*آرزو ذکایی‌فر
*معاون امور پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور
خودکشی یکی از فوریت‌های مهم اجتماعی، رفتاری و پزشکی است. در میان مشکلاتی که کارشناسان امور رفتاری با آن روبه‌رو هستند، موضوع خودکشی یک ضرورت محسوب می‌شود. خودکشی تلاشی آگاهانه به منظور پایان‌بخشیدن به زندگی شخصی است که شاید این تلاش به اقدام تبدیل شود. افکار خودکشی طیفی از اندیشه‌های مبهم در مورد امکان پایان‌دادن به زندگی تا خودکشی کامل را در بر می‌گیرد. در واقع، افکار خودکشی اصطلاحی است که بر وقوع هرگونه اندیشه خود تخریبی دلالت دارد.
خودکشی از جمله ده علت اصلی مرگ در کشورهای مختلف جهان است. سالانه یک میلیون نفر در جهان خودکشی و ۲۰ میلیون نفر اقدام به خودکشی می‌کنند و افرادی که به دلیل خودکشی می‌میرند، بیش از افردای هستند که به دلیل جنگ‌های نظامی از بین می‌روند . خودکشی ۴ تا ۶ درصد مرگ‌و‌میر را به خود اختصاص می‌دهد. بر پایه گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، نرخ متوسط خودکشی جهانی ۵/۱۱ در ۱۰۰ هزار نفر است که نرخ آن در مردان ۱۵ نفر و در زنان ۸ نفر در ۱۰۰ هزار نفر است.
طیف رفتارهای خودکشی اثرات زیان‌بار فردی و اجتماعی زیادی از جمله مرگ زودرس، بستری‌شدن در بیمارستان، استفاده از خدمات بهداشت روانی، از دست‌دادن بهره‌وری، اقدامات توانبخشی و مانند این دارند. از طرف دیگر، بخش عمده‌ای از اقدام‌کنندگان به مراکز بیمارستانی مراجعه می‌کنند و متعاقبا تعداد قابل توجهی از آنان بستری می‌شوند. آمار بالای مربوط به بستری‌شدن این افراد علاوه بر تلفات مالی و جانی که متوجه بیماران می‌کند، متقابلا وقت و هزینه زیادی را نیز از جامعه و مراکز درمانی صرف می‌گیرد؛ به علاوه، برای هر مورد خودکشی و یا اقدام به خودکشی، حداقل پنج نفر از نزدیکان فرد، دچار آلام روانی بسیار شدید خواهند شد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که درصد عمر ازدست‌رفته به کل عمر ناشی از خودکشی در سنین ۱۰ تا ۸۰ سال بیش از خشونت، در سنین ۱۵ تا ۲۹ سال بیش از سرطان، در سنین ۱۰ تا ۴۰ سال بیش از بیماری‌های عفونی و در سنین ۱۵ تا ۲۴ سال بیش از بیماری‌های قلبی عروقی منجر به مرگ شده است.
از سوی دیگر، خودکشی به سلامت روان اعضای خانواده قربانیان آسیب‌زده، تأثیرات منفی بر زندگی اجتماعی به جای می‌گذارد و احتمال وقوع آن را در محیط خانواده و اجتماع افزایش می‌دهد. با وجود ارتکاب رفتارهای طیف خودکشی، طبیعی است که این مسئله یکی از اولویت‌های مداخلات در حوزه بهداشت روانی در چارچوب شناخت، پیشگیری و مداخله به موقع باشد.
بنابراین این واقعیت و باور درست و صحیح را در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی همواره مدنظر داشته باشیم که خودکشی قابل پیشگیری است؛ اگر عوامل و نشانگرهای خطر و نشانه‌های اخطاردهنده خودکشی را به‌موقع شناسایی و در راستای پیشگیری، مداخلات مناسب و اثربخش و همه‌جانبه را در نظر داشته باشیم. بنابراین، یکی از موضوعات مهم و ضروری در طراحی مداخلات، آگاهی و شناخت صحیح موضوع ، تحلیل وضعیت و شناسایی دقیق عوامل محافظ و خطر در راستای طراحی برنامه اقدام است و نکته قابل اهمیت این‌که در طراحی برنامه‌های اقدام و عمل جغرافیای محیط و زیست‌بوم اجتماعی در نحوه و مدل مداخلات بسیار مهم و اساسی خواهد بود .