*سمیه بهبودی
*کارشناس علوم تربیتی
آب بعد از هوا به عنوان دومین و مهم‌ترین نیاز انسان‌هاست که حیات موجودات و تداوم آن به وجود آب شده است. امروز همگان بر نقش آب در شکل‌گیری جوامع و نقشی که در توسعه ایفا می‌کند اذعان دارند. رشد روز‌افزون جمعیت کشور، رخدادهای طبیعی نظیر خشکسالی‌های پی در پی، افزایش تقاضاها و ناهمگونی توزیع مکانی و زمانی این ماده حیاتی همه و همه سبب شده تا تأمین آب شرب به یک دغدغه بزرگ در کشور تبدیل شود.
همانطور که می‌دانیم ایران کشوری خشک و کم آب است که با توجه به رشد جمعیت و منابع محدود آب، باید راهکارهای مناسبی برای استفاده بهینه از منابع، اجرا کرد. با توجه به این‌که بخش اعظم کشور را مناطق کم آب در برگرفته که شهر همدان نیز از این قائده مستثنی نیست. در الگوی مصرف و صرفه‌جویی آب افزایش بهروری و راندمان تولید کلیه بخش‌های تولید و مصرف‌کننده آب بخش مصرف خانگی از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار است. به طوری که در مطالعات صورت گرفته نیز مشخص شده در بعضی مناطق میزان آگاهی زیست‌محیطی مردم بر میزان مصرف آب آن‌ها تأثیر بسزایی دارد، بنابراین باید با آموزش به مردم و کودکان و آگاهی‌های آن‌ها در مورد بحران آب را بالا برد.
آب منبعی طبیعی، کمیاب، آسیب‌پذیر و حیاتی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشوری است که باید به نسل‌های بعدی سپرده شود. اما کمیابی آن امروزه به یک معضل بزرگ تبدیل شده است. یکی از ارکان دستیابی به صرفه‌جویی در مصرف آب، فرهنگ‌سازی است. آب یکی از منابع محدود و مؤثر در توسعه پایدار است که برای کشورهای در حال توسعه نظیر ایران، از اولویت بسیار بالایی برخوردار بوده و مدیریت الگوی مصرف، برای حفظ منابع آب امری ضروری است.
از جمله پیش شرط‌های مدیریت رفتار، کنترل و ساماندهی الگوی مصرف، شناخت عوامل تأثیرگذار بر رفتار مصرف‌کنندگان است. آب از محیط زیست طبیعی به دست می‌آید، بنابراین استفاده از آب نیازمند برنامه‌ریزی است تا اطمینان حاصل شود که به اندازه کافی برای تأمین نیازهای جاری بدون تخریب محیط زیست وجود دارد، بنابراین انتظار می‌رود با آموزش محیط زیست و فرهنگ‌سازی به مردم، از مصرف بی‌رویه آن جلوگیری به عمل آید.
به منظور مدیریت بهینه مصرف آب، باید آگاهی‌های زیست محیطی عمومی را افزاایش داده و مردم را نسبت به بحران‌های زیست محیطی از جمله کم آبی حساس کرده تا رفتار آن‌ها نسبت به استفاده آب تصحیح شود. منابع آب در عین فراوانی، به میزان ثابت و بسیار محدود است. از این رو آب، مایعی حیاتی و نادر که در بسیاری از مناطق حکم کیمیا را دارد؛ شناخته شده است. اما امروزه افزایش جمعیت، توسعه اقتصادی، افزایش شدید خواسته‌های مردم و تنوع طلبی در استفاده از محصولات مختلف باعث شده که آب، این کالای مهم و با ارزش مورد غفلت قرار گیرد و ما به عنوان ساکنان سرزمین خشک و نیمه خشک دچار فراموشی کردیم که کم آبی از حقیقت های موجود در زندگی ماست.
با نگاهی محققانه به شیوه‌ها و الگوهای رایج مصرف آب در جامعه خود، در می‌یابیم که بین الگوهای موجود و الگوهای مطلوب و سازگار با شرایط محیطی ما در زمینه مصرف، ناهماهنگی جدی وجود دارد. از این‌رو باید راه‌های صحیح مبتنی بر اصول جامعه شناختی و تربیتی را به منظور تغییر بینش و عادات مصرف‌کننده به کار برد. بر اساس بررسی‌های انجام شده توسط کارشناسان در شهرهمدان می‌توان به این نتیجه رسید که بهترین و مؤثرترین قشر هدف برای تغییر فرهنگ و الگوی مصرف کودکان هستند. در این حیطه روش‌های نوین وجود دارد که آموزش صحیح آن برای فرهنگ‌سازی به کودکان می‌تواند مفید باشد. اصلاح الگوی مصرف در جامعه نیازمند بازتولید فرهنگی و به عبارت دیگر فرهنگ‌سازی است. با توجه به این‌که دانش‌آموزان به ویژه در دوره ابتدایی بیشتر پذیرای مفاهیم جدید هستند، می‌توانند به عنوان عوامل آموزشی عمل کرده و رهبران این تفکر در خانه و رشد دهنده آگاهی شهروندان در مورد مصرف بهینه آب باشند. در شهر همدان با به کارگیری برنامه‌هایی از جمله آموزش‌های ویژه معلمان، بازتولید محتواهای آموزشی بر مبنای آموزش‌های مرتبط با آب و مصرف صحیح آن، تهیه و تولید رسانه‌های آموزشی ویژه مرتبط با آب، آموزش‌های میدانی و گردش‌های علمی، برگزاری همایش‌ها و مسابقات مرتبط و مانند این می‌تواند نقش بسزایی در ایجاد مصرف بهینه آب در جامعه ایفا کند. بنابراین می‌توان با در کنترل گرفتن عوامل موثر و مدیریت عملی و سنجیده بر دانش آموزان تا حد قابل توجهی از هدر رفت آب جلوگیری کرد و با کمک به حل بحران جهانی آب از جنگ‌های احتمالی آینده بر سر منابع آبی بیشتر جلوگیری کرد.
قابل ذکر است با تحقیقات به عمل آمده توسط صاحب‌نظران خانواده‌هایی که در مـورد نحـوه مصـرف آب آگـاهی دارنـد نسبت به خانواده‌هایی که نگرانی و آگاهی کمتری دارنـد به طور قابل توجهی میزان مصرف کمتری نیز دارند و از طرفی امید است با افزایش سطح آگاهی و سواد خانوارها از طریق آموزش‌های لازم می‌تـوان بـه صـرفه‌جـویی در مصـرف آب امیدوار بود.