*نازنین ناصری
*کارشناسی ارشد محیط زیست
ارزش مراتع به عنوان منابع طبیعی کشور مانند جنگل‌ها، رودها و رودخانه در بین مردم شناخته‌شده نیست و خیلی از افراد شاید برای مراتع اهمیت چندانی قائل نباشند، اما باید بگوئیم مراتع هم به عنوان منابع طبیعی یک کشور اهمیتی برابر با دیگر عرصه‌ها دارند. بیشتر مساحت استان همدان را مراتع تشکیل داده است. هر ساله با شروع فصل‌های بهار و تابستان مراتع استان با چالش‌های زیادی مواجه می‌شود. از آن‌جایی که همدان یک منطقه ییلاقی است، از اردیبشهت ماه عشایر به این منطقه رسیده و چادرهای عشایری را اتراق کرده و دام‌های خود را در مراتع برای تغذیه از علوفه آن رها می‌کنند و شما با صعود به قله الوند شاهد حضور عشایر در دامنه‌های الوند، دشت میشان و سایر نقاط استان خواهید بود. از طرف دیگر، با گرم شدن هوا، مراتع مستعد آتش‌سوزی می‌شوند؛ حریق‌هایی که به یا طور طبیعی به دلیل تابش بیش از حد آفتاب به مراتع و یا به دلیل دخالت انسان در مراتع استان اتفاق می‌افتد را می‌توان از جمله چالش‌هایی دانست که هر ساله دامن‌گیر مراتع است؛ چراکه این عوامل در صورت ادامه‌دار بودن باعث تخریب مراتع استان شده و به از بین رفتن فون و فلور مراتع دامن می‌زنند.
عشایر و روستاییان وقتی دام را در مراتع برای چرا رها می‌کنند، باید بر طبق اصول اولیه نسبت به چرای دام بپردازند. خاک و پوسش گیاهی مراتع در صورت چرای بیش از حد دام دچار تخریب شده که به‌طور کلی هم گیاه از بین می‌رود و مجال رشد مجدد و ترمیم را نخواهد داشت و هم خاک غنی مراتع از مواد مغذی تخلیه و مستعد فرسایش می‌شود و از طرف دیگر با وقوع بارندگی در طی ماه‌های سرد سال، آب به درون خاک نمی‌تواند، نفوذ کند و در سطح خاک روان آب ایجاد می‌شود که این موجب می‌شود گیاهان سال بعد به دلیل نبود ذخیره آب در خاک از رشد باز می‌مانند و با ورود دام شرایط برای گیاهان مرتعی بدتر می‌شود.
تصور کنید با وجود این چالش‌ها بحران خشکسالی نیز به آن اضافه شود که وضعیت حادتری در مراتع به وجود خواهد آمد. با در نظر داشتن این موارد باید نسبت به حفظ و حراست از مراتع استان تلاش دوچندان شود. اگر می‌خواهیم که مراتع استان به وضعیتی که الان همدان در دسترسی به آب دچار بحران شده است، دچار نشود، باید از ورود عشایر و روستائیان نسبت به مراتع که اکثر مناطق حفاظت شده استان را مراتع تشکیل می‌دهند، جلوگیری کرده و لااقل قوانین سختگیرانه‌تری داشته باشیم و منافع بلندمدت در مراتع و حفظ آن برای آیندگان را به لقای منافع کوتاه‌مدت نبخشیم و از طرف دیگر دامداران و روستاییان استان نیز بر اساس نه صرفا اجبار قانونی بلکه احساس مسئولیت در حفظ و حراست از مراتع به عنوان عرصه ملی مبادرت ورزند و از ورود دام بیش از حد مجاز به مراتع و مناطقی که بکر بودن خود را از دست نداده‌اند، خودداری کرده و پس از چرای دام برابر با ظرفیت مرتع به پوشش گیاهی مرتع فرصت رشد دوباره را بدهند تا هم گونه‌های مرتعی که جزو گونه بومی استان بوده در آستانه نابودی قرار نگیرند و هم خاک مراتع دستخوش فرسایش نشود.
یکی از چالش‌های جدیدی که مراتع استان به آن مواجه شده، تبدیل مراتع به اراضی دیم است. با بحران کمبودی آب در استان بسیاری از کشاورزان به اراضی مرتعی رجوع کرده و با شخم‌زدن آن اقدام به کاشت دیم می‌کنند که آسیب‌های جدیدی را بر پیکره طبیعت از جمله خاک، پوشش گیاهی و جانوری مراتع وارد می‌زنند.
«حسن اکبری» سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست نیز در طی سفر رئیس جمهور به استان همدان از منطقه حفاظت شده خانگرمز، آلمابولاق و مسیر منطقه حفاظت شده نشر و دامنه الوند بازدید داشتند، که در مصاحبه با نگارنده گفت: «تبدیل زیستگاه‌ها و طبیعت در حقیقت تخریب طبیعت محسوب می‌شود. مهم‌ترین چالش استان همدان این است که من در این بازدید‌ها عرصه دشتی را مشاهده نکردم. عمده دشت‌ها تبدیل به دیم‌زارها شده که حتی در بعضی جاها برداشتی اقتصادی صورت نگرفته است. اگر طبیعت را شخم بزنیم و گندم آن هم با یک بازدهی پائین بکاریم، در حقیقت جز ضرر چیزی نصیب ما نمی‌شود. اگر این مراتع خود حفظ شده بود، می‌توانست تعداد زیادی دام در داخل این مراتع چرا کند و تولید اقتصادی گوشت را داشتیم و از همه مهم‌تر طبیعت و گونه‌های گیاهی را حفظ می‌کردیم. بسیاری از گونه‌های جانوری وابسته به این دشت‌ها از بین رفته‌اند؛ چراکه زیستگاه‌های آن‌ها تبدیل و ساده‌سازی شده و زیستگاهی که هزاران گونه گیاهی داشته فقط برای کشت گندم اختصاص داده شده است و بسیاری از بی‌مهرگان، خزندگانی مانند مار و گونه کاریزمایی مانند آهو از بین رفتند. این موارد هیچ توجیهی ندارد، چراکه وقتی زمینی شخم می‌خورد، مستعد فرسایش قرار می‌گیرد و تبدیل به کانون گرد و غبار می‌شود که تهدید جدی برای استان همدان محسوب می‌شود. سرمایه‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی را از دست دادیم، تنوع گیاهی دشت‌ها و تنوع زیستی وابسته به آن‌ها را از بین بردیم و کانون گرد و غبار ایجاد کردیم که روی زندگی مردم بومی و اطراف تأثیر منفی خواهد گذاشت».