*نصرالله پزشکی
*فعال حقوق کودکان
یکی از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها تامین سلامتی و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی به ویژه در کودکان است. طبق ماده ۲۴ (مراقبت‌های بهداشتی) پیمان‌نامه حقوق کودک نیز دولت‌ها، حق کودک برای داشتن سلامتی و استفاده از همه امکانات برای سلامت ماندن، بهبودی و درمان بیماری را به رسمیت می‌شناسند و تضمین می‌کنند که هیچ کودکی از این حق محروم نخواهد ماند. در این پیمان‌نامه، دولت‌ها برای تامین این حق کودک متعهد به اقداماتی می‌شوند که یکی از آن‌ها که بیشتر مغفول مانده، مبارزه با خرافات و عادت‌هایی است که برای سلامتی کودک زیان‌بخش هستند.
این باورهای نادرست در تغذیه، مراقبت‌های بهداشتی و اقدامات درمانی به سلامت کودکان آسیب رسانده و حقوق اساسی آن‌ها را نقض می‌کند. اگرچه این مسئله در همه سنین وجود دارد اما مهم‌ترین و پرخطرترین دوره هزار روز اول زندگی، از لحظه تشکیل نطفه تا پایان دو سالگی است که متاسفانه به نظر می‌رسد بیشترین مشکل هم مربوط به این روزها و به ویژه دوره نوزادی، چهار هفته اول زندگی باشد. تماس نزدیک و پوست به پوست با مادر و شروع سریع تغذیه با شیر مادر و ادامه انحصاری آن در شش ماه اول از مهم‌ترین حقوق اولیه کودکان است چراکه اثرات عمیقی بر سلامت جسمی و روانی در تمام طول زندگی دارد. متاسفانه در سال‌های اخیر به علت شیوع زایمان سزارین غیرضروری و تبلیغات شرکت‌های تجاری و نیز برخی باورهای غلط درباره شیر مادر شاهد نقض این حق و افزایش مصرف شیر خشک و عواقب شوم آن مانند بیماری‌های اسهالی، حساسیت‌های گوارشی و تنفسی و در دراز مدت بیماری‌های مهمی مانند دیابت و بالا رفتن فشارخون هستیم.
در دوره نوزادی به علت ناشناخته بودن چگونگی سوخت و ساز داروها، کاهش عملکرد دستگاه‌های بدن نسبت به سنین بالاتر و احتمال بروز عوارض بیشتر و شدید تر تجویز دارو به ویژه به شکل سرپایی بسیار محدود و با احتیاط صورت می‌گیرد. متاسفانه طیف وسیعی از مواد خانگی و مصنوعی برای شکایاتی که اساسا نیاز به درمان ندارند و یا درمان درست آن‌ها مطلقا غیردارویی است، استفاده می‌شود که به دو مشکل از مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
یکی از شایع‌ترین شکایات دوران نوزادی زردی است که اگرچه حتما باید توسط پزشک ارزیابی بشود اما در اکثریت موارد طبیعی بوده و نیاز به اقدام خاصی ندارد. در نوزادانی هم که نیاز به درمان دارند تنها دو روش نوردرمانی با لامپ‌های فاورسنت مخصوص و در زردی‌های شدید تعویض خون با روش‌های تایید شده علمی هستند. بر اساس توصیه‌های قدیمی موادی مانند ترنجبین، شیرخشت و آب انار برای کاهش زردی استفاده می‌شده است که بر اساس یافته‌های علمی جدید نه تنها تاثیری ندارند بلکه می‌توانند موجب عوارض خطرناکی در نوزادان بشوند. اقدامات تهاجمی مانند حجامت که استفاده از آن در نوزادان به هیچ عنوان مورد تایید اساتید طب سنتی و ایرانی هم نیست بسیار خطرناک و نوعی کودک آزاری محسوب می‌شود.
گریه و بی‌قراری نوزادان و شیرخواران در بیشتر موارد نشانگر نیازهای آن‌ها یا پاسخی به محرک‌های محیطی است و افزایش آن‌ها در هفته‌های اول در واقع پاره‌ای از سیر تکامل طبیعی آن‌هاست که در سن ۴تا ۶ هفتگی به حداکثر خود، حدود سه ساعت در روز، می‌رسد. در برخی از شیرخواران که گریه و بی‌قراری طولانی و آرامش‌ناپذیر می‌شود که با اسامی گوناگونی مانند کولیک و نفخ شناخته می‌شود، پس از ارزیابی دقیق برای ردکردن مشکلات جدی اگر نیاز به اقدامی باشد با اقدامات و توصیه‌های غیردارویی برطرف خواهند شد و هیچ ماده یا داروی خوراکی به ویژه در دوره نوزادی برای آن تایید و توصیه نمی‌شود.
شوربختانه علاوه بر مواد خانگی طیف وسیعی از ترکیبات نامناسب به اشکال دارویی به آسانی در دسترس خانواده‌هاست که نا آگاهی از عوارض آن‌ها می‌تواند سلامت نوزادان را به خطر بیندازد. به عنوان مثال مصرف ترنجبین و شیرخشت برای زردی نوزادی در اشکال سنتی و دارویی می‌تواند موجب اسهال و در نتیجه کم آبی و به هم خوردن تعادل مواد حیاتی مانند سدیم و پتاسیم خون بشود.
در کنار مسئولیت سازمان‌های دولتی به ویژه وزارت بهداشت در این زمینه بر تشکل‌های دوستدار کودک است که با آگاهی‌بخشی عمومی و مطالبه‌گری جدی پیگیر این حق نوزادان و شیرخواران باشند.