*هوشنگ جمشیدآبادی
*نویسنده و پژوهشگر
نوروز و مهرگان و سده، سه جشن بزرگ طبیعی ایرانیان هستند، که اولی آغاز بهار و دومی آغاز پائیز و سوی میانه زمستان، ده بهمن برگزار می‌شود. نوروز، نمایان‌ترین چشم‌های بهاری جهان به شمار می‌رود.
از دیدگاه تقویم و جغرافیایی هنگامی است که زمین پس از ۳۶۵ روز گردش بدور خورشید به جای نخستین دقیقه حَمَل بازمی‌گردد.
تقدس و احترام و بزرگی نوروز، از آن رو رواست که، ماه فروردین ویژه ماه فره‌وشی‌ها و ارواح مقدس است و روز اول آن با نام خداوند آغاز می‌شود.
آغاز بهار اعتدال ربیعی و رستاخیز طبیعت و زندگی متجدد جهان است.
ابوریحان بیرونی در پیدایش نوروز و سبب برگزاری آن، این جشن را به جمشید جم نسبت می‌دهد و فردوسی نیز با گفتار شاعرانه سبب شهرت و رواج آن شده است.
و چنین است که در زمان جمشید پسر تهمورس _ نظام زندگی و عدل و داد در ایران پایه گرفت.
کِشتن و درودن، تربیت چارپایان و ساختن ابزار و راه انداختن کشتی (که از کشوری به کشور دیگر به شتاب بگذرند) و ایجاد رشته‌های کار و صنف‌ها، و به تمامیت گسترش کشور آریایی، جمشید را برآن داشت که نبوغ شهرت آمیز خود را تحت عنوان نوروز برپا دارد … روز هرمز ، اول فروردین او به تخت نشست و آن روز را، روز نو خواندند و از وی چنین تجدید خاطره‌ای برجا ماند.
به جمشید بر گوهر افشاندند مرآن روز را، روز نو خواندند
در تاریخ از دو نوروز بزرگ و کوچک یاد شده. نوروز بزرگ روز ششم فروردین است که زادروز خجسته زرتشت است و از احترام و تقدس خاص بهره‌مند است.
هفت‌سین یا هفت‌چین، اشاره به ملک مقرب امشاسپندان _ هفت طبقه زمین و آسمان _ هفت آتشکده به شمار هفت سیاره و هفت روز هفته که بین ایرانیان باستان و امروز متداول است.
سفره نوروزی هفت‌سین یا هفت‌چین، سفره شادباش افراد خانواده است.
با دمیدن شیپور سال نو، گلاب می‌افشانند و هر کس بر حسب مقدور بدیگری عیدی می‌دهد و آرزوی سال بهتر را می‌کنند.
«نوروزنامه» کتابی است که حکیم عمرخیام به مناسبت جشن نوروز نوشته است. این کتاب متضمن فواید بسیاری است که «مجتبی مینوی» آن را به چاپ رسانیده است.
ماه فروردین اول سال و روز نوزدهم هر ماه، فروردین نام دارد.
بنابر باور پیشینیان، ده روز پیش از آغاز هر سال، فروهر در گذشتگان یا وجدان آنان که به سوی جهان مینوی گرائیده‌اند، برای سرکشی خان‌ومان و خانواده فرود می‌آیند و ده شبانه‌روز روی زمین به سر می‌برند. فرود آمدن فروهرها را نیاکان جشن فروردین نامیده‌اند و از این رواست که ایرانیان باید خانه را تمیز و مرتب و گردآوری کنند و ورود ارواح نیاکان را مورد پذیرش قرار دهند.
در برهان قاطع، چنین آمده درباره فروردین که نام ایزدان است. در فروردین ماه جامه نو پوشیدن نیکوست.
فروهر پارسایان سخنیاست گرانمایه … و آن این‌که پارسایان به راه خویش روند و پارسایی خویش را نگاه دارند. فرهوشی به‌معنای حافظ و نگهبان است.
در آفرینش هم عالم مادی وجود دارد و هم عالم فرهوشی…
پادشاهان ساسانی جشن فروردگان را برگزار می‌کردند، در زمان انوشیروان و خسرو پرویز به مدت ده روز در کاخ سپید تیسفون برپا می‌شد.
به طوری‌که برمی‌آید، قدمت نوروز خیلی پی از ساسانیان و به دوران باستان بزرگ اساطیری می‌رسد.
برگزاری نوروز در همدان
از آن‌جا که شهر همدان یکی از شهرهای کهن دیار ایران است، مردم آن به سنت تاریخی نوروز اهمیت فراوان می‌نهند و به خصوص با رعایت سلسله مراتب سنی نخستین روز نوروز بدیدار بزرگترها و سال‌دیده‌ترها می‌روند و در گذشته چنان بود که اهل کوچه بدیدار همسایه‌ها می‌رفتند. از دو ماه به نوروز مانده فعالیت و استقبال از نوروز آغاز می‌شد.
خیاط ها، کفاش‌ها، شیرینی‌فروش‌ها و بیشتر صنف‌ها خود را آماده پذیرش مشتری‌های نوروزی می‌کردند.
گرامی داشتن آتش _ از زمان‌های گذشته آریانیان _ هندوان و ایرانیان بیش از دیگر اقوام به عنصر آتش اهمیت می‌دادند. در اوستا سرودهایی در نیایش آتش به سپاس از دادار وجود دارد. چهار آخشیج (عنصر) آب و خاک و هوا و آتش در ایران باستان مورد احترام و ستایشند و هر چهار پاک‌کننده و خلاقند.
موقع عبادت سر بر خاک می‌نهند، به روشنی خورشید و چراغ سوگند یاد می‌کنند.
و از هوای خوب و فرح بخش و ریزش باران دست بر دعا می‌دارند و از خداوند فزونی آب و باران می‌خواهند.
مردم همدان نیز از آن‌جا که نخستین کلنگ بنای تاریخی ایران امپراتوری را بنا نهادند.
به مبانی تاریخی خود خیلی پای بندند. شب عید را یک شب تاریخی بزرگ می‌دانند و او دوست داشته‌اند که آسمان شب نوروز را با افروختن و فوران مشعل آتش زنده و فروزان نگه دارند.
جشن نوروز با شکوفه گل بر درختان و رویش و دمیدن سبزه بر زمین پدیدار می‌شود.
سعدی شاعر گرانمایه گوید:
صبحگاهان که تفاوت نکند لیل و نهار _ خویش بود دامن صحرا و تماشای بهار
حافظ گوید: ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد چشم نرگس به شقایق نگران خواهد بود
ایرج میرزا _ عید نوروز که اول سال است _ روز عیش و نشاط اطفال است.
فرخی سیستانی در قصیده بزرگ در ۲۴ بند در مدح سلطان محمود غزنوی نوروز را به شایستگی بیان داشته
بدین شایستگی روزی ، بدین بایستگی جشنی
ملک را در جهان هر روز ، جشنی باد و نوروزی