*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر
بارگذاری بیش از ظرفیت برد در دره گنجنامه باعث ایجاد افزایش تردد خودرو و گاهی ایجاد ترافیک طولانی در برخی از روزهای سال نه تنها باعث افزایش آلودگی هوا بلکه باعث افزایش دما بوده که تأثیر مستقیمی در سلامت درختان و به دنبال آن حفظ باغات منطقه داشته است. ریشه‌های درختان باعث حفظ خاک و جلوگیری از گسترش ریزگردها است که متأسفانه گاهی مردم شهر شاهد وجود ریزگرد و غبار در سطح شهر هستند. از طرفی وجود درختان در دامنه‌ها که عموما در فصول سرد دارای بارش به صورت باران هستند، عامل اساسی افزایش حجم آب سفره‌های آب‌های زیرزمینی است. همان‌طور که وجود مراتع در مناطق کوهستانی باعث حفظ طولانی‌مدت برف و تغذیه آرام همان سفره‌ها و چشمه‌هاست.
ازبین‌بردن باغات در دره‌ها و گسترش آن‌ها در مراتع بالادست، نه تنها عمر ماندگاری برف را کوتاه‌مدت کرده که در دره‌ها نیز باعث جاری‌شدن آب باران به‌ویژه بر روی سازه‌های احداث‌شده که با توجه به موقعیت مکانی و توپوگرافی شهر که شهری شیب‌دار است، باعث جاری‌شدن آب‌هایی شده است که می‌توانستند ذخایر سفره‌های آب‌های زیرزمینی همین‌طور آب چشمه‌ها، قنات‌ها و رودهای بزرگ شهر را غنی‌تر کنند.
همدان؛ شهر هزار چشمه که در جای‌جای آن قنات‌های فراوانی وجود داشته و دارد که میزان آب آن‌ها قابل تصور نیست، به علت ساخت‌و‌ساز در حوزه‌های ساختمان و احداث معابر شهری بر روی آن‌ها به کلی نابود شده و هیچ‌گونه مدیریتی بر جمع‌آوری آب آن‌ها نشده و هدررفت آب زیادی از این چشمه‌ها و قنات‌ها گریبانگیر همدان شده است. از طرفی ایجاد نیروگاه آبی و برخی صنایع آب‌بر در کنار کشاورزی سنتی همراه با کاشت محصولاتی که نیاز آبی فراوانی دارد و خود عاملی برای حفر چاه‌های فوق عمیق و گاهی بدون مجوز شده است، نیز مزید بر علت بوده و نه تنها بر میزان حجم آب سفره‌های آب‌های زیرزمینی تأثیر منفی گذاشته بلکه در برخی مناطق همدان فرونشست‌های غیر‌قابل‌جبرانی را هم ایجاد کرده است. گرچه در حال حاضر سدسازی خیلی قابل دفاع نیست، اما احداث سد اکباتان همدان برای این میزان از جمعیت شهری هم در نظر گرفته نشده و با افزایش جمعیت مردم شهر و استفاده‌نکردن درست از آب و هدررفت زیاد آن توسط شهروندان در کنار بارش کم و لایروبی‌نکردن سد برای افزایش حجم جمع‌آوری آب پشت آن امروز سد را غیرقابل‌استفاده کرده است. به‌طوری‌که چند وقتی است همشهریان ما را با چالش بزرگی دست به گریبان کرده است. چالشی که از سال‌های گذشته درباره آن اخطار‌های زیادی داده شده بود، اما به واقع مورد توجه و برنامه‌ریزی قرار نگرفت. که اگر هر کدام از موارد مطرح شده در زمان خودش مورد پیگیری و برنامه‌ریزی قرار می‌گرفت، امروز شهر الوند باشکوه با این معضل بزرگ مواجه نمی‌شد.
به نظر می‌رسد انتقال آب سد تالوار استان زنجان به همدان تنها حرکتی است که برای مشکل کم‌آبی مردم همدان و آن هم با صرف هزینه‌های زیاد صورت گرفته که نه تنها امروز و بعد از حدود ۱۷ سال هنوز تمام نشده بلکه با چالش‌های زیادی هم مواجه است، از جمله این‌که آیا از نظر متخصصان و دانشمندان محیط زیست انتقال آب از یک حوزه آب‌ریز برای حل مشکل کم‌آبی مناطق دیگر حتی در داخل یک شهر قابل دفاع بوده یا باعث تنش‌های آبی در مناطق مختلف کشور می‌شود؟
آیا با کمبود آب که صورت جهانی هم به خود گرفته است. انتقال آب از استان زنجان به همدان تا چه زمانی میسر است؟ در خصوص مواد آلی و معدنی مختلف درون آب و تصفیه آن برای جلوگیری از ایجاد بیماری برای مردم چه راهکار قابل قبولی اندیشیده شده است؟ آیا راه جایگزین کم‌هزینه‌تر با بهره‌وری بیشتر وجود دارد؟
می‌دانیم که لازم است برای رفع مشکل بی آبی شهر همدان هم به صورت کوتاه‌مدت و هم بلندمدت فکر و برنامه‌ریزی کرد. بی‌آبی می‌تواند باعث کوچ مردمان این کهن دیار و تبدیل‌شدن این شهر به بیابان در سال‌های نه‌چندان دور شود.
حفر چاه‌های بسیار عمیق در کنار تکمیل پروژه انتقال آب از تالوار در شرایط فعلی ممکن است تا حدی قابل توجیه باشد که البته متخصصان در باره آن و تبعات ناشی از اجرای آن‌ها باید توضیح دهند، اما در خصوص برنامه‌ریزی بلندمدت چه باید کرد؟
آیا وقت آن نرسیده است که برای حل این مشکل اساسی مردم شهر تمام مسئولان و مدیران ادارات و سازمان‌های متولی عزم خود را جزم کرده و در کنار یکدیگر و با بهره‌گیری از نظرات علمی مشاوران و متخصصین حوزه‌های مختلف شهری ویژه حوزه محیط زیستی و با استفاده از نیروها و تجهیزات خود و بهره‌برداری از نیروهای داوطلب که همیشه حاضر و پا به کار بوده‌اند، اقدام کنند؟ می‌توان بودجه‌های طرح‌های غیرضروری و غیراولویت‌دار که بعضاً اجرای آن پروژه‌ها می‌تواند آسیب‌های محیط زیستی فراوانی را بر این شهر تحمیل کند را در این راستا هزینه کرد. احتمالا تحقق بودجه پروژه‌های ملی با توجه به مشکل فعلی شهر همدان به یقین نزدیک‌تر است و می‌توان از آن‌ها بهره بیشتری گرفت.
امروز اولویت شهر همدان تأمین آب مصرفی برای امروز و آینده همشهریان ما است. وجود آب برای شهری هم که داعیه گردشگری داشته و عنوان پایتخت گردشگری آسیا را نیز و دارد و جزو ۵ شهر گردشگر کشور است از اهم واجبات است.
تغییر الگوی کشت در کشاورزی و نظارت بر آن، برنامه‌ریزی برای جایگزینی صنایع آب‌بر، ایجاد شرایط مناسب برای گسترش صنایع با نیاز آبی کمتری، بهره‌برداری از سایر انرژی‌های موجود، جمع‌آوری آب‌های سطحی شهر همدان، ایجاد تصفیه‌خانه‌های قدرتمند و قوی برای تصفیه آن‌ها برای شرب یا کشاورزی و صنعت، مدیریت روان‌آب‌های چشمه‌ها و قنات‌ها و نیز رودخانه‌های ارزشمند شهر همدان همراه با جداسازی فاضلاب از آن‌ها، نظارت بر احداث چاه و مدیریت چاه‌های فوق عمیق و بدون مجوز، لایروبی سد اکباتان در شرایط فعلی که طبیعت زمینه انجام آن را فراهم کرده هم برای افزایش حجم آب پشت سد و هم استفاده از خاک آن در کشاورزی، حفظ تتمه باغات با جلوگیری از تغییر کاربری جدید، نظارت بر حضور عشایر در مراتع استان، اجرانشدن پروژه‌های آسیب‌زا در دامنه‌های شمالی الوند، برنامه‌ریزی برای حفظ و احیای مراتع که مجموع آن‌ها می‌تواند در حل درازمدت این مشکل جدی کارگشا باشد.
الگوبرداری از سایر کشورها و بومی‌سازی آن‌ها برای همدان نیز می‌تواند بسیار موثر باشد. به ویژه الگوبرداری از کشورهای خشک و بیابانی همچون امارات که در حال تبدیل‌شدن به یکی از سرسبزترین کشورها در قلب بیابان است.
شهر مناسب برای زیست باید شاخص‌های زیستی داشته باشد. حفظ منابع آبی و محیط زیست شهرها از مهمترین شاخصه‌های مورد نیاز شهر امروز است. مواردی که نه تنها برای زندگی امروز مردم که برای آینده کودکان این سرزمین از اهم واجبات است. حفظ محیط زیست شهرها حیاتی است و هرگونه هزینه در این راستا سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود نه هدررفت وقت، انرژی و بودجه. در سایه ایجاد شهری سالم برای زندگی در کنار ایجاد اشتغال سالم برای جوانان متناسب با اقلیم و امکانات شهری می‌توان امیدوار بود که جوانان پرانگیزه و پرشور در کنار وجود مدیران دلسوز، آگاه و جسور با بهره‌گیری از نظر متخصصان و مشاوران واقعی و غیروابسته حوزه شهری کلید اصلی حل معضلات شهرها باشند. تجمیع اعتبارات شهری و جلوگیری از فرصت‌سوزی و گذشت زمان باید اولویت باشد. انتظار می‌رود در روز و هفته گرامیداشت همدان زیبا، شهر الوند باشکوه این قول از طرف مسئولان و مدیران ارشد شهر و استان به مردم شریف همدان داده شود که با یک برنامه‌ریزی علمی و تخصصی و دقیق و در حداقل زمان مشکل بی‌آبی و آسیب‌های محیط زیست این شهر برای همیشه حل خواهد شد.