ساز و موسیقی و شاهنامه‌خوانی
کودکان و نوجوانان در ویژه‌برنامه نشست هفتگی «انجمن شاهنامه خوانی چکاد همدان» با سازهای موسیقی ایران آشنا شدند
*علی پاشا رجبلو
*مدرس موسیقی
نشست هفتگی شاهنامه‌خوانی کودکان و نوجوانان انجمن چکاد همدان، در تاریخ ۱۵ دی ۱۴۰۱ در مجموعه تاریخی باستانی هگمتانه همدان، ویژه‌برنامه آشنایی با سازهای موسیقی ایرانی بود که هنرمندان همدانی «علی‌اکبر خسروی» نوازنده تار و سه تار، «علی هیزجی» نوازنده نی و «علی پاشا رجبلو» نوازنده سنتور، مطالبی درباره شناخت این سازها بیان و همچنین قطعاتی را اجرا کردند که مورد استقبال کودکان و نوجوان حاضر در نشست قرار گرفت. بسیاری از کودکان با شور و علاقه فراوان، سازهای موسیقی را در دست گرفته و از نزدیک این سازها را لمس کردند.
«سازهای موسیقی» ابزاری است که بتوان به‌وسیله آن صداهای موسیقی یا موزیکال، را به‌وجود آورد. گستردگی و تنوع سازها در سراسر جهان، براساس نیازهای فرهنگی و قومی در طول حیات فرهنگی شکل گرفته، تکامل پیدا کرده و یا به اقوام و فرهنگ‌های دیگر منتقل شده است .
این تنوع سازی در کشور ما به خاطر وجود موسیقی در دو بخش «موسیقی نواحی» و «موسیقی دستگاهی (ردیف)» وجود دارد. سازهای متنوع و زیبایی در بخش موسیقی نواحی در میان اقوام خراسانی، بلوچ، کرد و ترک و جنوب و شمال ایران وجود دارند که هر کدام بیانگر فرهنگ ملی و منطقه‌ای خود هستند، به کار گرفته می‌شود و از سویی موسیقی دستگاهی (ردیف) براساس نیاز اجرایی خود نیز، سازهای خاصی را به وجود آورده و برای خود حفظ کرده است.
کشور ما با توجه به وسعت گسترش مرز زمینی در طول تاریخ و ارتباط با فرهنگ‌های مختلف، از سازهای بسیاری چون عود، قانون، چنگ را استفاده می‌کرده است که از لحاظ صدادهی مناسب موسیقی ایران نبوده و به مرور از دایره سازهای موسیقی دستگاهی خارج شده و به امانت به کشورهای مجاور و همسایه داده شده است و به همین خاطر سازهای اندک و کمی که توانایی بیان کیفی زیبایی‌های موسیقی ایران را در بخش صدادهی و سونوریته مناسب برای آن داشته است را حفظ و نگهداری کرده و مورد استفاده قرار داده است. سازهایی چون: سه‌تار، تار، سنتور، کمانچه و نی در بخش ملودیک (موسیقایی) و سازهایی چون: تنبک و دف در بخش کوبه‌ای مناسب‌ترین سازهای موسیقی دستگاهی ایران هستند.
باید توجه داشت که هیچ مخالفتی با حضور تنوع سازی در موسیقی ایرانی وجود ندارد که هر کدام از سازها چه سازهای غربی و چه سازهای ابداعی، می‌تواند از لحاظ کاربردی جایگاه خودشان را داشته باشند، اما هنگامی که سخن از موسیقی دستگاهی و به خصوص در بخش فراگیری و اجرای آن می‌شود، باید از سازهایی استفاده شود که بتوان تمام ویژگی‌های یک موسیقی اصیل ایرانی را که بیانگر فرهنگ ایرانی است را داشته باشد.
در این میان تأثیرگذاری موسیقی از مرحله شنیدن و سپس فراگیری و توانایی اجرایی آن، در بین کودکان اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه علاقه‌مندی به هنر و به ویژه موسیقی، اغلب در دوران کودکی شکل می‌گیرد و از طرفی کودکان به‌خوبی می‌توانند از بدو تولد با زیبایی های موسیقی ارتباط برقرار کنند و از آن لذت ببرند. موسیقی سه بخش مهم (عقل، احساس و جسم) در کودکان را تحت تأثیر قرارداده که می‌تواند باعث تقویت ذهن، افزایش صبر و شکیبایی، اعتماد به نفس، خلاقیت، نظم‌پذیری، کاهش استرس و آلزایمر و بسیاری از موارد دیگر در کودکان باشد.
در شرایط کنونی، روش‌های آموزش موسیقی کودک در جامعه ما بسیار نامطلوب است. کودک این آموزش را با شنیدن انواع موسیقی، ابتدا از طریق رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون، ماهواره و اینترنت و به‌خصوص موسیقی‌ای که خانواده او گوش می‌دهند، تجربه می‌کند و در مرحله بعد با فراگیری یک موسیقی وارداتی بدون هیچ کارشناسی لازم، بر اساس موسیقی‌های متأثر از شیوه‌های آموزشی غربی، در مهد کودک و آموزشگاه‌های موسیقی فراگرفته، که با توجه به این که اکثر این انواع موسیقی، در حیطه موسیقی مردم‌پسند و فاقد کیفیت جدی و هنری است، ذائقه شنیداری کودکان، هر روز به سمت ساده پسندی و گریز از شنیدن یک موسیقی فاخر و جدی و ملی خود، پیش خواهد رفت.
متأسفانه اغلب روش‌های آموزشی موسیقی به کودکان در مراکز آموزشی و به خصوص آموزشگاه‌های موسیقی با مشکلات جدی روبرو است. سازهایی که در این مراکز آموزشی به کودکان آموخته می‌شود، سازهای غربی چون: ریکوردر، بلز و ارگ است که این سازها بسیاری از ویژگی‌های صوتی سازهای ایرانی را ندارند و همچنین فاقد فاصله ربع پرده است که باعث می‌شود کودک در طول دوره آموزش موسیقایی خود، این نغمه و فاصله مهم موسیقی ایرانی، برای او نامفهوم و گنگ باقی بماند و در نهایت گرایش و علاقه بسیاری از این کودکان در مراحل بعدی به موسیقی‌های غیر ایرانی، شکل خواهد گرفت.
به همین دلیل ضروری است که کودکان و نوجوانان ما بتواند با سازهای ملی خود از نزدیک آشنا شده و صدای موسیقی ملی خود را شنیده و زیبایی‌های آن را از نزدیک احساس کنند. تدوام این فعالیت انجمن شاهنامه‌خوانی و همچنین دیگر نهادهای فرهنگی در برگزاری چنین کارگاه‌هایی می‌تواند تأثیر فراوانی در حفظ و اشاعه موسیقی هنری و جدی ایران داشته باشد .