حلقه انسانی برای نجات خورزنه

*زهرا کرد

*خبرنگار
در میان هیاهوی بی‌وقفه و گوشخراش موتورسواران، به کوه خورزنه رسیدیم‌؛ منطقه‌ای که این روزها نزدیکی‌اش به شهر اسباب آسیب‌دیدنش شده و هر روز با توسعه غیراصولی شهر از جمله ساختن مسکن مهر زخمی بر پیکره اسطوره‌ای‌اش می‌بینیم. «خورزنه»  نامی آشنا برای اهالی بومی و کوهنوردان و سنگ‌نوردانی است که دوره‌های تمرینی خود را بر بالین این عجیب کوهِ بی همانند می‌گذرانند‌.

حضور چهره‌های نام آشنا و دغدغه‌مند عرصه کوهستان‌های همدان یعنی «جلال چشمه قصابانی»، «جواد شهابی»، «احمد صابری» و «ابراهیم احمدی» برای شرکت در این گردهمایی به منظور بازشناخت و صیانت از خورزنه به چشم می‌خورد. شنیدن صدای بازی کودکان در پایه خورزنه طنین جدیدی از ظرفیت‌های بالقوه این کوه را نشان می‌دهد؛ که ای کاش به جای محلی برای تخریب زیر عاج لاستیک‌های چند ده کیلویی آفرود و موتورسواران، تحت ضوابط گردشگری پایدار، به سایت گردشگری و تاریخی برای عموم مردم تبدیل شود.

خورزنه و جایگاه آن در تاریخ

گردهمایی با تورقی از تاریخ پر فراز و نشیب خورزنه توسط «عرفان رضاپور» آغاز شد. این فعال کوهنوردی و اجتماعی به بررسی خورزنه در کتاب تاریخی «معجم البلدان» نوشته «یاقوت حموی»  اشاره و اذعان کرد: در کتاب مذکور آورده شده که خورزنه کوهی است به دروازه همدان و شیر ِ سنگی شهر را که طبق افسانه‌ها و روایات تاریخی برای دفع آفات از هگمتانه بنا شده است، از سنگ‌های این کوه ساخته‌اند. و یا در روایت دیگری از «شیخ موسی نثری همدانی» نویسنده فقید کتاب« تاریخ غیرت»، خورزنه به عنوان محلی برای پنهان شدن شخصیت‌های حکومتی در نبرد معروف بین همدانیان و سپاه عثمانی نیز یاد شده است.

وی در ادامه به موقعیت جغرافیایی این کوه بین حصار حاج شمس علی، مزداگینه و چشین اشاره کرد و خورزنه را بر مبنای فرایض تاریخی به عنوان معبدی برای آیین میتراییسم قلمداد کرد.

اهمیت خورزنه و سنگ‌نوردی

در ادامه گردهمایی خودجوش دغدغه‌مندان جامعه کوهنوردی همدان، جلال چشمه قصابانی؛ پیشکسوت نامی به تاریخچه زمین‌شناسی این مجموعه در سال‌های گذشته اشاره کرد و ضمن بررسی روند توسعه و ایجاد رشته سنگ‌نوردی در همدان، اهمیت خورزنه را از منظر پایگاهی شگرف و طبیعی برای رشته سنگنوردی مطرح کرد و جای تاسف دانست که با وجود دارا بودن چنین ظرفیت بی‌بدیلی تا به حال مسابقات بین‌المللی و یا حتی ملی در این منطقه برگزار نشده است.

وی ضمن قدردانی از تمامی سنگ‌نوردانی که در حفظ و پویایی این منطقه شرکت داشته‌اند، از دستگاه‌های دولتی خواست توجه مناسب و کارآمدی برای صیانت این مجموعه از آسیب‌های بالقوه‌ای نظیر آفرود و موتورسواران اختصاص دهند.

جاذبه‌های پنهان خورزنه

«حسین زندی» فعال محیط زیست و میراث فرهنگی از منظر تاثیر این مجموعه بر گردشگری و آسیب‌های بالقوه‌ای که این روزها بر پیکره بی‌همتای خورزنه وارد شده سخن به میان آورد و گفت: خورزنه کوهی با پشتوانه افسانه‌های تاریخی برای مردم سکنی گزیده در پیرامونش است، کوهی که نام‌های محلی بر غارها و قله‌هایش با رنگ و اثری از زبان باستانی پهلوی عجین شده و در جای جای حفره‌ها و کنده‌کاری‌هایش بقایای مهرپرستی و میتراییسم هویداست؛ و این جنبه تاریخی خورزنه در سال‌های گذشته نیز نمود داشته و اهالی روستاهای اطراف نظیر «حصار»  آئین باران‌خواهی را در اردیبهشت ماه در خورزنه برپا می‌کردند و بر همین مبنا و نظر به گرامیداشت خورزنه پیشنهاد تخصیص جمعه دوم اردیبهشت هر سال به روز خورزنه مطرح شد؛ این مهم نشان از ریشه‌دار بودن هویت این کوه است.

وی این خرده‌فرهنگ‌ها را جاذبه گردشگری قلمداد کرده و لزوم پیگیری ثبت ملی این مجموعه را توسط سازمان میراث فرهنگی مطرح کرد. چراکه با ثبت ملی این اثر با توجه به ظرفیت‌های منحصر به فرد آن، زمینه برای ثبت جهانی در یونسکو فراهم شده و این منطقه به یک سایت گردشگری، ورزشی و تاریخی تبدیل می‌شود؛ البته منوط بر به کارگیری اصول گردشگری پایدار، تا بار دیگر روایت غمگین و سراسر تخریب دشت میشان و گنجنامه تکرار نشود.
زندی به وجود گونه‌های گیاهی بادوام و بومی منطقه نظیر بادام کوهی اشاره کرد که این روزها و سال‌ها به علت هجوم باغداری ناپایدار و غیر اصولی، چرای بی‌رویه دام‌ها و حفر غیرقانونی چاه در غیاب توجه صحیح مدیریت منابع طبیعی و بروز پدیده شوم آفرود سواری، کمتر شاهد رویش این گونه‌های مقاوم هستیم و در صورت رویش هم به طرق مذکور تخریب خواهند شد. وی همچنین به گونه‌های جانوری نظیر خارپشت، جغد سفید، خفاش، شغال، روباه و کبک اشاره کرد که وجود چنین زیگونگی در خورزنه اهتمام بیشتری را در توجه و صیانت به این مجموعه توسط اداره منابع طبیعی می‌طلبد.

وی در ریشه‌یابی آسیب‌های خورزنه به نبود پژوهش‌های جامع پیرامون این منطقه شگفت‌انگیز اشاره داشت و بیان کرد: در سایه همین بی اطلاعی تعمدی یا سهوی بود که گورستان تاریخی پیرامون خورزنه که دارای آثاری از دوران سلجوقیان بود مورد حفاری‌های غیرقانونی قاچاقچیان عتیقه قرار گرفت و تخریب شد و یا تاج تپه شاه طهماسب به تاراج سوداگران ابنیه تاریخی رفت؛ اگر پژوهش و تحقیق گسترده‌ای توسط نهادهای دولتی و دانشگاهی مرتبط و متولی صورت گیرد، شاید کمتر شاهد چنین اتفاقی باشیم.

 برای حفظ خورزنه چه باید کرد؟

ثبت ملی و انجام پژوهش‌های جامع و کامل پیرامون این منطقه تاریخی، فنس‌کشی مساحت دویست هکتاری پیرامون خورزنه و زمین‌های اطراف آن و کنترل ورود و خروج گردشگران، سنگ نوردان و کوهنوردان متناسب با توان و ظرفیت مجموعه، نامگذاری دومین جمعه اردیبهشت ماه به نام خورزنه و برپایی آیین‌های باستانی و مسابقات سنگنوردی در این روز از پیشنهادهای زندی برای حفظ خورزنه بود.

نگارش اولین گایدبوک سنگ‌نوردی خورزنه

در پایان «ایرج صفادوست» پیشکسوت سنگ‌نوردی همدان به بررسی و تشریح ایجاد مسیرهای رول کوبی در خورزنه طی سال‌های ۷۱و ۷۲ و همچنین ایجاد رولکوبی در ورودی غربی خورزنه در سال ۹۲اشاره کرد‌.

مربی اسبق تیم ملی سنگ نوری ضمن اشاره به روند شکل‌گیری سنگ‌نوردی و صعودهای ورزشی در خورزنه به ریشه نامگذاری مسیرها اشاره کرد و توضیح داد: هر یک از مسیرها به نام یکی از پیشکسوتان این عرصه که راه را برای آیندگان هموار کرده‌اند، نامگذاری شده و در آینده نزدیک به پاس تلاش‌های جلال چشمه قصابانی، مسیری در خورزنه به نام ایشان تخصیص و رول کوبی خواهد شد.

این چهره بین‌المللی و طراح مسابقات سنگ‌نوردی به تدوین و گردآوری گاید بوکی با عنوان «راهنمای مسیرهای خورزنه»  با همکاری تیمی از دست اندرکاران این حرفه و عکاسان و محققین و فعالین محیط زیست اشاره کرد و گفت: با این گاید بوک، اهمیت و ریشه تاریخی، شناخت منطقه خورزنه، آشنایی با مسیرهای سنگ نوردی و نقشه راهنمایی برای آشنایی با این رشته ورزشی به صورت جامع صورت خواهد گرفت.
این مربی با سابقه سنگ‌نوردی در پایان از اهمیت توسعه عمومی سنگ نوردی و برگزاری صعودهای ایمن برای آحاد افراد جامعه سخن گفت و از جایگاهی که همدان در کسب این مهم از دست داده اظهار ناراحتی کرد.

و فراموش نکنیم که«کوه‌ها با همند و تنهایند» و دقت داشته باشیم که تنهایی کوه‌ها را با آثار مخرب از خود خدشه‌دار نکنیم.

+++سوتیتر

ثبت ملی و انجام پژوهش‌های جامع و کامل پیرامون این منطقه تاریخی، فنس‌کشی مساحت دویست هکتاری پیرامون خورزنه و زمین‌های اطراف آن و کنترل ورود و خروج گردشگران، سنگ نوردان و کوهنوردان متناسب با توان و ظرفیت مجموعه، نامگذاری دومین جمعه اردیبهشت ماه به نام خورزنه و برپایی آیین‌های باستانی و مسابقات سنگنوردی در این روز از پیشنهادهای زندی برای حفظ خورزنه بود