نهالی بر بام از خشت سبز

*فرزاد سپهر

*معمار و روزنامه‌نگار

استاد «سیاوش تیموری» معمار معاصر ایران می‌گوید اگر به تاریخ معماری و بناهای خشتی توجه کنیم، معنای اصطلاح «خشت سبز» را متوجه می‌شوید. بناهای خشتی در بام به وقت فصل نو به دلیل ماندگاری دانه‌های نباتی و ریزش باران بر آن‌ها با سرسبز شدن روبرو می‌شدند و با این تعبیر می‌توان بناهای ایران را از دیرباز بر ایستادگی با خشت‌های سبز تعریف کرد. خانه‌های قدیمی همدان، حیاط داشت و حالا آپارتمان‌های قواره‌دار و بی‌قواره با جای کمی برای کاشت درخت همراه است. پارک‌ها یا به تعبیر ایرانی آن پردیس‌های همدان محل کاشت درخت‌ها شده‌اند. خوب است آئین سرسبز کردن سبزه‌ها را به کاشت درخت و نهالی کوچک در مقابل خانه‌هایمان گره بزنیم.

یک خانه در همدان سبز شد

آئین نوروزی در همدان و دیگر شهرهای ایران به رسم سبزه ساختن از گندم و گره‌زدن سبزه‌ها در روز سیزدهم فروردین همراه است. کهن‌شهر همدان با مردمانی به انجام آئین و رسوم ویژه معروف بوده و هست. قدمت شهر همدان در سال‌های اخیر با هجوم ساخت‌و‌سازهای بی‌حساب و کتاب کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر می‌شود و فریاد اهل درد بر فرهنگ، گاهی به جانِ خانه می‌نشیند و از گزند تخریب در امان می‌ماند. بهار که می‌شود فصل که نو می‌شود و فروردین که می‌رسد صدای تیشه بر ریشه‌های خانه‌های قدیمی نیز قوت می‌گیرد. همان خانه‌هایی که بر خشت سبز بنا شده و روشنایی‌های اهل خانه، رازهای نهان و پیدای بیداری شهر کهن همدان بودند. ای کاش می‌شد رسم سرسبز شدن خانه را در کنار رویاندن سبزه‌ها به کاشت درخت و نگاهداری خانه پیوند داد.

گِرد حیاط می‌چرخیدم

حیاط خانه با درخت‌هایی که به شکوفه می‌نشیند، نشان‌گر فصل نو بودند و در برخی جای‌ها از شهر، هنوز نشان از بهار می‌دهند. شکوفه‌های سپید و صورتی و سرخ بر شانه‌های مادر و بانوی خانه دست باز می‌کنند. دخترها که از راه برسند و پسرها که فریاد شوق سربدهند صدای بهار به اهل خانه می‌رسد. حیاط خانه آن قدر اهمیت داشت که برای سرسبز کردن آن رسم و آئینی ویژه دیده می‌شد. معلم ادبیات دوران دبیرستان، حسین لقمانیان از پدرش که بر کار شکسته‌بندی بود برایمان نقل می‌کرد اگر در بهار چوب خشک به زمین بکارید سبز می‌شود چه برسد به دست آدمی که شکسته است. چوب اگر سبز بشود نشان از بهار می‌دهد. نهال درخت‌ها بر حیاط و روبروی خانه چشم‌انتظار دست‌های شهروندان است تا پیام‌آوران فصل نو به شهر همدان شوند.

عکس‌های اهل خانه بر آستانه با نهال و درخت

یادگاری‌های برجای مانده از قدیم به رسمی خوب و ماندگار در عکس‌های چاپی بر دیوار قاب می‌شد و یا در آلبوم‌های عکس نگاه‌داری می‌شد. خوب است این آئین و رسم را از نو زنده کنیم. عکس‌های نوروزی در حیاط خانه‌های قدیمی با درخت و سرسبز شدن حیاط همراهی می‌کند. در این عکس‌های ماندگار هنوز و همچنان دست‌ها و شانه‌های مادر حامی و پشتیبان اهل خانه هست و خواهد بود. خوب است درخت بکاریم و رسم سبزه گره زدن را به کاشتن درخت و سبزکردن خشت‌های ماندگار خانه همراه کنیم. خشت‌های خانه سبز می‌شوند اگر قدر خاطر و خاطره‌های بهار را بدانیم.