حفاظت از طبیعت یک مسئولیت اجتماعی و انسانی است

*نازنین ناصری

*کارشناس ارشد محیط زیست

هر آن‌چه در کره‌ زمین و محیط زندگی ما وجود دارد و انسان در خلق آن دخالتی ندارد، منابع طبیعی محسوب می‌شود. پوشش گیاهی، آب و خاک از جمله مهم‌ترین منابع طبیعی تجدیدپذیر هستند که در صورت بهره‌برداری صحیح تجدید حیات می‌کنند و برخلاف منابع تجدیدناپذیر مثل نفت، گاز و ذغال سنگ هیچ‌گاه تمام نمی‌شوند، اما اگر روند مصرف این منابع بیش از ظرفیت آن‌ها باشد، دیگر توان بازسازی و احیای آن‌ها سخت و در بسیاری موارد ناممکن خواهد بود.

منابع طبیعی کشورمان اعم از جنگل‌ها، مراتع و بیابان‌ها با مساحتی نزدیک به ۱۳۵ میلیون هکتار یعنی حدود ۸۳ درصد سطح کشور را شامل می‌شوند. سهم استان همدان از این منابع حدود ۹۰۵ هزار هکتار است که ۴۲ هزار هکتار آن شامل جنگل‌های طبیعی و دست کاشت است. سرانه جنگل به ازای هر نفر در استان ۲۵۰ متر است از میانگین کشوری که دو هزار متر مربع برای هر نفر است، کمتر است.

هم‌اکنون منشا بسیاری از فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی از منابع طبیعی است. تولید اکسیژن و تلطیف هوا، جذب گرد و غبار و گازکربنیک، کاهش آلودگی صوتی، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، حفظ و تولید خاک، تولید علوفه دام، تولید فرآورده‌های صنعتی و دارویی، تولید عسل، تولید چوب، تنوع زیستی و محلی برای تفرج از مهم‌ترین ثمرات جنگل‌ها و مراتع هستند که استان همدان با دارابودن این منابع طبیعی از جمله وجود آبشار و جنگل‌های گنج‌نامه، باغ‌های حیدره، تالاب آق‌گل، مناطق حفاظت‌شده لشگردر، خانگرمز و گیاهان داوریی بومی استان گویای این واقعیت است که منابع طبیعی همدان در واقع سر منشا حیات، فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی زیادی است، اما در چند دهه اخیر بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی موجود، منجر به آسیب‌پذیری آن شده است به نحوی که با کوچک‌ترین تنشی همانند خشکسالی رو به ضعف و نابودی می‌رود. افزایش آلاینده‌های هوا، افزایش روزافزون ریزگردها، کمبود آب در سال ۱۴۰۱ مبین این آسیب‌ها و تنش‌ها بوده است.

نسل جوان؛ نگهبان طبیعت

اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به اقشار مختلف جامعه نسبت به اهمیت منابع طبیعی، حفظ و احیای آن از ملزومات نگهداری این موهبت‌های الهی است. امروزه نسل جوان با محیط زیست و منابع طبیعی آشناست در هرجا سخن از علاقه خود نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی سخن می‌گوید و همواره در جهت کسب آگاهی نسبت به آن‌هاست تا بتواند نقشی به نسبت کوچک در نگهداری جنگل، درخت و مصرف آب ایفا کند. حفاظت از منابع طبیعی یک وظیفه همگانی است فارغ از هر حرفه و شغل باید در جهت احیای آن‌ها بکوشیم. همه ما می‌دانیم حیات ما همواره وابسته به زمین، آب، خاک و پوشش گیاهی است و تخریب آن‌ها به ضرر همه ما خواهد بود. مهم است که نسبت به طبیعت پیرامون خود بی‌تفاوت نباشیم و به آن‌چه در آن رخ می‌دهد، حساس باشیم. این قدم اول حمایت ما از منابع طبیعی است.

اقدامات روز طبیعت

احترام به طبیعت، احترام به زندگی‌مان است. مسئولیت انسانی و اجتماعی حکم می‌کند که در کلیه مراحل زندگی خود اعم از زندگی شخصی و زندگی شغلی خود، حفظ طبیعت را در اولویت قرار دهیم.

حضور در جشن‌های درخت‌کاری، تشویق اقوام و آشنایان به افزایش اطلاعات و آگاهی‌ها در زمینه منابع طبیعی، بهبود الگوی مصرف، حفظ پاکیزگی در هنگام گردشگری، عضویت در سازمان فعال مردم نهاد در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست و توجه به فراخوان‌های آن‌ها، از عمومی‌ترین و رایج‌ترین فعالیت‌های طبیعت دوستان است. همان‌طور که هر ساله برای تأکید به اهمیت منابع طبیعی ۱۵ اسفند برای این مهم نام‌گذاری شده است. در این روز می‌توان با ترویج فرهنگ کاشت نهال و تقدیر از فعالان و حافظان عرصه طبیعت مبادرت ورزید تا همه در حفظ منابع طبیعی تلاش کنند. هر ساله ارگان‌ها، سازمان‌های مربوطه اقدام به کاشت نهال می‌کنند، اما آیا از سرنوشت نهال‌های کاشته‌شده در سال‌های قبل اطلاعی دارند؟ بهتر است علاوه بر کاشت نهال گزارشی از نحوه روند، پیشرفت، رشد و رویش نهال‌های سال‌های قبل ارائه دهند تا صرفا به کاشت یک نهال بدون مراقبت‌های بعدی آن اکتفا نشود.

همچنین انتظار می‌رود اگر در هر یک از مراحل تصمیم‌گیری، اجرا و نظارت فعالیت‌های اقتصادی و عمرانی در بخش خصوصی و دولتی به ویژه در عرصه‌های منابع طبیعی احتیاط لازم به‌منظور حفاظت از منابع طبیعی اعم از آب، خاک و پوشش گیاهی در اولویت قرار گیرید؛ چراکه همواره در استان شاهد سو استفاده و بی‌توجهی نسبت به تخریب و از بین بردن کوهستان الوند، جنگل‌های طبیعی و مانند این توسط افراد منفعت‌طلب بوده‌ایم. مسئله‌ای که بارها نشریه همدان‌نامه نیز به آن پرداخته است.

سبک زندگی افراد و تصمیمات آن‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی جنگل‌ها و درختان تأثیر دارد که خیلی وقت‌ها از پیامد‌های آن آگاه نیستند. پس باید پیش از هر چیز بدانیم که برای حفاظت جنگل‌ها چه باید بکنیم و چگونه می‌توانیم به حمایت از درختان بشتابیم. در بسیاری از کشورهای خارجی از شعار

TREES
(به معنای درختان) برای حفاظت از جنگل‌ها استفاده می‌کنند که مخفف کلمات زیر است.

1. Teach آموزش دهید                                                                                                  
2. Restore:  احیا کنید
3. Encourage:                                                                                         تشویق کنید
4. Establish:         تأسیس کنید
5. Support                         حمایت کنید

آموزش دهید

برای آموزش می‌توان دو بخش اصلی را در نظر داشت. در بخش اول از مزایای جنگل‌ها برای دیگران بگویید و بخش دوم روش‌های روزمره حمایت از جنگل‌ها را هم بیان کنید.

ما می‌توانیم با مصرف کمتر آب، گوشت، مواد غیرقابل بازیافت، کاغذ و دستمال کاغذی، سوخت‌های فسیلی و با استفاده از مواد بازیافت‌شده و وسایل نقلیه عمومی و کم‌آلاینده به حفاظت از منابع طبیعی و البته جنگل‌ها کمک کنیم. برای حفاظت از جنگل‌ها لازم نیست تصمیم ما مستقیم به یک درخت مربوط شود. مثلاً مصرف کمتر گوشت می‌تواند از میزان دام‌ها، و در نتیجه از ضرر این آن‌ها برای رشد درختان تازه بکاهد. دام‌ها که مدام در حال چریدن هستند، به محض جوانه‌زدن درخت‌های جدید از دل خاک، یا آن‌ها را می‌خورند، یا لگدکوب می‌کنند، به این ترتیب مانع توسعه جنگل‌ها می‌شوند. انتخاب سبک زندگی سبز و کم‌مصرف، در نهایت به حفاظت از درختان و جنگل‌ها منجر خواهد شد. هر چه میزان مصرف‌گرایی ما بیشتر باشد، درختان بیشتری خواه‌ناخواه قطع خواهند شد.

احیا کنید

در زمینه احیای جنگل‌ها چهار قدم مهم باید برداشت.

نیازی به توضیح نیست که این کار مهم‌ترین اقدام برای احیای درختان است. برای احیای جنگل‌ها باید از درختان بومی استفاده کنیم، وگرنه تعادل زیست‌بوم از بین خواهد رفت.

تقویت خاک و حفاظت از پایداری آن: با غنی کردن بستر رشد گیاهان و جلوگیری از فرسایش خاک می‌توانیم به رشد درختان جدید کمک کنیم.

حفاظت از گونه‌های جانوری از انواع پستانداران و پرندگان و خزندگان تا بسیاری از حشرات، نقشی اساسی در پایداری و بازیابی جنگل‌ها دارند. شاید ما رد پای نامرئی بسیاری از این جانوران را در احیای جنگل‌ها نبینیم، اما هر کدام از آن‌ها بخشی از نظمی طبیعی‌اند که در حفظ تعادل و زایایی جنگل‌ها نقش دارد.

ترویج کشاورزی پایدار و به‌روز با نوسازی صنایع کشاورزی و سرمایه‌گذاری دولت‌ها و واحدهای خصوصی در زمینه آبیاری و انتقال آب با اتلاف کم، می‌توان رو به شکل‌هایی از کشاورزی آورد که در نهایت به کاهش سرعت جنگل‌زدایی خواهد انجامید.

تشویق کنید

اگر قلبتان همراه درختان و جنگل‌هاست و زندگی سبز و کم مصرف را راهی برای زندگی بهتر می‌دانید، همه را به حفاظت از جنگل‌ها فرا بخوانید. با انتشار اخبار محیط زیستی، معرفی سازمان‌های مردم‌نهاد به دیگران، ترویج روش‌های بازیافت، تشویق افراد به مصرف کمتر و مطالبه مداوم از دولت و مسئولان، در کنار درختان و جنگل‌ها باشید.

راه‌اندازی کنید

در شرایطی که بسیاری از سیاست‌های غیرکارشناسانه و ساختارهای فرسوده دست به دست هم داده‌اند تا نابودی جنگل‌ها سرعت بیشتری پیدا کند، مانند همیشه مردم می‌توانند تا حدی در برابر این وضعیت و شرایط اسف‌بار بایستند. با راه‌اندازی واحدها، تیم‌ها و سازمان‌های مردمی شما می‌توانید برای حمایت از جنگل اقدام کنید: از جمع‌آوری زباله‌ها و درخت‌کاری تا فراهم آوردن کمک‌های نقدی و غیرنقدی برای تهیه لوازم حفاظت از نواحی سبز، همه و همه از جمله اقداماتی است که می‌توانیم به صورت مستقل به سراغشان برویم.

حمایت کنید

هر کجا ردپایی از اقدامات سبز دیدید، از اجراکنندگان آن طرح‌ها حمایت کنید. اگر شرکت‌هایی را می‌شناسید که با تغییرات سیاست‌های خود به سمت تولید پایدار و آلودگی کمتر رفته‌اند، آن‌ها را از رضایت خود با خبر کنید. پشت طرح‌های حفاظت از جنگل‌ها بایستید و با خبررسانی و تشویق، کاری کنید که شرکت‌های بیشتری به مسئولیت اجتماعی و اقدامات محیط زیستی علاقه‌مند شوند. حمایت شما از طرح‌های سبز به همه‌گیری و مقبولیت آن‌ها کمک شایانی خواهد کرد.