*لیلا بهرامی
*جامعه‌شناس
منابع آبی با حفظ سلامت و بهداشت، نقشی بسیار حیاتی در زندگی روزمره انسان‌ها ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر کمبود آب در همدان به یک چالش جدی بدل شده است. شهرستان‌های استان به دلیل کمبود بارش‌ها، کشت‌های کشاورزی غیراصولی، نبود مدیریت صحیح منابع آب‌های زیرزمینی و …. به حدی از سفره‌های آب زیرمینی تهی شده‌اند که برخی شهرستان‌ها با پدیده فرونشست زمین مواجه هستند. مردم در بسیاری از روستاهای همدان در طول شبانه‌روز کم‌تر از یک ساعت به آب آشامیدنی دسترسی دارند. این مشکل همه ابعاد زندگی افراد را تحت تأثیر قرار داده و تأثیرات اقتصادی و اجتماعی فراوان بر زندگی مردم گذاشته است. در حوزه بهداشت نیز مردم با نگرانی‌ها و چالش‌هایی جدی مواجه هستند و به نظر می‌رسد که تداوم این وضعیت به طور مستقیم یا غیرمستقیم تأثیرات عمده‌ای بر وضعیت بهداشت و سلامت مردم به همراه خواهد داشت. در این میان ظاهرا اطمینان خاطر دادن مسؤلان در خصوص سالم و استاندارد بودن آب آشامیدنی بار روانی ناراحتی آنان را بهبود نمیبخشد. طبق گزارش و شواهدهای موجود به بعضی از روستاها با تانکر آب‌رسانی می‌شود و برخی دیگر آب آشامیدنی خود را از طریق چاه‌های آب تأمین می‌کنند. معمولا با کمبود آب مردم برای برآورده ساختن نیاز خود به منابع آب آشامیدنی مانند، چاه‌ها و چشمه‌های اطراف منطقه سکونت خود روی می‌آورند. در حالی‌که سالم بودن این آب‌های زیرزمینی با قطعیت همراه نیست. استفاده گسترده از کودهای شیمایی در طول سال‌ها ممکن است که باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک شده باشد. از آن‌جایی که در مناطق روستایی منابع آب اغلب تصفیه نمی‌شوند، احتمال آلودگی این آب‌ها به نیترات بالا بوده و سلامتی افراد را تهدید می‌کند. وجود باکتری بیش از حد و فلزات سنگین در آب از عوامل اصلی بیماری‌زا در ابتلا به بیماری‌های پوستی است. آرسنیک، نیترات، کروم و تری هالومتان مواد سرطانزای منابع آب هستند. اثرات آلودگی آب آشامیدنی با موادی مانند، محصولات جانبی کلردار، فلزات سنگین، رادیونوکلئیدها، علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌های باقی‌مانده در آب و غیره در رشد یا به‌وجود آمدن سرطان بسیار پیچیده است. چنان‌که در دنیا شماری قابل توجهی از افرادی که از آب‌های چاه‌ها و نهرهایی که تصفیه نشده استفاده می‌کنند از مشکلات متعدد مرتبط با دستگاه گوارش رنج می‌برند. برخی از آن‌ها به عفونت هلیکوباکتر پیلوری مبتلا می‌شوند که می‌تواند منجر به عفونت مزمن و حتی سرطان شود.
وجود منابع آب کافی برای استفاده در بهداشت شخصی، شستشو و ضدعفونی کردن محیط، به طور قابل توجهی به کاهش شیوع بیماری‌ها و عفونت‌ها کمک می‌کند. با عدم دسترسی به آب برای مصارف روزانه، بهداشت عمومی افراد به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و احتمال انتقال و شیوع بیماری‌های گوناگون بیشتر می‌شود. همچنین استفاده از منابع آب آلوده احتمال ابتلا به انواع و اقسام بیماری‌ها به ویژه اسهال، عفونت و بیماری‌های مختلف در دوران کودکی می‌شود. اسهال راحت‌ترین بیماری ناشی از آب آلوده است که معمولا توسط انتروویروس موجود در محیط آبی انتقال می‌یابد. تخمین زده می شود که سالانه حدود ۱ میلیون نفر در دنیا به دلیل اسهال ناشی از آب آشامیدنی ناسالم و عدم رعایت اصول بهداشتی در شست‌وشوی دست‌ها می‌میرند. با این حال، اسهال تا حد زیادی قابل پیشگیری است و در صورت توجه به این عوامل خطر، می‌توان از مرگ ۳۹۵۰۰۰ کودک زیر ۵ سال سالانه جلوگیری کرد. تأمین‌نکردن آب کافی برای بهداشت شخصی می‌تواند باعث افزایش مشکلات پوستی مانند خشکی و التهاب شود. در جایی که آب به راحتی در دسترس نیست، طبیعی است که مردم آب را برای مصارف ضروری‌تر ذخیره می‌کنند و شستوی دست‌ها در اولویت قرار نمی‌گیرد. در نتیجه احتمال ابتلا به اسهال و بیماری‌های دیگر نظیر و با افزایش می‌یابد. خطرات دیگری هم در استفاده از آب آلوده وجود دارد. بیماری ” Schistosomiasis” شیستوزومیازیس، یک بیماری حاد و مزمن ناشی از کرم‌های انگلی است که از طریق قرار گرفتن در معرض آب آلوده ایجاد می‌شود. در سال ۲۰۲۱، بیش از ۲۵۱.۴ میلیون نفر به درمان پیشگیرانه برای شیستوزومیازیس نیاز داشتند. در نهایت آلودگی آب یکی از عوامل مهم بیماری‌های کودکان است. تماس با آب آلوده به میکروب می‌تواند علاوه بر بروز سوءتغذیه، سیستم ایمنی کودکان را دچار ضعف ایمنی کند. دسترسی‌نداشتن به آب سالم و بهداشتی به طور قابل توجهی سلامت زنان را تحت تأثیرقرار می‌دهد. زنانی که مسافت‌های طولانی مجبور به حمل ظروف آب هستند به اختلالات اسکلتی عضلانی دچار می‌شوند علاوه براین فشار بدنی این فعالیت‌ها بر سلامت آنان و در صورت بارداری بر سلامت فرزندان متولد نشده‌شان نیز تأثیر می‌گذارد. اکنون بیش از هر زمان دیگری، دسترسی به آب سالم برای سلامت خانواده‌ها مهم است و چاره اندیشی و اقدامات جدی و مستمر برای مواجهه با این مشکل، اهمیتی روزافزون یافته است.