطراف آن را محوطه‌سازی کرده و با کارهای عمرانی و ایجاد مبلمان شهری برای بحث اوقات فراغت مردم و پیاده‌روی آن‌ها کنار رودخانه اقداماتی در راستای زیباسازی آن انجام دهد. صوفی ادامه می‌دهد: این پروژه می‌تواند منجر به ایجاد یک جاذبه منحصر به فرد در کل کشور شود و شهرداری از منظر هزینه آمادگی این کار را دارد. شهردار همدان با بیان این‌که بالای ۹۰ درصد حریم رودخانه‌های همدان توسط مردم تصرف شده و نباید نسبت به این موضوع بی‌توجهی کرده و فرصت‌ها را از دست بدهیم، می‌گوید: با توجه به ورود خوب شخص دادستان به این موضوع در جهت برگرداندن اموال عمومی، امیدواریم شرکت آب منطقه‌ای نیز همکاری لازم را به عمل آورد تا بتوانیم این پروژه را آغاز و به سرانجام برسانیم.
آسیاب به نوبت
صوفی با بیان این‌که هیچ مانع عمرانی برای انجام این پروژه وجود ندارد، تأکید می‌کند: در این راستا تنها و تنها منتظر تعیین حریم رودخانه‌ها و رفع تصرف آن‌ها هستیم و با این‌که این پروژه بودجه سنگینی را بر دوش شهرداری می‌گذارد اما حوزه معاونت عمرانی استان رسما حمایت خود را از آن اعلام کرده است. از شهردار همدان می‌پرسم که آیا رودخانه‌هایی که در قدیم از داخل شهر می‌گذشته و اکنون رویشان پوشانده شده را احیا نمی‌کنید که پاسخ می‌دهد: این کار نیازمند مطالعاتی جامع است و با توجه به ساخت و سازهایی که انجام شده و مشکلاتی که از منظر فاضلاب وجود دارد بعید می‌دانم امکان احیا و ساماندهی آن رودخانه‌ها وجود داشته باشد و اگر هم ناممکن نباشد در حال حاضر فرصتی برای این کار نداریم و باید در این فرصت محدود ابتدا رودخانه‌های بکر مانند گنجنامه را ساماندهی کنیم.
به قدمت تاریخ
«صاحب محمدیان منصور» استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی‌سینا و مدیر پروژه احیای رودخانه‌های همدان است. وی با بیان این‌که رودخانه‌های همدان به قدمت تاریخ هستند، توضیح می‌دهد: در متون کهن آمده سمیرامیس ملکه آشوری به رودخانه‌های همدان اشاره کرده، همچنین یک نقاش عثمانی در سال ۹۷۰ هجری قمری در نقاشی خود از همدان، رودهای دیوین و آلوسجرد را تصویر کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که رودهای همدان یکی از عناصر هویتی و طبیعی مهم آن بوده و هستند. محمدیان منصور ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر رودخانه‌های شهر را با ساخت و سازهای بیجا در حریم آن‌ها به نوعی تخریب کردیم اما از سال‌های ۱۹۶۰ به بعد در کل دنیا به این نتیجه رسیدند که می‌شود رودخانه‌ها را احیا کرد. به عنوان مثال در کره جنوبی یکی از بزرگ‌ترین رودخانه‌هایی که روی آن اتوبانی دو طبقه ساخته شده بود را احیا کرده و آن را به شکل اولیه و طبیعی‌اش بازگردانده و از آن به عنوان تفرجگاه‌های طبیعی استفاده کردند.
رودخانه‌های همدان و چالش‌های احیای آن‌ها
محمدیان منصور با اشاره به این‌که موضوع احیای رودخانه‌ها اخیرا در سرتاسر ایران مورد توجه مسئولان قرار گرفته است می‌گوید: در محدوده شهر همدان نیز چندین رودخانه وجود دارد که به ترتیب از شرق به غرب شامل رودخانه‌های خاکو- مزدقینه، خاکو- قاسم‌آباد، آلوسجرد، دیوین، رودخانه‌ای که از بالای بلوار ارم شروع و به رودخانه دیگری می‌پیوندد، رودخانه زربار که از گنجنامه تا عباس‌آباد و عباس آباد تا منوچهری امتداد دارد و در نهایت رودخانه حیدره که به حاشیه شهر می‌رود، است. وی ادامه می‌دهد: دانشگاه بوعلی‌سینا به درخواست وزارت راه و شهرسازی مطالعات پروژه احیای رودخانه‌ها را به عنوان مشاور پیگیری می‌کند و من نیز مجری این طرح هستم و باید بگویم برای احیای این رودخانه‌ها سه مشکل اساسی داریم. نخستین مشکل مشخص نبودن حد حریم و بستر این رودخانه‌ها است. یعنی هنوز نمی‌دانیم حد و حریم این رودخانه‌ها کجاست. این حریم باید توسط مشاوران اداره آب منطقه‌ای استان تعیین شود. محمدیان منصور توضیح می‌دهد: هر رودخانه‌ای بستری دارد که آن بستر که محل عبور آب است، به دلیل خصوصیات زمین‌شناسی و تحولات تاریخی متغیر است یعنی به عنوان مثال یک جا دو متر بوده و آب در آن‌جا عمیق و در جای دیگر ۱۱ متر بوده و در نتیجه آب در آن‌جا کم‌عمق است. در کنار بستر رودخانه، حریمی نیز وجود دارد که در مواقع عادی خشک بوده و در مواقع بحرانی مانند عبور سیلاب، آب به آن وارد شده و ایجاد خطر می‌کند. به عنوان مثال در سیلاب سال ۹۸ حریم رودخانه‌های جنوب و غرب ایران از آب پر شد و بناهایی که در حریم رود ساخته شده بود توسط سیل از بین رفت!
مشکل دوم این است که چون حد و حریم این رودخانه‌ها مشخص نشده، شهرداری مجبور است مجوز مربوط به ساخت و ساز را برای افرادی که در کنار رودخانه زمین دارند صادر کند و در واقع صدور این مجوزها کار مطالعه‌شده‌ای نیست در نتیجه در حریم این رودخانه‌ها بنا ساخته می‌شود و در زمان بارندگی شدید این ساخت و سازها تخریب شده، جلوی مسیر آب را گرفته و ایجاد سیلاب می‌کنند.
مشکل بعدی ریخته شدن فاضلاب‌های غیرقانونی به رودخانه‌ها است و تا زمانی که این فاضلاب‌ها پاک نشود خواسته ساکنین اطراف رودخانه این است که رودخانه مذکور پوشانده شود. به عنوان مثال در رودخانه گنجنامه این فاضلاب‌ها توسط رستوران‌ها و باغ‌های شخصی ریخته می‌شود و این رودخانه یکی از پاک‌ترین رودخانه‌های همدان است زیرا در اطراف آن روستا یا شهری وجود ندارد اما آلودگی رودخانه آلوسجرد به دلیل این‌که از سیلوار و دره مرادبیک عبور می‌کند، بیشتر است. در این زمینه اگر حمیت لازم در مدیران شهری وجود داشته باشد به دلیل وجود سیستم فاضلاب شهری، فاضلاب رودخانه‌ها قابل پاکسازی و جمع‌آوری است.
پوشاندن رودخانه‌ها از اساس اشتباه است
محمدیان منصور با اشاره به این‌که باز بودن روی رود باعث کنترل آلودگی آن و نجات جان افرادی است که داخل رودخانه افتاده و دچار حادثه می‌شوند، بیان می‌کند: علاوه بر این‌ها ما می‌توانیم از فضای حریم رودخانه‌ها به نفع مردم و گردشگری استفاده کرده و تفرجگاه‌های طبیعی بسازیم. وی ادامه می‌دهد: در همدان بهترین رودخانه برای احیا و تبدیل به تفرجگاه، رودخانه زربار است که از گنجنامه شروع شده و تا منوچهری امتداد دارد. در این رودخانه حد حریم و بستر وجود نداشته و صاحبان باغ تا لب رودخانه دیوارکشی کرده‌اند و به این دلیل در مواقع سیل نیز نیروهای کمکی امکان دسترسی به رودخانه را ندارند ضمن این‌که رودخانه متعلق به همه مردم است و همه باید از آن استفاده کنند نه فقط باغداران منطقه! در این راستا دادستان همدان و شهرداری برای رفع این حریم و تبدیل آن به مکانی تفریحی برای همه مردم اعلام آمادگی کرده‌اند و تنها اتفاقی که منتظر آن هستیم تعیین حد حریم و بستر این رودخانه توسط اداره آب منطقه‌ای استان است. این موضوع به نفع باغداران منطقه نیز بوده و ارزش افزوده‌ای برای آن‌ها ایجاد می‌کند زیرا با ایجاد این تفرجگاه می‌توانند از فضایی که در اختیار دارند به عنوان رستوران، کافی‌شاپ و مانند آن استفاده کرده و کسب درآمد کنند. از سوی دیگر وقتی حریم این رودخانه باز باشد و ناظران مربوطه بتوانند بر آن نظارت کنند دیگر کسی نمی‌تواند در آن فاضلاب بریزد و در نتیجه می‌توان حتی از آن به عنوان آب شرب استفاده کرد.
*رئیس کمیسیون اقتصاد، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر همدان:
* تصرف غیرقانونی ۹۷ درصد رودخانه زربار
رئیس کمیسیون اقتصاد، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر همدان در کمیته گردشگری مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای شهر همدان با موضوع بازگشایی حریم رودخانه زربار با حضور مشاور طرح بازگشایی حریم رودخانه‌های حدفاصل میدان عباس آباد تا گنجنامه و عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا، معاون شهرسازی و معماری شهرداری و رئیس کمیته گردشگری مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای شهر، اظهار کرد: در باغات گنجنامه و بازگشایی کوچه باغ‌های بن بست و انحصاری شده کار بزرگ و خوبی انجام شد.
«حسین قراباغی» با بیان این‌که استفاده از این کوچه باغ‌ها برای شهروندان و گردشگران به عنوان انفال عمومی به دنبال بازگشایی‌ها فراهم شد، گفت: استفاده بهینه از حریم رودخانه زربار موضوع دیگری است که اتفاق خوبی می‌تواند باشد.
رئیس کمیسیون اقتصاد، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر همدان بیان کرد: متأسفانه این رودخانه به طول ۴.۵ کیلومتر توسط باغداران تصرف و حدود ۹۷ درصد آن تصرف غیرقانونی شده و مسئولان مربوطه آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی بی‌تفاوت بوده و اقدامی در آزادسازی حریم آن نداشتند.
وی با بیان این‌که در مجموع حدود ۱۲ هکتار از بهترین مسیر گردشگری طبیعی جزو حریم قانونی نشده است، افزود: این طبیعت بسیار زیبا می‌تواند جاذبه‌های بسیاری در گردشگری داشته باشد مغفول مانده و توسط عده‌ای در سنوات گذشته تصرف شده است.
قراباغی با تأکید بر این‌که باید از داشته‌های موجود در شهر بهترین استفاده را کرده و این مسیر را بازگشایی و مرمت کنیم، تصریح کرد: اقدام در این خصوص اتفاق بسیار خوب و جالبی خواهد بود و در مدیریت‌های زودگذر باقی می‌ماند.
وی با بیان این‌که فعالان گردشگری و محیط زیست نسبت به این اقدام رضایت داشته و خوشحال هستند، ادامه داد: همه متفق‌القول بر بازگشایی این حریم هستند و در گذشته کم کاری شده است.
رئیس کمیسیون اقتصاد، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر همدان خاطرنشان کرد: در جلسه امروز این همگرایی و همسویی پیش آمد که در کوتاه‌ترین زمان ممکن این مهم رقم زده شود.
وی به مطالعات خوب مشاوران در خصوص رودخانه‌های استان اشاره کرد و یادآور شد: مطالعات باید در بحث اجرایی و اقدام عملی به نتیجه برسد؛ دادستان عنوان داشته اگر کار حریم رودخانه زربار مشخص شود سریعاً دستور قضایی برای بازگشایی خواهند داد.
قراباغی در خصوص بحث فاضلاب ورودی داخل رودخانه زربار نیز اظهار کرد: اداره آب و فاضلاب نیز وعده داده با شروع کار سریعاً جداسازی کنند؛ تمام ابزارها برای بازگشایی حریم این رودخانه آماده است و انتظار می‌رود اقدام اولیه را طی یک ماه آینده شاهد باشیم.