زورخانه را باید دید
زورخانه همهکسی
*عاطفه کلهری
از خیابان شهدا با اشتیاق به سمت زورخانه میرویم، برای دیدن یک جای مقدس که سالها قصههای جوانمردان و پهلوانانش را شنیدهایم، یا زمانی که از کنارش گذشتهایم صدای ضرب و آهنگ پهلوانی آن بر جانمان نشسته است.
زورخانه همهکسی در دل شهر، بازار، بافت قدیم، روبروی هگمتانه و در دل تاریخ این کهن شهر است که نشان میدهد پهلوانانش از مردم عادی، از کسبه و بازاریان، با خو و مرامی پهلوانی هستند.
از در کوچکی که نام زور خانه بالایش نصب شده وارد پاگرد کوچک آن میشویم و از دری کوچکتر که میگویند دلیل کوچک و کوتاه بودنش این است که پهلوانان با حالت احترام و خضوع وارد زورخانه شوند، میگذریم. حال وارد شدهایم و در نهانش عمیق، شگفت و بزرگ است.
مرشد زنگ را به صدا در میآورد وخوشآمد میگوید، مینشینیم و مرشد که در جایگاه خود (سردم؛ محلی منزه و قابل احترام که مرشد بتواند به فضای مقدس گود تسلط داشته باشد) قرار دارد و با صدای آهنگین و ریتم ضرب و طبل خود، پهلوانان را به گود میخواند و آنها با رخصت گرفتن و ادای احترام به پیشکسوتان وارد گود میشوند. پهلوانی، جوانمردی و مردانگی است. پهلوانی، حرمت و عزت و شرف یک انسان است و شکوه گود به پهلوانان پیشکسوتش است.
احساس وحدت و یکپارچگی به انسان دست میدهد، شور و هیجان و نشاط در فضای زورخانه حاکم میشود و چشمها حرکت میلها را در دست و شانههای پهلوانان دنبال میکند و از قدرت دستهایشان به حیرت میافتد و از رقص منظم پاهایشان در گود لذت میبرد.
دعا کردنشان که از کهنترین آداب زورخانه است، از ضمیر پاکشان میآید و نیروهای خیر را فرامیخواند.
دور تا دور گود با عکس پهلوانان قدیمی و گل و گلدان و آینههای قابدار چوبی و میلهای بزرگ و وسایل و ابزار زورخانهای آراسته شده است، صحن گودهشت ضلعی است و سقف آن بلند است وگنبدیشکل، یک نقطه مرکز، دایرهوار، متحد، شبیه معابد است، یک معبد.
زورخانه ریشه در فرهنگ و تمدن باستانی ما و در شاهنامه دارد.
ورزش زورخانهای آداب و سنتی خاصی دارد که با پیروی از پهلوانان افسانهای دوره باستان خلق وخوی مردانگی، مروت و جوانمردی را در ورزشکاران برمیانگیزد و نیرو میبخشد. این ورزش باستانی به ادب و احترام معروف است و اصول زیادی دارد و شعارش پرورش روح و جسم است.
ابزار ورزش باستانی شباهت شگرفی به جنگ افزار روزگاران قدیم دارد، با گرز و میل و تختههای سنگین، عضله میپرورانند و هر کدام فلسفهای در رزم و در جوانمردی دارند.
گلریزان هم یکی از رسمهای زیبای زورخانههاست. در جشنها و اعیاد دو جوان لنگی را میگیرند و مردم داخل آن پول میریزند.
اگرچه امروز ورزش باستانی رونق کمتری دارد اما هنوز برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شدهاند، خاطره انگیز است. آنجا دقیقا تکهای از این تاریخ کهن و از شاهنامه و پهلوانانش بود.
زورخانه تاریخی همهکسی در سال ۱۳۳۶ توسط مرحوم حاج «نصرالله همهکسی» خریداری و به همت فرزندش «حسن همهکسی» در سال ۱۳۸۸ به ثبت آثار ملی رسید و در سال ۱۳۹۷ به عنوان موزه میراث ورزشهای باستانی ثبت شد.
زورخانه همهکسی قدمتی بیش از صد سال دارد.