معرفی کتاب «اینانلار» باورهای مناطق ترک‌نشین همدان

*علی قادری‌نهاد

*نویسنده

مطالعه دقیق‌تر باورهای عامیانه به ما می‌گوید حتی در افراطی‌ترین این باورها، رمز و رازی نهفته است که شاید به دلیل فراموشی فلسفه وجودی آن‌ها، اکنون آن باورها را جزو خرافات به شمار می‌آوریم.

اکنون در تحقیقاتی که انجام شده و به اثبات رسیده، به ریشه علمی و بعضاً دینی بعضی از این باورها دست یافته شده است. بچه که بودیم هر وقت جایی از بدن  زخم می شد، بر روی آن تار عنکبوت (شیطان تورو) می‌ریختند! امروزه به علت علمی این باورهای مردمان ساده دل آن روزها پی برده اند. محققان دانشگاه ناتینگهام در انگلیس برای اولین بار نشان دادند که با استفاده از «شیمی کلیک» می‌توان مولکول هایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و یا رنگ‌های فلورسنت را به تار عنکبوت مصنوعی ساخته شده از باکتری «ایی کولای» متصل کرد. شیمی کلیک (Click Chemistry)  عبارتی که اولین بار سال ۲۰۰۱ بیان شد. این علم به آن دسته از واکنش‌های سنتز اشاره دارد که دارای راندمان بسیار بالا و گستره کاربردی زیاد هستند و فقط محصولات جانبی را ایجاد می‌کنند که بدون استفاده از کروماتوگرافی می‌توان آن‌ها را جدا کرد. با استفاده از این روش، عفونت برای چند هفته یا چند ماه با آزاد سازی کنترل شده آنتی‌بیوتیک‌ها، قابل پیشگیری می شود.

همچنین طبق باوری که پدران و مادران ما می‌گفتند؛ گرفتن ناخن در شب خوب نیست. اکنون در تحقیقات اخیر دانشمندان مشخص شده که کلسیم اضافه بدن در ساعات پایانی روز در ناخن‌ها جمع می‌شود و از ناخن‌ها به عنوان انبار موقت کلسیم بدن استفاده می‌شود. این کلسیم اضافی در ساعات آغازین روز به گردش خون باز می‌گردد و مورد مصرف قرار می‌گیرد. بنابراین گرفتن ناخن‌ها در شب باعث از بین رفتن این کلسیم ذخیره شده خواهد شد.

همچنین در روایات نیز می‌توان به ریشه دینی این باورها دست پیدا کرد. در روایات بر خوردن اسفند تاکید و بیان شده که خوردن آن ۷۰ بیماری را دفع و دور می‌کند. در مورد اسفند در روایات آمده است که شیاطین را دور مى ‌کند. (چون ضدعفونى کننده خوبى است و در اخبار از عناصر مضر گاهى به شیطان تعبیر شده است). خود اسفند و دود آن اگر در خانه باشد، باعث محفوظ ماندن خانه و اهل آن از شیاطین است و براى چشم ‏زخم بى‌‏تأثیر نیست. همچنین از روایات معصومین (ع) بر می‌آید که چشم زخم واقعیت دارد و در وجود انسان‌ها و حیوانات و اشیای دیگر اثرگذار است. رسول اکرم (ص) فرمود: «چشم زخم واقعیت دارد و مرد را در قبر و شتر را در دیگ قرار مى‏دهد». یعنی شخص در اثر چشم زخم ممکن است بمیرد و شتر در اثر چشم‏زخم مریض شود و صاحبش از ترس تلف شدنش آن را ذبح ‏کند و در دیگ بپزد. از رسول گرامى روایت شده که آن حضرت روزى از قبرستان بقیع مى‏گذشت. در ‏آن‌جا فرمود: «به خدا قسم بیشتر اهل این قبرستان به سبب چشم‏زخم در این جا آرمیده ‏اند». همچنین رسول خدا (ص) فرمود: «چشم زخم حقیقت دارد تا آن‌جا که قلّه کوه را فرود آورد» و امام علی(ع) نیز می‏فرمایند: «چشم زخم حق است و توسّل به دعا برای دفع آن نیز حق است».

باورهای عامیانه همانند اسطوره از لایه‌های فراوان برخوردار است که در هر زمان و مکان می‌تواند معنی خاصی به همراه داشته باشد و معانی و برداشت‌های متفاوت و احیاناً متناقض بدهد و در هر فرهنگی با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و زندگی مردم، نقش و کارکردی خاص را ایفا می‌کند. اما انسان عصر انفجار فناوری اطلاعات و هزاره‌ نانو نیز  با باورهای عامیانه زنده است و زندگی می‌کند.

باورهایی که به ترکی تحت عنوان «اینانلار» در این کتاب به ترتیب موضوع جمع آوری شده، حاصل تلاش دو ساله است که از منابع و افراد مختلف شنیده شده و در این مجموعه گردهم آمده است. بعضی از این باورها شاید در بین نواحی مختلف ایران مشترک باشد؛ اما این باورها که در این مجموعه، جمع شده؛ مربوط به مناطق ترک‌نشینی است که در همسایگی منطقه فرهنگ‌پرور شهرستان رزن قرار دارند. امیدوارم که مورد استفاده اهل علم و تمام جویندگان فرهنگ و فولکلور قرار گرفته و همچنین اهل ذوق به ریشه‌یابی علمی این باورها که ریشه در فرهنگ غنی مردمان این دیار دارد؛ بپردازند. از نظرات و پیشنهادات سازنده خوانندگان استقبال می‌کنیم.

از زحمات همسر عزیزم در نگارش و ویرایش کتاب کمال تقدیر را دارم. همچنین از زحمات همه کسانی که در این زمینه مرا یاری رسانده و شنیده‌ها و مطالب خود را به اطلاع ما رساندند؛ تشکر می‌کنم. از زحمات دوست بزرگوارم آقای به‌خیال کمال قدردانی را دارم. این کتاب را به پدر و مادر عزیزم تقدیم می‌کنم چراکه آن‌ها بودند که اولین باور را در ذهنم ایجاد کردند.

کتاب مذکور در ۴۴باب تنظیم شده و دارای  ۱۰۶ صفحه است. در این کتاب در خصوص موضوعاتی چون باران، زمان، مرگ، بارداری، کودکان، اعتقادات، سفره حضرت فاطمه(س)، مهمان، عمر، دفع بلا، آب و هوا، شگون، ترس برداری، چشم زخم،تخم مرغ شکستن، اعتقادات، اسفند دود کردن، اجنه، غذا و… از نواحی مختلف مناطق ترک‌نشین همدان، مطالبی جمع آوری شده و تقدیم خوانندگان عزیز شده است. این کتاب که اولین کتاب در این موضوع در منطقه مذکور است، ادعای آن را ندارد که تمام موارد را آورده است، بلکه در حال حاضر نیز مواردی را در حال جمع آوری است و از نظرات، پیشنهادات و انتقادات سازنده خوانندگان گرامی استقبال می‌کند.

اینجانب پیش از این کتاب، کتاب «مشاهیر و مراکز علمی همدان از آغاز تا حمله مغول» را به چاپ رسانده و هم اکنون نیز ترجمه کتاب «سیاحتنامه اولیاء چلبی» (بخشی از جلد چهارم، قسمت مربوط به ایران) را به پایان برده و کتاب در مراحل ویراستاری و اخذ مجوز قرار دارد. همچنین حقیر، در حال جمع آوری فیش‌های مربوط به جلد دوم کتاب «مشاهیر و مراکز علمی همدان از دوره ایلخانان تا دوره قاجار»،  «فرهنگ زمستان» در منطقه درگزین، جمع آوری «کنایات ترکی» و تحقیق در فولکلور و ادبیات شفاهی منطقه رزن و درگزین که از زمینه‌های مورد علاقه اینجانب است، هستم.