*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر همدان
یکی از بسترهای رشد انسان، توسعه پایدار است که تحقق آن نیازمند توسعه همه‌جانبه، هماهنگ و همسو با طبیعت است. توسعه پایدار بدون مشارکت زنان امکان‌پذیر نیست. نقش زنان در توسعه پایدار در بعد محیط زیستی به عنوان یکی از ابعاد توسعه پایدار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروزه ثابت شده که بهترین و باصرفه‌ترین روش برای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه و جلوگیری از تخریب محیط زیست، آگاهی رسانی عمومی و مشارکت افراد جامعه است. در این میان، نقش تربیتی زنان در آموزش‌های حفظ اصول محیط زیست به فرزندان و ارائه روش‌های عملی جلوگیری از تخریب محیط زیست، تأثیر قابل توجهی بر تربیت نسلی خواهد گذاشت که در آینده مراقب و حافظ محیط زیست خواهند بود. از منظر تمایلات فطری، زنان تمایل بیشتری به حفظ محیط زیست دارند و از دیدگاه تاریخی، اجتماعی و خانوادگی زن به منزله حافظ محیط زیست شناخته شده است.
از آن‌جایی که دامان مادر اولین مدرسه‌ای است که هر کودک، علاوه بر الفبای عشق، با خوب و بد زندگی آشنا می‌شود، پس مبالغه نیست که بگوییم زنان می‌توانند مسیر بسیاری از رفتارهای پرخطر ضد محیط زیست را تغییر دهند. زیرا دامنه تأثیرگذاری آن‌ها، کل اجتماع را در بر خواهد گرفت. بنابراین بجاست که به فعالیت‌های اجتماعی و محیط زیستی آنان توجه ویژه شود.
مسئله مهم آن است که چنان‌چه روند برهم‌خوردن تعادل محیط زیست ادامه یابد، بدون تردید نه تنها آرامش و امنیت زندگی انسان، بلکه موجودیت او هم در معرض تهدید و خطر قرار گرفته و بالاخره حیات بشر را نابود خواهد کرد، بنابراین نیازمند عزم ملی و بین‌المللی برای حفاظت از محیط زیست در اقشار مختلف جامعه هستیم. افراد یک جامعه از مرد و زن و کودک، نقشی جدی در زمینه حفاظت از محیط زیست دارند.
برای رسیدن به توسعه پایدار، که زنان نقش پر رنگی در آن دارند، شناخت توانمندی و استعدادهای زنان و رفع موانع و مشکلاتی که سد راه آن‌ها شده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زنان در چگونگی بهره‌برداری و توسعه محیط زیست نقشی حیاتی دارند و مشارکت همه‌جانبه آنان برای دستیابی به توسعه پایدار جامعه ضروری است.
زنان همواره ارتباط بیشتری با محیط زیست و طبیعت داشته‌اند. آن‌ها در مورد نتایج مضر محیط زیست برای دیگران، اکوسیستم و خود اعتقادات قوی‌تری دارند و این عقاید بیشتر رفتارهای طرفداران محیط زیست را پیش‌بینی می‌کند. بنابراین هرچه بیشتر فضای حضور زنان در جامعه به‌ویژه در حوزه‌های تعاملات اجتماعی بیشتر شود، آن‌ها عملکرد بهتری در خصوص جامعه و محیط زیست خود خواهند داشت. اما آن‌چه قابل اهمیت است، این است که در کشور ما زنان به منظور حضور فعال و برقراری تعاملات اجتماعی در جامعه با عوامل و محدودیت‌هایی روبه‌رو هستند. آن‌ها حتی از داشتن حداقل نیازهای خود در اجتماع بهره کمی برده‌اند. نبود امکان برآورده شدن نیازهایی همچون، نیاز به آزادی در پوشش، نیاز به آزادانه صحبت‌کردن در مورد مسائل گوناگون، نیاز به تخلیه انرژی با حرکات موزون، نیاز به امنیت اجتماعی، نیاز به آزادانه ورزش‌کردن و تفریح‌کردن و دیگر نیازها موجب شده تا بانوان حضور فعال و تعاملات اجتماعی قوی در جامعه نداشته باشند. پس به نظر می‌رسد که ایجاد فضاهایی همچون بوستان بانوان بتواند زمینه‌ساز افزایش تعاملات اجتماعی آن‌ها در جامعه شود. متأسفانه در کشور ما بر اساس نیاز زنان، اقدام به ساخت بوستان‌های موضوعی ویژه آن‌ها نشده است. به نظر می‌رسد که اکثر این طرح‌ها فاقد برنامه راهبردی مختص بوستان بانوان هستند، به‌طوری‌که صرفا با محصورکردن برخی از باغ‌ها و بوستان‌های قدیمی، نام بوستان بانوان بر آن‌ها نهاده شده است و حتی تلاشی برای استانداردسازی آن‌ها به صورت بوستان متعارف به عمل نیامده است. آیا این‌گونه بوستان‌ها یک راه‌حل مناسب برای آزادی و راحتی زنان هستند یا نوعی محبوس‌کردن زنان در میان دیوارهای بلند و جدایی‌گزینی جنسیتی محسوب می‌شود. باید احداث بوستان‌های بانوان با اهداف کلی اجتماعی، فرهنگی، تفریحی، بهداشتی و اقتصادی در دستور کار مطالعاتی شهرهای مختلف کشور و متناسب با فرهنگ آن‌ها و به صورت جامع قرار گیرد. از آن‌جایی که تمامی این اهداف، در آسایش زندگی اجتماعی بانوان موثر بوده و کمبود هریک از آن‌ها نیازهای روحی، روانی و جسمی به دنبال خواهد داشت. بوستان‌های بانوان باید عرصه‌ای برای فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی- مشارکتی، فراغتی- تفریحی، بهداشتی و اقتصادی، مبتنی بر ارزش‌های اجتماعی – فرهنگی بانوان در هر جامعه‌ای باشد. بنابراین، برنامه‌ریزی و طراحی در این بوستان‌ها باید زمینه‌ساز شکوفایی، بالندگی، ایجاد حس اعتماد به نفس، مشارکت و نیز اشتغال برای بانوان باشد. حمایت از تشکل‌های زنان و آشنایی اقشار مختلف بانوان با نخبگان و انجمن‌های حامی زنان با احداث مکان‌هایی در بوستان و برگزاری جلسات مختلف از ضرورت‌های فرهنگی و اجتماعی احداث بوستان‌هایی ویژه زنان تلقی می‌شود.
بنابراین در طراحی و احداث بوستان‌های ویژه بانوان باید موارد مطرح‌شده در بالا در کنار فرهنگ جامعه مورد توجه قرار گیرد. بوستان بانوان تنها در اختیار قرار دادن یک بوستان با دیوارهای بلند و محصور برای آن‌ها نیست. بلکه باید تمام ویژگی‌های یک بوستان درطراحی و احداث آن‌ها مدنظر قرار گیرد. شاید بتوان با در نظر گرفتن فضاهای مناسب احداث بوستان و با طراحی‌های مناسب برای ایمن‌سازی بوستان‌ها برای بانوان و نه لزوما احداث دیوارهای بلند، این فضاهای اثرگذار را در اختیار آن‌ها قرار داد. در همدان نیز تنها یک بوستان بانوان با مساحت اندک در اختیار بانوان قرار داده شده است که شاید تنها ویژگی آن مشرف‌نبودن ساختمان‌های اطراف بر آن است و سایر شرایط و امکانات مورد نیاز بانوان در آن یا وجود ندارد و یا بسیار ضعیف طراحی شده است، به‌طوری‌که در حال حاضر امکان گسترش بوستان یا ایجاد فضاهای مورد نیاز بانوان در آن میسر نیست.
در دوره پنجم شورای شهر همدان با توجه به احساس نیاز به گسترش بوستان‌های بانوان جلسات متفاوتی در کمیسیون فرهنگی و مرکز مطالعات شورا با حضور استادان و کارشناسان فن برگزار و چگونگی طراحی و احداث بوستان‌های جدید بانوان در سایر مناطق شهرداری مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. در این جلسات، پیشنهادات ارزشمندی در خصوص طراحی و احداث بوستان‌های جدید مناسب بانوان مطرح شد.
در این جلسات، احداث سه بوستان جدید در مناطق یک، سه و چهار مورد بررسی قرار گرفت و فضاهای پیشنهادی هم برای این کار مطرح شد. منطقه چهار شهرداری همدان در شهرک فرهنگیان همدان فضایی برای این کار پیشنهاد و برای احداث آن بودجه نیز در نظر گرفته شد. در منطقه سه هم دو فضای پیشنهادی در شهرک مدنی مطرح و مقرر شده بود بودجه احداث آن از طریق استانداری همدان تأمین شود. متأسفانه مراحل طراحی و اعلام نقشه‌ها به استانداری از طرف شهرداری زمان‌بر شده و به همین دلیل بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته نشد. در خصوص منطقه یک همدان نیز در راستای حفظ خانه نورمهال به عنوان یک درخواست مردمی برای حفظ یک بنای تاریخی ثبت ملی شده و نیز برای رفع مشکل کمیته امداد امام پیشنهاد شد، ملک آن کمیته واقع در سی متری سعیدیه تفکیک و قسمت پر درخت آن به عنوان بوستان بانوان طراحی و احداث شود و مابقی زمین برای ساخت‌و‌ساز کمیته امداد در نظر گرفته شود و در مقابل زمین مجاور بوستان پرواز مربوط به کمیته به صورت فضای سبز به بوستان پرواز الحاق شود. در این راستا قراردادهای اولیه نیز نوشته شد. البته پیشنهاد احداث بوستان مشاهیر در همین زمین با نگاه ایجاد یک جاذبه جدید گردشگری در راستای معرفی بزرگان همدان به گردشگران شهر تاریخی همدان نیز داده شد.
روند پیگیری‌های فوق تا اواخر دوره پنجم شورا ادامه پیدا کرد و متأسفانه با اتمام دوران شورای پنجم، برنامه‌ریزی‌های مذکور نیمه‌تمام باقی ماند. بنابراین در حال حاضر تنها یک بوستان مختص بانوان در منطقه دو شهرداری همدان با مشکلات عدیده در اختیار بانوان خود قرار دارد.
انتظار می‌رود با توجه به اهمیت حضور زنان و تأثیرگذاری بسزای آن‌ها در جامعه به‌ویژه در حوزه محیط زیست و اهمیت حفظ آن و ضمن در نظر گرفتن کرامت بانوان خوب همدانی در جامعه، پیگیری و برنامه‌ریزی‌های لازم برای طراحی فضاهای ایمن بوستانی با شاخصه‌های مطرح شده برای حضور بانوان در دستور کار قرار گیرد.