ثبت خانه اقبالیان و لزوم در تغییر نگرش به قوانین و سیاست‌های شهری
*نگار میدانچی
*معمار
ثبت بنا به عنوان میراث فرهنگی یکی از راهکارهای تشخیص ساختمان و سازه‌هایی است که در معرفی شخصیت و هویت منحصر بفرد هر شهر یا منطقه نقش مهمی بر عهده دارند. اساسا، این بناها راوی قصه‌های مهمی از گذشته یک شهر یا کشور هستند.
مرور این بناها نشان می‌دهد که معماری این ساختمان‌ها بهترین پاسخی است که معمار در زمان خود با در نظر گرفتن بستر یا زمینه بنا، به محیط پیرامونی خود داده است.
در کشورهای صنعتی، ساختمان‌های ذکر شده می‌تواند شامل سبک‌ها و مقیاس‌های بسیار متنوعی در دوره‌های زمانی متفاوت باشد. به طور مثال می‌تواند یک ساختمان مسکونی کوچک تا ساختمان‌های عمومی و بزرگ مقیاس را دربرگیرد.
این بناها بر اساس درجه اهمیت و حساسیت می‌تواند درجه‌بندی و ارزش‌های مختلفی را در حیطه میراث فرهنگی به خود اختصاص دهند.
حفظ بنا تحت نظر سازمان میراث فرهنگی در کشورهای دموکرات، ارزش ملک را هم از نظر مالی و هم به لحاظ مشارکت در استغنای فرهنگی افزایش می‌دهد و همچنان امکان خرید و فروش را برای مالک بنا میسر می‌کند.
ثبت بنا به عنوان میراث فرهنگی هرگز به این معنی نیست که ساختار یک بنا مادام العمر به شکل اولیه خود باقی می‌ماند و یا این‌که کاربری بنا نمی‌تواند تغییر کند؛ بلکه به این معنی است که اهمیت این بنا در مسیر تکامل شهری باید شناخته شود.
با نگاهی به ساختمان اقبالیان و بناهای هم‌دوره با آن پی می‌بریم که این ساختمان‌ها به خوبی و هوشمندانه در بافت شهری نشسته‌اند؛ هم به لحاظ تنوع مصالح بومی استفاده شده و هم به دلیل برقراری ارتباط بین معماری مدرن و گذشته شهر.
در بستر معماری، این ساختمان‌ها مهم تلقی می‌شوند، چراکه به لحاظ اجتماعی و معماری نقطه اتصال و افتخار شهروندان با گذشته هستند.
در کشورهای صنعتی و دموکرات برای شفاف‌سازی در اتخاذ تصمیمات شهری، عموم مردم توسط شهرداری‌ها از طرح و برنامه جدید مطلع می‌شوند. به مردم این فرصت داده می‌شود که نظرات موافق یا مخالف خود را در مورد طرح یا برنامه مذکور در طی زمان مشخصی ثبت کنند. نظرات مطرح شده همگی توسط کارشناسان شهری ثبت و در تصمیم گیری لحاظ می‌شود.
باید توجه داشت که در این کشورها؛ ساختمان‌های ثبت شده توسط میراث فرهنگی و سازمان‌های حفاظتی بر روی نقشه‌های تفصیلی و جامع شهری با ذکر مشخصات مشخص شده‌اند و به راحتی در دسترس عموم هم به صورت آنلاین و هم نسخه چاپی قرار دارد.
با نگاهی به سیر اتفاقات ثبت خانه اقبالیان به نظر می‌رسد که اتفاقات این روزها امروز نتیجه یک عزم جمعی و اراده عمومی توسط جامعه بود و‌نه به دلیل یک ساختار منظم از قوانین و سیاست‌های شهری در مجموعه شهرداری.
این در حالی است که در یک ساختار شهری هوشمند و پیشرو؛ در مرحله اول، شهرداری اولین مرجعی بود که از اهداف مالک جدید برای تخریب و تغییر کاربری ساختمان باخبر می‌شد و در مرحله دوم، شهرداری توان کامل آگاه‌سازی جامعه را در زمینه پیشنهاد مطرح شده داشت، بنابراین سطح بالایی از جامعه به صورت شرعی و قانونی از طرح و پیشنهاد جدید باخبر می‌شدند. در مرحله سوم، افراد ذینفع و کل جامعه عمومی شهر فرصت قانونی داشتند که نظرات مثبت و منفی خود را از طریق روش‌های قانونی در سیستم دولت الکترونیک شهرداری ثبت کنند. و در مرحله چهارم، با توجه به حساسیت طرح و احتمال تعداد بالای آرای مخالف؛ پیشنهاد مطرح‌شده وارد کمیته بازنگری تصمیم‌گیری شهری می‌شد و توسط کارشناسان شهری و نمایندگان شورای شهر با در نظر گرفتن قطعی نظرات عموم مردم مورد بازنگری قرار می‌گرفت.
اتفاقاتی شبیه به حفظ خانه اقبالیان و سایر ساختمان‌های مشابه در فضای شهری، می‌تواند مسیر رو به جلویی برای بازنگری و تغییر قوانین و سیاست‌های شهری و فرهنگی رایج امروز در کشور باشد.
قطعا نفوذ و قدرت شهرداری ها و سایر ارگان‌های زیربط در کنار سازمان میراث فرهنگی نقش اساسی بر اجرایی شدن طرح‌های حفاظتی شهری دارد.
اجرای سیاست‌های تشویقی، کاهش هزینه‌های مالیاتی و تسریع روند اداری روش‌هایی است که نقش مهمی در جذب و تشویق سرمایه‌گذار خصوصی ایفا می‌کند.
به خاطر داشته باشیم که قوانین و سیاست‌های شهری در هیچ کشوری یک شبه تغییر نکردند؛ این مسیر نیاز به ممارست، تمرین، تشویق و صد البته خواست و حمایت جامعه‌ای آگاه دارد.
ثبت امروز خانه معاصر اقبالیان اثر زنده‌یاد «محمود نیامی» می‌تواند اولین قدم برای شروع برنامه‌های حفاظتی بعدی و بیشتری در شهر باشد که با آگاهی و سرعت بیشتری باید شناخته و در نهایت ثبت شود تا فرصتی برای بازخوانی دوباره قصه شهر برای نسل‌های بعدی فراهم شود.
متشکراز مهندس نگار میدانچی