آب‌بازی شهرداری در فضای سبز

در این شرایط که باید قطره قطره آب را قدر بدانیم، شهرداری با استفاده از سیستم غلط آبیاری فضای سبز، مانند استفاده از تانکر به هدررفت بیشتر آب کمک می‌کندو این سوال را در ذهن شهروندان ایجاد می‌کند که وقتی آب نیست، چرا شهرداری آب را به حراج گذاشته است؟ همدان‌نامه در پرونده ویژه خود به این موضوع پرداخته است.

*«یاریِ آب» فراموش شده در «آبیاری» فضای سبز شهر

*حضور تانکرهای آب‌رسانی در سطح شهر و این شیوه آبیاری فضای سبز، برای فعالان محیط زیست و شهروندان نگرانی ایجاد کرده است

*آیدا شاکر

*روزنامه‌نگار

تانکرهای بزرگ آبیاری فضای سبز شهرداری که با آلودگی صوتی و هوایی فراوان، گیاهان بلوار و خیابان­های شهر را غرق در آب می­کنند، اغلب دیده‌ایم. گذشته از این‌که آب این تانکرها بیش از گیاهان، نصیب خیابان شده و در معابر جاری شده و هدر می­رود، حضور این تانکرها در خیابان­های شهر حوادث تلخی را نیز رقم زده است. کندی حرکت این تانکرها در لاین سرعت و لغزندگی معابر به دلیل هدررفت آب، طی سالیان سبب بروز تصادفاتی در سطح شهر شده است که بعضی از این تصادفات متاسفانه با مرگ افراد همراه بوده است.

در سال­های اخیر که معضل بحران آب سبب شده است کارشناسان و متخصصان در خصوص مصرف بهینه و راه­های کاهش مصرف آب در مدیریت شهری و کشاورزی صحبت کنند، حضور این تانکرها در سطح شهر و این شیوه آبیاری فضای سبز، نگرانی بیشتری برای فعالان محیط زیست و شهروندان ایجاد کرده است و این در حالی است که بنابر نظر تمام کارشناسان مربوطه، آبیاری مکانیزه تحت فشار و قطره‌ای می­تواند جایگزین بسیار مناسبی برای شیوه آبیاری سنتی با شلنگ و آبیاری به وسیله تانکر که سبب هدررفت حجم انبوهی از آب می‌شوند، باشد.

خطرات آبیاری با تانکر

«محسن مروتی» کارشناس فضای سبز شهری ضمن اشاره به سیستم­ آبیاری فضای سبز  با تانکر بیان می­کند: به منظور آبیاری فضای سبز شهر با تانکر، آب را در مخازنی ذخیره می­کنند که تانکرها از این مخازن پر شده  و با حضور در مناطق مختلف شهر، آبیاری را انجام می­دهند.

وی می­افزاید: آبیاری با تانکر علاوه بر خطراتی که به همراه دارد، سبب هدررفت بسیار زیاد آب می­شود زیرا به عنوان مثال برای آبیاری فضای سبز یک بلوار در شهر همدان حدود ۶۰  الی ۱۲۰ هزار لیتر آب با توجه به دمای هوا و فصل سال مصرف می­شود که بخش زیادی از این میزان آب، بیش از نیاز گیاه است و از دسترس گیاه نیز خارج می­شود. همچنین بخشی از آبی که توسط تانکرهای آبیاری بارگیری می­شود در طول مسیر به علت فرسودگی تانکرها و نشت آب، هدر می­رود. بنابراین این شیوه آبیاری کمتر پیشنهاد می­شود اگرچه در حال حاضر نیز در بوستان‌ها و سایر فضای سبز شهری از سیستم آبیاری تحت فشار و مکانیزه که با کمترین هدررفت، آب را در اختیار گیاه قرار می­دهد استفاده می­شود و آبیاری با تانکر بیشتر در بلوارها و فضای سبز حاشیه خیابان کاربرد دارد.

این کارشناس فضای سبز شهری اظهار می­کند: گیاه چمن یکی از معمول­ترین گیاهانی است که در فضای سبز همدان استفاده می­شود زیرا این گیاه خیلی سریع رشد می­کند و هزینه کمتری نیز نسبت به اغلب گونه‌های گیاهی چندساله دارد هرچند متاسفانه چمن مصرف آب زیادی دارد و به همین سبب امروزه تلاش می­شود در طراحی فضای سبز شهری از این گیاه کمتر استفاده شود.

گیاهان جایگزین

مروتی معتقد است: در این راستا می­توان اغلب گونه‌های گیاهی چندساله را جایگزین کاشت چمن در فضای سبز شهری کرد. مثلا کاشت گیاهان دارویی گلدار نظیر آویشن، اسطوخدوس، بومادران، بابونه، پامچال، رزماری، سرخارگل، شقایق یونانی و گل ختمی در فضای سبز می­تواند راه خوبی باشد که نیاز آبی کمتری دارند و نسبت به سرمای هوای زمستان همدان نیز مقاوم هستند و با مدیریت اصولی می­توان علاوه بر زیبایی از محصولات این گیاهان نیز بهره‌برداری کرد.

وی تاکید می­کند: در سیستم­های نوین طراحی شهری، می­توان برای رفع این مشکلات، حتی استفاده از گیاهان را به حداقل رساند یا حذف کرد و برای این منظور طراحی پارک­ها و فضای سبز را به سمت فضاهای «هوشمند» سوق داد. فضای سبز هوشمند مفهوم جدیدی است که به عنوان فضایی از محیط شهری تعریف می‌شود که از «فناوری» برای دستیابی به مجموعه‌ای از اهداف مانند دسترسی عادلانه، تناسب جامعه، سلامت بیشتر، ایمنی و بهروه­وری انرژی استفاده می­کند. طراحی فضای سبز هوشمند می­تواند استفاده از تلفیق کفپوش‌های رنگی زیبا و جدید باشد که علاوه بر زیبایی، ماندگاری و مقاومت زیادی نیز دارند. همچنین می‌توان از مالچ­پاشی استفاده کرد که زیبایی داشته و باعث حفظ خاصیت خاک نیز می­شود.

مروتی در انتها بیان می­کند: در صورتی که برای تصمیم­گیری در خصوص فضای سبز و مجموعا مدیریت شهری، علم روز دنیا و مقالات علمی به­روز را ملاک عمل قرار دهیم مشکلات بسیاری در این زمینه حل می‌شوند.

هدررفت شدید آب

در ادامه این بحث، «سعید شمس» کارشناس و پیمانکار فضای سبز شهری همدان در خصوص آبیاری با تانکر اظهار می­کند: هدررفت آب در سیستم آبیاری با تانکر بسیار زیاد است و علاوه بر آن‌که آب خیلی بیشتر از نیاز گیاه در اختیار گیاهان قرار می­گیرد، آب زیادی نیز از درز و سوراخ تانکرها و نازل­های آن در طول مسیر هدر می­رود. علاوه بر این‌که حضور تانکرها در بلوارهای ورودی شهر که ماشین­ها با سرعت زیاد در حال حرکت هستند خطرات زیادی به همراه داشته و باعث تصادفات بسیاری طی سنوات گذشته شده است. همچنین لغزندگی معابر به دنبال آبیاری با تانکر باعث می­شود ماشین­ها و خصوصا موتورسیکلت­ها کنترل خود را از دست داده و این موضوع به تصادفات شدید منجر شود.

این پیمانکار فضای سبز شهری معتقد است: در سال­های اخیر سیستم آبیاری فضای سبز همدان به سمت سیستم­های نوین و مکانیزه نظیر آبیاری تحت فشار و قطره‌ای سوق پیدا کرده است که هدررفت آب اندکی دارند، اما هنوز در این زمینه جای کار بیشتری وجود دارد. برای مثال در اطراف شهر همدان چاه­های عمیق و نیمه عمیق بسیاری وجود دارد که یا بدون استفاده مانده‌اند و یا استفاده درستی از آن­ها نمی­شود و می­توان با مدیریت اصولی و هماهنگی مدیران شهری و مدیریت اداره آب، این منابع آبی را به داخل مخازن هدایت کرد و برای آبیاری تحت فشار فضای سبز مناطق مختلف شهر استفاده کرد.

چمن؛ گونه پرمصرف

وی می­افزاید: متاسفانه حدود ۸۰ درصد گونه گیاهی فضای سبز شهری همدان گیاه «چمن» است که گونه پرمصرفی از لحاظ مصرف آب به شمار می­آید. در راستای حفظ منابع آبی و جلوگیری از هدررفت آب می­توان از گونه های گیاهی که نیاز آبی کمتری دارند به جای گونه های پرمصرفی نظیر چمن استفاده کرد. مثلا گونه‌های گیاهی مانند «شبدر سفید» و «فرانکینیا» که علاوه بر مقرون به صرفه بودن نیاز آبی بسیار کمتری نسبت به گونه چمن دارند، می­توانند جایگزین مناسبی در این زمینه باشند.

سیستم آبیاری مکانیزه

«مجتبی توتونی» معاون سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهر شهرداری همدان در خصوص آبیاری فضای سبز شهر همدان می­گوید: ما در همدان حدود ۶۳۰ هکتار فضای سبز شهری داریم که در راستای کم کردن مصرف آب در ۶ سال اخیر تلاش کردیم حدود ۵۰ الی ۵۵ درصد از فضای سبز شهری همدان را به سیستم آبیاری مکانیزه و تحت فشار مجهز کنیم تا از این طریق هدررفت آب کاهش پیدا کند. در این راستا هرساله در بودجه عمرانی و فضای سبز مناطق چهارگانه شهر بخشی از بودجه نیز به طور ویژه به آبیاری مکانیزه اختصاص پیدا می­کند.

توتونی می­افزاید: سیستم آبیاری تحت فشار علاوه بر افزایش راندمان آبیاری و کاهش هدررفت آب، تردد ماشین­های سنگین و تانکرهای آب را نیز در سطح شهر کمتر می­کند و از این طریق به کمتر شدن حوادث رانندگی و تصادفات کمک می­کند. به همین دلیل ما سالانه بودجه‌ای برای مکانیزاسیون سیستم­های آبیاری شهری اختصاص می­دهیم و همچنین تمامی بوستان‌­هایی که در سال­های اخیر در شهر همدان احداث می­شوند ملزم به داشتن سیستم آبیاری تحت فشار هستند. اما از سویی متاسفانه استفاده از تانکر نیز در آبیاری فضای سبز شهر امری اجتناب‌ناپذیر است زیرا بعضی بخش­های فضای سبز شهر به علت ابعاد کم و مقرون به صرفه نبودن سیستم مکانیزه، تحت پوشش این شیوه قرار نمی­گیرند، همانطور که در حال حاضر در تهران و یا سایر کلان‌شهرهای دیگر نیز استفاده از تانکر کاملا از بین نرفته و در برخی موارد استفاده می­شود.

تغییر الگوی کشت

معاون سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهر شهرداری همدان در ادامه اظهار می­کند: همچنین برای کاهش میزان مصرف آب، در زمینه تغییر الگوی کاشت نیز اقداماتی انجام داده‌ایم و کاشت گیاه چمن به عنوان گونه پرمصرف منابع آبی را از دستورکار خارج کرده و گونه‌های درختچه­‌ای مقاوم به سرما که نیاز آبی کمتری دارند را به این منظور جایگزین کاشت چمن در فضای سبز شهری کردیم، به عنوان نمونه در بلوار «شاه حسینی» و «بهادربیگی» گیاه چمن را جمع­آوری کرده و با گونه‌های درختچه‌ای جایگزین کردیم و همچنین سیستم آبیاری این مناطق نیز به سیستم آبیاری تحت فشار مجهز شده‌اند.

وی در انتها تاکید می­کند: دغدغه ما در سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری همدان نیز کاهش آبیاری به وسیله تانکر و کاهش چشم­گیر آن در سطح شهر است زیرا هم به لحاظ ترافیکی و هم از لحاظ الگوی مصرف آب این سیستم به صرفه نیست و تلاش ما بر این است که با راهکارهای مختلف و کارشناسی شده، حضور این تانکرها و این شیوه آبیاری را به حداقل برسانیم.