هویت گم شده در نمای رومی

*بهرنگ مجیدی

*مهندس معمار

هر قوم و تمدنی با عناصری شناخته می­شوند که این عناصر ریشه در فرهنگ و هویت آن تمدن دارند. برای مثال مردم سرزمین پارس را با زبان فارسی، موسیقی سنتی ایرانی و سبک معماری خاص این منطقه در دنیا می‌شناسند و در حقیقت این­ ارکان شاخصه های هویتی مردمان این سرزمین هستند.

سبک معماری یکی از عناصر با اهمیت برای بیان هویت و زندگی هر قوم در هر منطقه و سرزمین است. سبک معماری هر منطقه بیانگر نحوه زندگی، نوع اقلیم و حتی طرز تفکر ساکنان آن منطقه است. تمدن ایران به علت قرار گیری در منطقه خاورمیانه، چهارراه تمدن و مانند پل ارتباطی و پیوند دهنده دنیای شرق و غرب بوده است و علاوه بر تاثیرپذیری از فرهنگ­ تمدن­های مختلف، تاثیر بسزایی بر تمدن­های شرق و غرب داشته است. در حقیقت عمق نفوذ تمدن ایرانی بر سایر اقوام به حدی بوده است که نمونه‌های بی‌شمار آن را می­توان نه تنها در معماری و موسیقی بلکه در زبان و گویش سایر تمدن­ها یافت و این مسئله نشان از ریشه عمیق و کهن فرهنگ و تمدن سرزمین ایران دارد و بیانگر هویت قوم پارس و ایرانی است.

علاوه بر تاثیرات بی‌شماری که فرهنگ ایران و معماری ایرانی بر سایر تمدن­ها داشته است در برهه‌هایی از تاریخ، سبک معماری ایرانی ضمن حفظ هویت خود از تکنولوژی روز دنیا در جهت رفع نواقص نیز بهره برده است. در دوره قاجار و به دنبال تاسیس مدرسه دارالفنون دانشجویان بسیاری ضمن تحصیل علم و هنر روز در مدارس کشورهای اروپایی، علم روز را به فراگیران ایرانی در دارالفنون منتقل کردند و توانستند با بهره‌گیری از علم روز دنیا، از تکنولوژی روز در جهت تعالی معماری ایرانی بهره گیرند. در دوره پهلوی اول و دوم نیز معماران خارجی بسیاری به کشور وارد شدند و برخی ساختمان­های داخلی را با درنظر گرفتن هویت ایرانی و با بهره‌گیری از علم روز دنیا طراحی کردند که هنوز هم این آثار را می­توان در کشور مشاهده کرد. از آن‌جایی که این تبادلات فرهنگی و این قبیل تاثیرات تکنولوژی روز دنیا بر معماری ایرانی با حفظ هویت معماری این سرزمین صورت گرفته بود نه تنها تاثیر مخربی نداشت بلکه سبب پویایی و رشد معماری ایرانی شدند.

هرچند متاسفانه در سال­های اخیر شاهد رواج و گسترش سبک­های کاذب و بی‌ریشه‌ای در معماری ایرانی هستیم که یکی از آن­ها سبک بی‌هویتی است که با نام «نمای رومی» مصطلح شده است. هرچند این سبک نه تنها ایرانی نیست بلکه حتی بر اساس چهارچوب­ها و قوانین معماری اروپایی و ایتالیایی نیز پایه‌گذاری نشده و سبکی است بی‌هویت و ملغمه‌ای از قوس ایرانی، سنتوری یونانی و مانند این که در هیچ اصول معماری نه تنها در ایران بلکه در دنیا نمی­گنجد.

نماهای رومی که این روزها در بسیاری از ساختمان­های شهر همدان نیز مشاهده می­شوند متاسفانه سبب شده‌اند هویت ایرانی فدای بین‌المللی شدن نادرست معماری شود و اگر بخواهیم نام درستی بر این سبک بگذاریم بهتر است عنوان «پوپولیستی» را برای آن انتخاب کنیم زیرا این سبک در حقیقت یک سبک عامه‌پسند و بدون هویت است که هیچ تعریفی از زندگی معاصر ایرانی‌ها ندارد. رشد قارچ­گونه ساختمان­هایی با این سبک نما سبب لطمه به هویت فرهنگ ایرانی می­شود به نحوی که در قرون آتی این نوع معماری هیچ تعریفی از نوع زندگی مردم این سرزمین ارائه نخواهد کرد و ما در واقع با این کار به نوعی خودمان تبدیل به دشمن معماری و هویت تاریخی خودمان در عصر حاضر شده‌ایم.

از حدود سه سال پیش با رواج این نماها در معماری، سازمان نظام مهندسی همدان برای جلوگیری از اشاعه آن، این سبک از نماسازی را ممنوع اعلام کرد هرچند که این ممنوعیت نیز نتوانست مانع از این کار شود و ما شاهد تخلفاتی هستیم که در این زمینه رخ می­دهد و از آن‌جایی که سرمایه اصلی در دست افرادی است که این نوع سبک را طلب می ‌کنند، مخالفت مهندسان و معماران نیز راه به جایی نمی­برد تا حدی که شاهد هستیم این افراد حتی جریمه ساخت نماهای رومی را به شهرداری پرداخت می­کنند و از دیگر سو این مبالغ را بر نرخ فروش این ساختمان­ها می­افزایند و در واقع در کمال تاسف ما برای از بین رفتن هویت خودمان هزینه بیشتری نیز می‌کنیم.

به نظر می­رسد راه درست مقابله با این سبک نادرست معماری، فرهنگ­سازی صحیح باشد. در این زمینه رسانه‌ها می­توانند نقش موثری ایفا کنند و با معرفی سبک معماری زیبای ایرانی، سلیقه مردم را به سمت فرهنگ صحیح سوق دهند. علاوه بر این قوانین نیز باید اصلاح شوند؛ برای مثال شهرداری می­تواند برای طراحی ساختمان و نماسازی یک مجموعه مدون در اختیار مهندسان و سازندگان بناها قرار دهد و به این طریق به طراحان و معمارها طرح مناسب را پیشنهاد داده و با راهکارهای تشویقی سبب فراگیر شدن آن شود، مثلا توصیه شود که نمای آجر و سنگ برای این منطقه مناسب­تر است و ساختمان­هایی که این نما را رعایت کرده‌اند شامل تخفیف در عوارض شهرداری خواهند شد.

در استان همدان با توجه به اقلیم و مصالح بومی از قدیم تا به امروز آن‌چه در معماری بسیار کاربردی بوده، آجر و سنگ است زیرا نه تنها همدان دارای معادن بزرگ سنگ بوده و این مصالح را به صورت بومی در اختیار دارد بلکه از لحاظ حفظ انرژی نیز این سبک معماری بسیار مطابق شرایط این منطقه بوده است و تا امروز نیز به عنوان مصالح و سبک ارجح، پیشنهاد می­شود.