نمایشگاه کتاب؛ درد یا درمان!
همدان‌نامه از پشت پرده نمایشگاه‌های کتاب نیم‌بها گزارش می‌دهد
رویدادهای فرهنگی که در گوشه و کنار شهر در حال برگزاری است گاهی مثبت و گاه منفی هستند، برخی از این رویدادها برای عده‌ای قاتق نان می‌شوند و برای برخی دیگر بلای جان؛
*ناهید زندی‌صادق
*روزنامه‌نگار
رویدادهای فرهنگی که در گوشه و کنار شهر در حال برگزاری است گاهی مثبت و گاه منفی هستند، برخی از این رویدادها برای عده‌ای قاتق نان می‌شوند و برای برخی دیگر بلای جان؛ برخی از چنین رویدادهایی استفاده تبلیغاتی می‌کنند و برخی دیگر سود خود را در زیان مردم و جامعه می‌جویند، اما شاید بتوان گفت رویدادی فرهنگی تلقی می‌شود که به نفع مردم و جامعه باشند. این روزها در همدان نمایشگاه کتابی برپاست که برای برخی از کتاب‌هایش تا ۵۰ درصد تخفیف در نظر گرفته است. بسیاری از کتاب‌فروشان شهر توان رقابت با نمایشگاه‌های اینچنینی را ندارند و در بلندمدت ناگزیر از بازار رقابت حذف خواهند شد. نکته جالب آن‌که بیشتر کتاب‌های عرضه شده در این نمایشگاه با تغییر عجیب قیمت روی جلد در پیشخوان نشسته‌اند و نکته جالب‌تر این‌که انتشارات معروف و معتبر حضور فعالی در این نمایشگاه ندارند. حال باید دید برگزاری این نمایشگاه‌ها به بالا رفتن میزان مطالعه کمک خواهد کرد یانه؟ آیا به سود مردم، کتاب‌فروشان، ناشران و مانند این خواهد بود یا نه؟
۳ هزار و هشتصد عنوان کتاب
«عظیمی» از موسسه فرهنگی آوای خوش سراج؛ از مسئولان برگزاری نمایشگاه می‌گوید: با توجه به هفته کتاب‌خوانی با حدود ۳ هزار و هشتصد عنوان و ۲۵۰۰۰ جلد کتاب در این نمایشگاه شرکت کرده‌ایم. درباره نام و تعداد انتشاراتی که با ما همکاری کرده‌اند حضور ذهن ندارم، اما با توجه به این‌که مرکز پخش هستیم، کتاب‌های خیلی از انتشاراتی‌ها را داریم و کتاب‌ها بین ده تا پنجاه درصد تخفیف دارند. با توجه به شرایط قیمت کاغذ باید مسئولان بیشتر به فکر مردم باشند. ما تاجایی که بتوانیم تلاش می‌کنیم با حداقل سود کتاب را به دست مخاطب برسانیم؛ اما باید از طرف مسئولان حمایت شویم که فعلا چنین حمایتی را دریافت نمی‌کنیم. استقبال مردم هم با توجه به قیمت کتاب نسبت به سال گذشته اصلا جالب توجه نبوده است. روی سخنم با وزیر فرهنگ و ارشاد است که اگر کاغذ را با قیمتی که خودشان وارد می‌کنند یعنی همان ۴۲۰۰ تومان به دست مردم برسد وضع نشر و کتاب چنین نخواهد بود. خیلی از ناشران یا ورشکست شده‌اند یا تغییر شغل داده‌اند، آن‌هایی هم که مانده‌اند به سختی به کار خود ادامه می‌دهند.
لطمه به کتابفروش‌ها
«مجید بهرادفر» با حدود ۳۰ سال پیشینه در زمینه کتابفروشی و انتشارات نیز از منتقدان چنین نمایشگاه‌هایی است، وی معتقد است: این نمایشگاه‌ها لطمه‌های جبران‌ناپذیری به کتاب‌فروشی‌های محلی زده و متاسفانه در بیشتر شهرهای ایران این اتفاق افتاده که به مرور بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها روبه تعطیلی نهاده است. با این همه برخی از کتاب‌ها در این نمایشگاه‌ها با قیمت غیرواقعی عرضه می‌شوند، مثلا نمونه‌ای از کتاب «برباد رفته» را که مشتری از نمایشگاه با قیمت ۱۶۵ هزار تومان و با پنجاه درصد تخفیف به بهای ۸۲۵۰۰ تومان خریده بود، ما در همین کتابفروشی با قیمت ۴۰ هزار تومان عرضه می‌کنیم. البته ما نمی‌گوییم که نمایشگاهی برگزار نشود؛ اما باید چنین نمایشگاه‌هایی با حضور ناشران معتبر باشد، برای آنان به هیچ‌روی به‌صرفه نیست که بیش از ده یا بیست درصد تخفیف بدهند و همین نشان‌دهنده آن است که مسائلی پشت پرده وجود دارد که انتشارات‌های ناآشنا و گاه نامعتبر با درصد بالای تخفیف به عرضه کتاب می‌پردازند و با قیمت‌های غیرواقعی به رقابت با انتشارات‌های مطرح پرداخته‌اند. برخی از آنان از مترجم‌های نام‌آشنا در کار خود بهره نمی‌گیرند و گاه از ترجمه‌های اینترنتی استفاده می‌کنند. بیشتر کتاب‌ها ویراستار ندارند و به همین دلیل قیمت انتشار کتاب برای این ناشران ارازن‌تر از ناشران دیگر تمام می‌شود.
بهرادفر می‌گوید: ناشران معتبری چون سخن، امیرکبیر، علمی‌فرهنگی، سروش، نی، مرکز و ناشران دیگر قیمت چاپ‌های قبل را تغییر نمی‌دهند؛ اما برخی از ناشران نوپا با کوچکترین نوسانی در بازار کاغذ قیمت روی جلد کتاب را تغییر می‌دهند و بعد در چنین نمایشگاه‌هایی با تخفیف همان کتاب را با تخفیف بالا عرضه می‌کنند. هدف این نمایشگاه‌ها عامه مردم است و نه مخاطب کتاب‌خوان، چراکه عامه مردم مثلا برتری حافظ سایه یا شاهنامه تصحیح خالقی‌مطلق را بر نسخه‌های دیگر نمی‌دانند و برخی از این ناآگاهی مخاطب استفاده می‌کنند و کارهای سخیف را با قیمت غیرواقعی عرضه می‌کنند.
مسائل پشت پرده
«مجتبی حبیبیان» از کتاب‌فروشان همدان می‌گوید: وقتی ما کتاب را از ناشر یا پخش معتبر تهیه می‌کنیم حتی اگر با پول نقد کتاب بخریم حداکثر سودی که به کتابفروش می‌دهند بین ۳۰ تا ۳۵ درصد است؛ سوال این‌جاست که چگونه ممکن است در نمایشگاه ۵۰ درصد تخفیف بدهد؟ بنابراین یا کتاب تقلبی است یا کاغذ رایگان است یا هزینه مترجم و ویراستار نمی‌پردازند یا ناشر رانت دارد و مانند این. واقعیت این است که در سال‌های اخیر وقتی کتابی به شهرت می‌رسد و پرفروش می‌شود بلافاصله چند ناشر که حتی اسمی از آنان نشنیده‌ایم با چند مترجم ناآشنا کتاب را با همان قیمت ناشران معروف منتشر می‌کنند و بعد کتاب را با تخفیف بالایی می‌فروشند. البته ممکن است ناشرانی هم با کاغذ را با رانت دولتی تهیه کنند و کتاب را با قیمت پایین می‌فروشند.
مشکل بزرگ این است که مخاطب عام متوجه نمی‌شود کدام ناشر، مترجم و ویراستار حرفه‌ای و اصلی است و تنها موضوعی که به آن توجه می‌کند قیمت تمام شده کتاب است. نمی‌توان برای همه مردم توضیح داد که خرید چنین کتاب‌هایی مانند خرید سی‌دی رایتی است و حق کپی‌رایت را رعایت نکرده است و به همین دلیل این تفاوت قیمت مشاهده می‌شود.
حبیبیان معتقد است: وزارت ارشاد باید در دادن مجوز انتشار کمی دقیق‌تر و جدی‌تر وارد عمل شود و کتاب‌های ساختگی و غیرواقعی وارد بازار نشود. البته اگر برای ناشران و نویسندگان و مترجم‌های چنین کتاب‌هایی این امکانات و خدمات وجود دارد که کاغذ دولتی دریافت کنند و … چرا برای ناشران معتبر نیست؟ اگر برای ناشران معتبر چنین امکانی فراهم شود حداقل کتاب‌های خوب و مفید به دست مخاطب می‌رسد و در درازمدت سلیقه مخاطب پایین نمی‌آید.
مسئله این است که این نمایشگاه‌ها اینقدر زیاد شده که گاهی برخی از آن‌ها به نمایشگاه دائمی بدل شده و عملا رقابت را برای کتاب‌فروش‌های محلی غیرممکن کرده است و به مرور بسیاری از کتاب‌فروشی‌های کوچک تعطیل می‌شوند. کسانی هم که در این کار می‌مانند بحث عشق و علاقه به فرهنگ است و شاید مسائل مالی در این حوزه خیلی پررنگ نباشد.
موافق نمایشگاه‌ها نیستیم
«عباس ستاره‌ای» رئیس اتحادیه کتاب‌فروشان استان همدان نیز معتقد است: نمایشگاه‌های با تخفیف زیاد به کسب و کار کتاب‌فروشان محلی لطمه می‌زند. هر مغازه‌ای در نوع خود یک نمایشگاه است و تمام کتاب‌هایی که در نمایشگاه عرضه می‌شود در همین کتاب‌فروشی‌ها نیز وجود دارد، پس ضرورتی برای برپایی نمایشگاه وجود ندارد. اگر قرار به رقابت باشد بین کتاب‌فروشان باید رقابت برقرار شود.
ستاره‌ای می‌گوید: ما با هیچ نمایشگاهی موافقت نکرده‌ایم و این نمایشگاه مجوز خود را از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد همدان دریافت کرده است. اتحادیه تلاش می‌کند بر چنین کارهایی نظارت کند؛ اما از آن‌جا که نظر اتحادیه را نخواستند ما از ارشاد خواستیم در جلسه‌ای با حضور کتاب‌فروشان به بررسی این موضوع بپردازیم. نمایشگاه یعنی ما نیازی به کتابفروش نداریم و این کار باعث ورشکستگی و نابودی کتاب‌فروشی‌ها خواهد شد. متاسفانه نه تنها حمایتی از این شغل نشده‌است بلکه همواره با سیاست‌های نادرست به این قشر فرهنگی آسیب زده‌اند.
رئیس اتحادیه کتاب‌فروشان استان همدان تاکید می‌کند: کسی که ۵۰ درصد تخفیف می‌دهد حتما از جایی کمک می‌گیرد و حمایت می‌شود وگرنه چرا کتاب‌فروشان نمی‌توانند تخفیف زیاد بدهند؟ کتابفروشی یک عشق است و خیلی‌ها سود چندانی از این کار نمی‌برند، به نظر من باید به این شغل بیشتر بها بدهند و با حمایت از آنان حتی حقوق و مزایایی برای آنان در نظر بگیرند. این نمایشگاه‌ها به مخاطب هم آسیب می‌زند چراکه مخاطب عام به خاطر تخفیف از این نمایشگاه تا نمایشگاه بعدی کتاب نمی‌خرد و سالی چند بار تنها از نمایشگاه خرید می‌کند. به نظر من باید حمایت طوری باشد که به جای نمایشگاه، کتاب‌فروشان بتوانند تخفیف بدهند تا مردم در تمام طول سال کتاب بخرند و کتاب بخوانند.