*مهرداد نهاوندچی
*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست
اخیرا داد دادستان همدان هم از طرح جامع همدان بلند شد و دستور پیگیری و تصویب طرح جامع همدان را صادر کرد. این‌که دادستانی همدان مسئله تخریب کوهستان، آزادسازی حریم رودخانه گنجنامه را پیگیری و به طرح جامع شهری هم ورود کرده است، از منظر محیط زیستی بسی نیک است؛ اما در مورد طرح جامع که توسط یک مشاور غیربومی صورت گرفته، به گفته بسیاری از کارشناسان ایرادات متعددی وجود دارد. از این منظر شتاب برای تصویب شدن یک طرح پر ایراد، تبعات ناگواری برای کهن‌شهر همدان در بلندمدت خواهد داشت. اکنون زمانی است تا دستگاه¬های متولی و به خصوص شورای تازه نفس، اصلاحات جدی بر این طرح جامع به وجود بیاورند تا علاوه بر تصویب هر چه زودتر، در این طرح، نگاه جامع نگری به مقوله محیط زیست هم صورت بگیرد.
برخی ایرادات محیط زیستی طرح جامع
۱- با توجه به توپوگرافی شهر همدان و کوهپایه‌ای‌بودن آن، پهنه‌بندی بلندمرتبه‌سازی بررسی‌های خاصی را می‌طلبد. در این طرح، مشاور به دستور استاندار چند پهنه بلندمرتبه‌سازی در حیدره، جاده دره مرادبیک، دیوین و اعتمادیه و پردیس در نظر گرفته است که نقاط مرتفع شهر محسوب می‌شوند و از منظر محیط زیست این عقیده وجود دارد که نباید در نقاط بالای همدان اجازه بلندمرتبه‌سازی داده شود چون نفس شهر را می‌گیرد. طبق قانون وقتی در طرح جامع پهنه بلندمرتبه‌سازی تصویب شود، حتی اگر کسی بخواهد برج سی طبقه هم در آن پهنه‌ها بسازد، نیاز به مصوبه جدایی ندارد. توجه به کریدورهای هوائی یک مسئله مهم در طرح جامع است.
۲- در طرح جامع باید حوزه حمل و نقل عمومی تعیین تکلیف شود اما در طرح ارائه‌شده چیزی به نام قطار شهری که این همه مسئولان بر گرفتن بودجه ملی آن تأکید کردند، پیش‌بینی نشده است و اگر شهرداری بخواهد پروژه قطار شهری را اجرا کند، نمی‌داند چطور باید آن را اجرا کند. البته از منظر محیط زیست و با توجه به بافت تاریخی و شرایط خاص همدان چه بهتر که قطار شهری در همدان ساخته نشود اما در هر صورت باید تعیین تکلیف شود). ضمن این‌که، مشاور سه خط مهم خط حمل و نقل عمومی پیش‌بینی کرده که پایانه هیچ کدام از آن‌ها در شهر مشخص نیست و معلوم نیست اتوبوس‌ها کجا توقف خواهند کرد. از آن‌جایی که پل و زیرگذر در کشورهای پیشرفته منسوخ شده، طرح‌های جایگزین از جمله افزایش عرض خیابان‌ها به منظور افزایش حجم و ظرفیت می‌تواند مزیت‌های بهتری را برای مدیریت ترافیک و محیط زیست داشته باشد؛ چراکه پل و زیرگذر صرفا ترافیک را از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل می‌کند. ضمن این‌که گسترش فضاهای پیاده‌محور در مناطق مختلف از جمله محورهای گردشگری همدان می‌توان حس مطلوبی ایجاد کند. طرح پیشنهادی مشاور، طرحی پر از پل و زیر گذر است. در این طرح، موارد دور اندیشانه و اما شدنی مانند استفاده از خودروهای خودران برای پیاده راه‌ها دیده نشده است.
۳- مناطق روستایی به عنوان پهنه مستقل از شهر دارای فرهنگ، خواسته‌ها و زیست متنوع و متفاوتی هستند. این مناطق با هویت مستقل، با بهره‌گیری از جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود تعاملات خاص خود را با شهرها دارند. اقدام به الحاق و تصمیم‌گیری برای این مناطق بدون در نظر گرفتن خصوصیات ذاتی آن‌ها، آسیب‌های مختلفی را به همراه خواهد داشت که تبعات آن شهر و روستا را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. در طرح جامع پیشنهادی توجه درستی به مسئله مهم الحاق روستاهای اطراف همدان نشده است. الحاق‌های چند سال گذشته نشان داده، این مقوله چه آسیب‌هایی داشته و بدون پشتوانه کارشناسی صرفا هویت این روستاها را مخدوش می¬کند.
چند پیشنهاد سبز برای طرح جامع
۱- توجه به کاربری‌های مختلف به صورت رشد هوشمند شهری و پیش‌بینی روند این کاربری‌ها از منظر رشد هوشمند شهری (Smart Growth). این امر می‌تواند به برنامه‌ریزی دقیق کاربری‌ها و کاهش مسافت، کاهش سوخت و افزایش مسیرهای پیاده محور کمک کند.
۲- توجه به مدل‌سازی دقیق سمت و سوی توسعه شهری و برنامه‌ریزی محیط زیستی برای حفاظت هر چه بیشتر از این مناطق. برای توسعه در این طرح شرق و شمال شرق شهر همدان لحاظ شده است. تصویب قوانین و برنامه‌ریزی‌ها برای جلوگیری از حاشیه‌شدن این مناطق، می‌تواند در حفظ محیط زیست آن نیز موثر باشد.
۳- حوزه اقتصادی: وجود پیوست اقتصادی و انجام برنامه‌ریزی‌هایی برای استفاده از حق نشر (آلاینده) که بخشی از بودجه‌های صدور مجوزها، به حفاظت از محیط زیست و طرح¬های سبز اختصاص یابد. مثلا به شکلی که اجرای مدیریت سبز نیز مشمول تخفیف یا معافیت شود.
۴- لزوم توجه به محله محوری: با احیای محله¬های قدیمی و محله محوری، می‌توان عدالت را در مناطق مختلف شهری تا حد زیادی برقرار کرد و بخشی از مدیریت محیط زیستی محلات را نیز به خود شهروندان و شورای محلات و فرهنگسراها سپرد.
۵- جمعیت همواره در راس مشکلات محیط زیستی در دنیا ذکر می‌شود. برنامه‌ریزی صحیح برای ابعاد مختلف از جمله هرم سنی جمعیت می‌تواند راهگشای آینده همدان باشد. همدان رشد جمعیت سالانه منفی ۲۳/۰ درصد را داراست و از این حیث رکورددار کاهش جمعیت کشور است. ۱۳۱ هزار نفر از جمعیت همدان مهاجرت کرده‌اند.
۶- لزوم توجه به تامین آب خام شهری و اضطراری، مدیریت منابع آبی، رودخانه‌ها، شبکه فاضلاب، قنوات و مسیل‌های شهری، مدیریت بحران و پدافند غیر عامل در این زمینه‌ها.
۷- لزوم توجه به انرژی‌های نو از جمله انرژی خورشیدی و بادی با توجه به قابلیت‌های موجود.
۸- توجه به مسئله تمرکززدایی از مناطق پرتراکم مرکزی شهر. برنامه‌ریزی در مورد ایجاد شهرک سلامت، شهرک شهرداری، انتقال کاربری‌های اداری به مناطق مطلوب در رینگ‌های خارجی شهر، هم رضایت‌مندی شهروندی را بالا می‌برد، هم موجب توسعه و گسترش هر چه بهتر شهر می‌شود.
امید است با تغییر رویکرد تهیه‌کنندگان طرح و اصلاحات اساسی در طرح مزبور زمینه خدمت به مردم شهر همدان فراهم شود و «طرح» جامع شهری همدان با رفع ایرادات موجود و با نگاهی محیط زیست، به معنای واقعی کلمه «جامع» شود.