*فرزاد سپهر
*روزنامه‌نگار، معمار و مدرس دانشگاه
*به جای تخریب، نگاه دارید
از وقتی خبرهای تخریب خانه اقبالیان واقع در خیابان جهان‌نما منتشر شد، تلاشی شکل گرفت که تخریب حیف و ساختن و از خویشتن خویش بارویی پی‌افکندن خوشتر است. این تذکر ابتدا از سوی روزنامه‌نگاران و به شکل مشخص سردبیر و خبرنگاران «همدان‌نامه» مطرح شد و سپس جمعی از معماران شهر، هنرمندان و نویسندگان همدانی همراه با نامه‌ای، درخواست کردند تا این خانه بماند. اما چرا خانه اقبالیان برای تاریخ معماری و شهرسازی همدان اهمیت دارد؟ پاسخ ساده اما مهم است. خشت‌های ماندگار در تاریخ یک کشور، شکل‌گیری و روند ساخت و چگونگی اسکان و طراحی معمار را در هر دوره نشان می‌دهد. آیا «تخت جمشید» اهمیت دارد؟ آیا این بنا تا تداوم ماندگار خشت‌های گنبد علویان و مسجد جامع همدان اهمیت دارد؟ چگونه است برای گردشگران و علاقمندان در سفر به هر نقطه از ایران مانند اصفهان به سراغ مسجد شاه عباس و مسجد شیخ لطف‌الله و عالی‌قاپو و بنای بازار می‌رویم؟ چگونه است در سفر به شیراز تا پای زیارت مزار حافظ شیرین‌سخن و سعدی شیرین‌گفتار نرسیم سفر را ناکامل می‌دانیم؟ چگونه است در سفر به همدان حتما باید به آرامگاه بوعلی‌سینا و باباطاهر همدانی سر بزنیم؟ بنای هر دو آرامگاه در دهه پهلوی دوم شکل گرفته است و نشانگر شکل سلیقه و هنر و معماری برساخته از اندیشه‌های زنده‌یادان مهندسان هوشنگ سیحون و محسن فروغی است.
به جای تخریب بسازید
بنای خانه اقبالیان طرح و برساخته از هنر و معماری زنده‌یاد مهندس «محمود نیامی» است. دختر این‌بار خواست تا نشان از پدر حفظ کند و «گلی نیامی» به خوبی با موج رسانه‌ای شکل‌گرفته همراه شد. هنرمند ارجمند «امیرشهاب رضویان» با فیلم‌های ماندگار همچون «مینای شهر خاموش» با نمایش تصاویری از برج و باروی شهر بم و داستان عاشقانه‌ای ناتمام، دیگر هنرمندان سینما را همراه کرد. حال بحث ساختن و اهمیت کار معمار، برجسته و نمایان شد. معماران بنام ایران‌زمین همچون استادان گرامی جنابان سیاوش تیموری، سیروس باور، امیرهوشنگ اردلان، سهراب مشهودی، ایرج شهروز تهرانی، عبدالرضا محسنی، حمید میرمیران، مهدی حجت، محمد بهشتی، بابک زیرک، سیدعلیرضا قهاری، محمدسعید ایزدی، رضا بهبهانی، فرامرز پارسی، مهدی معمارزاده و زینب داعی‌پور بر ماندگاری بنا تأکید کردند. جالب آن‌که این تأکید همچنان تداوم دارد. در یکی از آخرین همراهی‌ها شاهد حضور مهندس انوشه منصوری بودیم. بانویی گرامی، هنرمند معماری و کار بلد و از این حیث مهم که عموما کار معماری را بر مبنای جنسیت هنرمند می‌سنجند و به نادرستی آن را کاری مردانه می‌پندارند در صورتی‌که بانوان هنرمند معمار، گاهی بر هنر معماری چنان طرح‌هایی می‌سازند که گوی سبقت از دست مردان معمار بیرون می‌رود. به اصطلاح مرسوم نگاه جنسیت‌زده نمی‌کنیم اما همراهی بانوان معمار برای تاکید بر حفظ خانه اقبالیان قابل توجه است.
کتاب‌سوزان در خانه اقبالیان
در نامه منتشر شده از سوی شهرداری منطقه دو همدان به شماره ۱۴۰۰۱۰۰۲۱۸۶۴۲۲ مبنی بر اخطار ابطال مجوز خاکبرداری، نام مالک قید شده و با کمی آشنایی و پرس و جو از دانشجویان به معنای شعر حافظ می‌رسیم که «مشکلی دارم ز دانشمند مجلس باز پرس/ توبه‌فرمایان چرا خود توبه کمتر می‌کنند؟» خلاصه این‌که تو خود حدیث مفصل بخوان از این مُجمل که بر یکی از هنرهای هفت‌گانه که ادبیات باشد، معلم باشی و این‌گونه بر تخریب تأکید کنی، تعجب‌انگیز است. شاید می‌خواستند سنت کتاب‌سوزان بر دوشِ سرای اقبالیان، دوباره ساز کنند و چه ناآهنگ سازی!
معمار طراح و سازنده است
از طرفی از کدام معمار بپرسیم نام آن کسی که به برنامه تخریب بنای خانه اقبالیان طرح زده چیست؟ کدام معمار بر گفته‌های مالکان به نامه شهرداری منطقه، مهر تائید زده و چطور طرح به تخریب داده است؟ در پاسخ می‌گویند اصلا به ما چه مربوط است که باید این خانه و دیگر خانه‌های تاریخی و مهم در شهر حفظ شوند؟ پس حقوق مالک و مالکان و انبوه سرمایه‌های ایشان چه می‌شود؟ پس معمار اصلا از کدام محل باید ارتزاق کند؟ مگر این شهر، شهرداری و اداره میراث فرهنگی ندارد و مگر نباید اصلا مجوز تخریب ندهند و یا خود برای خرید بنا هزینه کنند؟ پاسخ هر کدام از پرسش‌ها هر چه باشد آن چه از تلاش جمعی معماران و اهالی فرهنگ و هنر و روزنامه‌نگاران شاهد هستیم تأکید بر این ضرب‌المثل است که: «حرمت امامزاده را متولی آن باید حفظ کند» تا خود برای خود دل نسوزانیم و ندانیم تاریخ هنر و معماری و شهرسازی چه جایگاهی دارد باز هم شاهد تخریب خواهیم بود.
معمار طراح است. معمار سازنده است. معمار، مهندس هوشنگ سیحون است و مهندس فروغی است تا همین اواخر زنده‌یادان مهندسان ضیاء جاوید، محمد قهوه‌ای و علیرضا مددی. حتی اگر به ساخته‌های ایشان نقدی داشته باشیم باز هم در حضور میهمانان شهر همدان، به بناهای ساخته شده بر اساس طرح‌های اجرایی مهندسان یاد شده نشانی می‌دهیم.
بر آن‌ها که هستند همچون معمار قدرتی، مهندس شهباز و مهندس هاشمی باید با آرزوی سلامتی و طول عمر، تأکید کنیم. مگر موی سپید و تجربه ایشان به مدد بیاید که به قول ضرب‌المثل معروف: «خوش بود گر محک تجربه آید به میان/ تا سیه‌روی شود هر که در او غش باشد». والسلام.
واسه من سواله دقیقا این خونه چی داره که ثبت میراث فرهنگی شده ؟