*سید امیر قشمی
*مدیر موزه آموزش‌وپرورش
در سال ۱۳۲۸ که بنای آرامگاه بوعلی سینا به طرز نویی از طرف انجمن آثار ملی شروع می‌شد، در این موقع دومین‌بار رئیس فرهنگ بودم و کلنگ اول آن ساختمان جدید را از طرف آن انجمن به زمین زدم (شنبه اول مردادماه ۱۳۲۸ مطابق ۲۶ رمضان ۱۳۶۸ برابر ۲۳ ژویه۱۹۴۹) اتفاقاً نقشه ساختمان طوری بود که محل قبر عوض می‌شد و چند متری باید قبر را جابه‌جا کنند، بالنتیجه باید نبش قبر شود و استخوان‌های بوعلی سینا را از قبر قدیم درآورده و در قبر جدید جا دهند.
قرعه این فال به نام بنده زده شد، لذا از روزهای دهه آخر رمضان این سال چند نفر عمله به دستور من مشغول کار شدند و اطراف قبر را کندند، به‌طوری که قبر مانند صندوقی از زمین بالا آمده به نظر می‌آمد. آن‌گاه دستور دادم اطراف قبر را نیز کندند و استخوان این حکیم را با نهایت احترام درآوردند و در کیسه تمیز و نظیف نهاده در صندوقی گذاشتند و خودم مهر کردم و در اتاقی به امانت گذاشتم تا محل قبر جدید آماده شد و به آن‌جا منتقل گردید. استخوان‌های بدن حکیم هم‌چنان باقی بود، ولی سمت راست جمجمه پوسیدگی پیدا کرده بود که وقتی دست می‌کشیدیم مانند گچ آب‌دیده به زیردست نرم می‌نمود، ولی سایر قسمت‌ها سالم و صحیح بود، استخوان‌بندی حکیم متوسط بود، نه بلند قامت و نه کوتاه قامت بود، بعضی از دندان‌ها نیز باقی بود.
سنگ قدیم قبر را عیناً حفظ کردیم که از بین نرود و حالیه نیز در گوشه مقبره حکیم گذاشته شده است. پهلوی قبر بوعلی سینا قبر دیگری بود به نام قبر بوسعید و این همان بوسعیدی است که از دوستان حکیم بوده و در اعتصابی که قشون علیه حکیم در دوره وزارتش کرده بودند، حکیم را در منزل خود پناه داده و مخفی کرده بود، استخوان‌های این بوسعید را نیز در صندوق دیگری مضبوط کردم، ولی بعد نفهمیدم آن‌ها را چه کردند.
مراسم افتتاح ساختمان آرامگاه و جشن‌های ابن‌سینا از اول تا دهه اردیبهشت ماه ۱۳۳۲ در تهران و همدان برگزار شد.
روزی از مهندس ساختمان سؤال کردم این ساختمان جدید چند سال دوام خواهد داشت گفت با مقایسه با ساختمان‌ها و مخصوصاً پل‌هایی که از زمان هخامنشیان در گوشه و کنار این کشور باقی‌مانده دو هزار و پانصد سال دوام کرده است، این بنای فعلی که ساخته می‌شود، اگر دستی خرابش نکنند و به حال خودش بگذارند، اقلاً ده هزار سال دوام می‌کند و باقی خواهد ماند، زیرا قدیما از سیمان و مصالح فعلی اطلاعی نداشته، ساختمان‌ها را فقط با گچ و آجر و آهک و سنگ می‌ساخته‌اند و ساختمان‌های آن‌ها بیش از دو هزار سال پابرجا مانده است. اما امروزه با مصالحی سروکار داریم که مقاومتش چندین برابر مقاومت مصالحی است که قدیما به‌کار می‌برده‌اند؛ مثلاً سنگ‌هایی که فعلاً در ساختمان بوعلی سینا به‌کار برده‌ایم از جنس گرانیت یا سنگ خارا است که دارای صلابتی فوق‌العاده است ولی معمولاً پیشینیان فقط از سنگ‌های آهکی استفاده می‌کرده‌اند که صلابت و مقاومت چندانی ندارد.
…در این سنوات مقبره بوعلی سینا به‌وسیله انجمن آثار ملی از نو ساخته شد و بناست سال بعد این ساختمان رسماً افتتاح شود و از جمعی مستشرقین خارجی نیز دعوت به‌عمل‌آمده است که به ایران خواهند آمد و در مراسم افتتاح شرکت خواهند نمود.
مستشرقین و مدعوین که به همدان خواهند آمد قطعاً سایر آثار باستانی را دیدن خواهند کرد. لذا از همین موقع دستور تعمیرات آثار باستانی موجود در همدان از طرف اداره‌کل باستان‌شناسی وزارت فرهنگ داده شد.
چندین محل که قابل تعمیر بود اقدام به تعمیر آن شد، من‌جمله سنگ‌شیر که از آثار اشکانیان است و در زمان مرداویج سر و دستش عمداً شکسته شد که شرح آن در تواریخ مسطور و مورد عنایت دختران دم‌بخت است، زیر آن سکویی تعبیه شد و سنگ‌شیر را روی آن قراردادند و بقول ظریفی فعلاً سنگ فیل شده است.
دیگر از آثار باستانی که در این موقع تعمیر شد مقبره حافظ ابوالعلی است که در محل معروف است به برج قربان ساختمان مقبره باباطاهر نیز که چندین سال بود به حال وقفه بود اعتباری برای تکمیل آن داده‌اند و به‌صورت آبرومندی تعمیر و تمام شد.
گنبد علویان که سابقاً تعمیر شده بود دستی به سروصورتش کشیده شد و شسته و روفته شد. مقبره امامزاده طاهر دره جزین نیز تعمیر گردید.
جاده عباس‌آباد و گنج‌نامه نیز تعمیر شد به‌طوری‌که به سهولت می‌توان در آن‌جا رفت‌وآمد کرد.
خلاصه از پرتو وجود بوعلی سینا سایر آثار باستانی نیز سروصورتی یافت و کلیه این تعمیرات تحت نظر شخص بنده انجام گردیده است.
*از کتاب فرهنگ همدان در خاطرات سید معزالدین مهدوی