*عرفان صفانیا
*کارشناس ارشد شهرسازی
در دنیای امروز شهرها از دیدگاه‌های مختلفی به سمت توسعه می‌روند. توسعه سریع نیازمند برنامه‌ریزی با رویکردهای قدیمی دیگر پاسخگوی نیاز شهرهای امروز نیست. طرح‌های قدیمی شهری با وجود برنامه‌ریزی برای جنبه‌های مهم شهر، توان تطبیق با سرعت زیاد توسعه امروزی را ندارند؛ از این‌رو، رویکردهایی که پاسخ‌های سریع‌تر و بهینه‌تری برای مشکلات شهرها (به ویژه شهرهای بزرگ) دارند، امروزه در میان مردم و متخصصان محبوبیت بیشتری یافته‌اند.
یکی از رویکردهایی که در سال‌های اخیر توجه زیادی به آن شده، شهرهای هوشمند هستند، این نوع شهرها به شهرهای اطلاعات‌محور نیز معروفند؛ شهرهای هوشمند با تکیه بر رایانه‌ها (گوشی‌های تلفن همراه تا ابررایانه‌ها) در پی پاسخی درست و سریع با استفاده از اطلاعات دریافتی زنده هستند. یکی از کاربردهای مهم این رویکرد در حمل‌ونقل شهری نمود پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال، برنامه‌های مسیریاب یکی از مهم‌ترین عناصر در هدایت ترافیک در بحث حمل و نقل در نظر گرفته می‌شوند. این برنامه‌ها با دریافت اطلاعات زنده ماهواره‌ای (همچنین کاربران) در برنامه‌ریزی روزانه حمل و نقل می‌تواند راهگشای مسئله حمل و نقل باشد. اینگونه برنامه ها نمونه در دسترس کاربردهای شهر هوشمند هستند.
یکی دیگر از کاربردهای این رویکرد برای متخصصانی است که در حوزه شهرها با یکدیگر همکاری دارند. وجود پایگاه‌های داده مشترک بین متخصصان، برنامه‌ریزان و طراحان شهرها می‌تواند به مقایسه و تطبیق بهتر اطلاعات توسط ایشان کمک‌کننده باشد. این پایگاه‌های داده با جمع‌آوری اطلاعات مهم و قراردادن آن‌ها در کنار یکدیگر می‌تواند به یک برنامه یکپارچه مشترک در شهرها منجر شود.
در ایران نیز تلاش‌هایی در سال‌های اخیر توسط دولت‌ها و دست‌اندرکاران شهرها صورت گرفته است. دولت الکترونیک یکی از این تلاش‌ها در جهت هوشمندشدن شهرها و شهروندان هوشمند بوده است. الکترونیکی‌شدن بسیاری از کاغذبازی‌های اداری را می‌تواند از بین ببرد، همچنین سرعت کارهای اداری و بین اداره‌ای تا حد زیادی در دولت الکترونیک می‌تواند بالا برود.
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در رابطه با شهرهای هوشمند مطرح می‌شود بحث زیرساخت‌ها هستند. زیرساخت‌های اینترنت در کنار زیرساخت‌های شهری باید مورد توجه قرار بگیرد. اینترنت؛ قلب تپنده شهرهای هوشمند است؛ بستر شبکه جهانی اطلاعات باعث تبادل لحظه‌ای اطلاعات بین نهادهای مختلف شهری-شهروندی می‌شود. سرعت بالای اینترنت در بسیاری از این نهادها برای پاسخ سریع بسیار حیاتی است. در نهایت، توجه به اینترنت باید در کنار تمام بحث‌های زیرساختی شهرها صورت بگیرد. زیرساخت‌های شهری در کنار اینترنت، باید دائما به‌روز شوند. در نهایت به‌روزرسانی اطلاعات به‌وسیله یک نرم‌افزار به‌روز که قابلیت انعطاف بالایی داشته باشد، می‌تواند یک سیستم هوشمند بسیار قوی را برای به‌کارگیری در شهرها فراهم کند.
در پایان، با توجه به شرایط کنونی، باید قابلیت اجرای چنین سیستمی را در نظر گرفت. ایران در مباحث نظری شهرهای هوشمند در مسیر پیشرفت قرار دارد، اما در مباحث اجرایی باید اقتصاد کشور را در نظر گرفت. رویکرد شهر هوشمند در ایران قابلیت اجرای عملی پیدا نمی‌کند، مادامی که مسائل زیرساختی حل نشده باقی‌بماند. بنابراین رشد علمی تضمین‌کننده اجرای عملی این رویکرد در شهرها نیست. وجود دولت الکترونیک تنها قدمی از این مسیر بی‌انتها در ایران است. شهرهای هوشمند یکی از پاسخ‌های عملی جدی مطرح‌شده در سال‌های اخیر در جهان است که به‌‌مدد رشد علمی و تکنولوژیک مطرح شده است؛ امید است در ایران نیز نمونه‌هایی از کاربردهای رویکرد شهر هوشمند را عملی کنیم.