*مهرداد نهاوندچی
*کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست
- گردشگری «فله‌ای» یا گردشگری «پاک» ؟
صنعت گردشگری در حال حاضر یکی از بزرگترین فعالیت‌های صنعتی دنیا است. پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری برای تعداد گردشگران سال ۲۰۲۰ بیش از ۶/۱ میلیارد نفر است. علت این امر افزایش جمعیت، بالا رفتن سطح زندگی، طولانی تر شدن دوره استراحت، افزایش و آسان‌تر شدن جابجایی ذکر شده‌اند.
اما صنعت گردشگری در مقابل اثرات مثبت اقتصادی که دارد، چناچه به صورت «فله‌ای» اجرا شود، میتواند بار منفی قابل ملاحظه‌ای از جنبه‌های محیط زیستی و اجتماعی برای یک کشور و یا یک شهر به همراه داشته باشد، به طوری که ترازنامه در نهایت غیرقابل قبول باشد. توسعه گردشگری «فله‌ای» در برخی نقاط تغییر کاربری اراضی کشاورزی و به تبع آن کاهش تولید، تخریب بناهایی با معماری محلی و جایگزین شدن آن‌ها توسط ساخت و سازهای بتونی و برجها و حتی مردم بومی از سرزمین های اصلی آنان شده است.
صنعت گردشگری به طور عمومی با افزایش مصرف گرایی (نوشابه و …)، تولید زباله (مواد پلاستیکی و …)، دیگر آلاینده‌ها و آلودگی‌ها، بی‌احترامی به محیط زیست و فرهنگ مردم و جوامع همراه بوده است. همین بار منفی «گردشگری فله‌ای» بود که موجب شد تا از سه دهه پیش، دست اندرکاران به فکر چاره‌جویی بیافتند و یک رویکرد نو را به عنوان جایگزین بهینه جستجو کنند. این‌گونه بود که «اکوتوریسم» یا «گردشگری پاک» متولد شد. صفت «سبز» یا «پاک» یک مفهوم محدود و معین ندارد، بلکه با توجه به شرایط، نیازها و میزان پیشرفت در رعایت اصول حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار، در یک دامنه وسیع متغیر است. حد غایی آن میتواند علاوه بر اصول مشترک چون رعایت حفاظت از میراثها و ذخایر طبیعی و احترام محلی و …، روی برخی از قواعد محیط زیستی پیشرفته، چون وسایل حمل و نقل پاک، بازیافت زباله، به کارگیری انرژی‌های تجدید شونده و نو، صرفه‌جویی و پیشگیری از مصرف‌گرایی و مانند این نیز تاکید داشته باشد. شاید حد غایی را بتوان چنین توصیف کرد: «یک گردشگری در طبیعت اثری به جز جای پا، حتی جای پایی نیز از خود باقی نگذارد».
- همدان؛ پایلوت توسعه گردشگری
در نشست تخصصی آمایش منطقه سه کشور که در تابستان سال جاری به میزبانی استان همدان برگزار شد، مقرر شد، لرستان، پایلوت توسعه کشاورزی، ایلام توسعه حمل و نقل و انرژی، کرمانشاه پایلوت توسعه صنعتی و در نهایت همدان پایلوت توسعه گردشگری باشد. محدودیت آب استان، رشد کشاورزی و صنعت استان را با چالش‌های جدی مواجه ساخته و با توجه به ظرفیت‌های متعدد اکولوژیکی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی، به نظر میرسد، کلید توسعه پایدار استان، همانا توسعه گردشگری باشد.
از آن‌جایی که همدان از ظرفیت‌های متعددی در زمینه انواع گردشگری شامل: اکوتوریسم، گردشگری زمستانی، گردشگری مسئولانه کوهستانی، آموزشی، علمی، مزرعه، روستایی، تنوع زیستی، اسب سواری، پیاده روی، کوه و سنگ نوردی، اسکی، ماجراجویی، رودخانه و تالاب برخوردار است؛ که این ظرفیت‌ها، استان را در زمره برترین استان‌های کشور در زمینه گردشگری قرار داده است.
- گردشگری؛ موتور قوی توسعه پایدار
در قدم نخست برای «گردشگری پاک» در استان، برقراری یک ساز و کار استانی که موجب ایجاد هماهنگی بین بخشهای مختلف و کلیه دست اندکاران و ذی مدخلان در امر اکوتوریسم» (مسئولان در سطح استانی و محلی، آژانس‌های گردشگری و حمل و نقل، جوامع محلی، سازمان های مردم نهاد و …) شود، امری بسیار ضروری است. حرکت بعدی این است که سهم در خور و شایسته‌ای برای اکوتوریسم در تحقیقات، آموزش و اجرا در نظر بگیریم.
«اکوتوریسم» به مفهوم «گردشگری پاک» میتواند چون موتوری قوی در مسیر توسعه جامع و پایدار روستا موجب حرکتی بزرگ برای استان به پیش رود. در این امر، نقش نهایی را مصرف کنندگان، یعنی گردشگران دارند که باید اجرای یک گردشگری مسئولانه، محترم شمردن طبیعت، کم مصرف، کم زیان و پایدار سرمشق خود سازند و در عین حال برای نظارت بر اجرای درست اصول اکوتوریسم مشارکت فعالانه داشته باشند.
«محسن جعفری‌نژادبسطامی» مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان تاکید بر پایه‌ریزی گردشگری سبز و گردشگری پاک با مشارکت سمن‌ها در استان دارد و گردشگری پاک و توجه به اکوتوریسم پاک را از اولویت‌های محیط زیست استان به عنوان مسائل زیربنایی گردشگری برمیشمارد. امید است با همکاری اداره‌کل حفاظت محیط زیست، اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، شورای شهر و شهرداری همدان، آژانس‌های گردشگری، سمن‌ها و سایر دستگاه‌های ذی ربط، زیرساخت‌های این نوع از گردشگری در استان شکل گیرد و زمینه رشد اقتصادی را در بر داشته باشد.
توجه به جوامع محلی، صنایع دستی، تقویت زیرساخت‌هایی همچون اقامتگاه‌های بوم‌گردی، ارزیابی اثرات اجرای اکوتوریسم روی مردم و جوامع محلی و همچنین ارزیابی اثرات محیط زیستی اجرای اکوتوریسم از نکات قابل توجه این امر است.