*نازنین ناصری
*کارشناس ارشد محیط‌زیست
هرساله به مناسبت هفته منابع طبیعی، در سراسر کشور نهال‌های زیادی غرس می‌شود. در همدان نیز با حضور سازمان‌های مسئول این مهم انجام می‌شود و از شهروندان دعوت می‌شود نهال‌هایی را در نقاط مختلف با همکاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان بکارند. این یک نقطه قوت است که از شهروندان درخواست می‌شود که هرکدام یک نهال بکارند و اگرچه وجود درخت در هر نقطه‌ای نشان از آرامش، هوای پاک، سرسبزی و کارکردهای دیگری که درختان دارند را شامل می‌شود، اما موارد زیادی باید در کاشت نهال در نظر گرفته شود؛ اولا این‌که در هر منطقه، با توجه به اقلیم آن منطقه کاشت نهال انجام شود که استان همدان در ناحیه سرد و خشک قرار دارد که به این مسئله باید دقت شود و درختانی که مناسب این اقلیم هستند را برای کاشت باید در نظر گرفت. دوم این‌که در مناطقی کاشت انجام شود که نیاز اساسی آن منطقه از لحاظ وجود درخت است. مناطق خالی از درخت که به‌وسیله عوامل طبیعی یا انسانی درختان آن از بین رفته‌اند و عامل اصلی ایجاد باد‌ها و ریزگردها هستند.
استان همدان در ناحیه غرب کشور واقع شده و باتوجه به این‌که ریزگردها از کشور عراق وارد ایران می‌شود، استان همدان با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد، یکی از مکان‌های ورود این ریزگرد‌هاست، پس بهتر است که در نهال‌کاری به مناطق واقع در جاده همدان – کرمانشاه نیز دقت شود و همچنین با توجه به این‌که در سال‌های اخیر خشکسالی بر استان همدان نیز رسیده و آن را با چالش‌های بحران آب روبرو کرده باید از درختانی استفاده شود که نیاز آبی چندانی نداشته باشند و در عوض کارکردهای یک درخت را با خود داشته باشند. یکی از کارکردهای درخت هوای پاک و ازبین‌بردن آلودگی‌هاست. در استان همدان وجود نیروگاه‌هایی که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند، یکی از منابع آلودگی هواست. ایجاد فضای سبز در کنار این نیروگاه‌ها تا حدی می‌تواند آلودگی‌ها و وارونگی دما به خصوص در فصل زمستان کاهش دهد.
برای داشتن یک طبیعت پایدار کاشت نهال و توسعه فضای سبز یک نیاز اساسی است، اما کافی نیست. این‌که یک نهال کاشته شود و بدون مراقبت‌های بعدی به حال خود رها شود هم اقدام درستی نیست. هدف صرفاً کاشت نیست که بگوئیم ما درخت کاشتیم و به وظیفه خود عمل کردیم، بلکه هدف این است که ما همواره به محیط‌زیست خود نیز توجه داشته باشیم و سعی در بهبود آن باشیم و برای این منظور با کاشت نهال فقط پایه‌های اصلی آن را بنا کنیم، اما اگر این پایه‌ها در همان سال‌های اولیه به حال خود رها شود مانند یک ساختمانی که فقط اسکلت آن زده شده و چند سال به حال خود رها شده و با توجه به عوامل طبیعی که رخ می‌دهد، دچار تخریب و فروریختن می‌شود. درخت هم همین حالت را دارد؛ بی‌توجهی در سال‌های اولیه رشد آن، باعث می‌شود در معرض آسیب‌های طبیعی و انسانی واقع شود و از بین برود. پس باید در طی مراحل مختلف رشد درخت از آن محافظت شود، چراکه حفاظت مناسب درخت در طول رشد برای حفظ سلامت آن بسیار مهم است.
فشردگی و سله‌بستن خاک و ترانشه زدن منجر به آسیب ریشه می‌شود که ممکن است باعث بی‌ثباتی یا در نهایت مرگ درخت شود. آسیب به تنه و اندام درخت را در معرض بیماری و شکست ساختاری قرار می‌دهد. درختی که در اثر بی‌توجهی در مراحل و سال‌های اولیه رشد آسیب ببیند ممکن است به‌آرامی در طی چندین سال بمیرد.
نگاهی به تجارب جهانی
ایرلند طرحی بلندپروازانه برای مبارزه با تغییرات اقلیمی تعیین کرده که براساس آن در نظر دارد تا سال ۲۰۴۰ میلادی ۴۴۰ میلیون اصله درخت بکارد. در تیر سال گذشته، در شمال هند بیش از ۲ میلیون نفر از مردم با رعایت فاصله اجتماعی به کاشت ۲۵۰ میلیون اصله درخت در یک روز اقدام کردند و با این کار رکورد بیشترین کاشت درخت در یک روز را به نام خود زدند. هند متعهد شده تا سال ۲۰۳۰ پوشش درختی خود را به ۲۳۵ میلیون جریب برساند و این کار را از تیر امسال شروع کرده است. (هر جریب معادل ۷ هزار و ۴۰۴ متر مربع است.) ترکمنستان هم تنها ۶ میلیون نفر جمعیت دارد و دولت این کشور در سال ۲۰۱۳ تصمیم گرفت ۳ میلیون اصله درخت در این کشور بکارد و آن را در آن سال اجرایی کرد، اما به تازگی هم در بیست و پنجمین جشن سالگرد بی طرفی ترکمنستان قرار شد ۲۵ میلیون اصله درخت دیگر بکارد. پروژه جاه‌طلبانه دولت پاکستان برای کاشت ۱۰ میلیارد اصله درخت که به سونامی کاشت جنگل مشهور شده است، از سال ۲۰۱۸ و به عنوان راهکاری برای مقابله با تغییرات جوی کره زمین و پیشگیری از عواقب آن آغاز شد. براساس این برنامه، پاکستان در یک دوره پنج‌ساله، در زمین‌های دولتی این کشور، ۱۰ میلیارد درخت خواهد کاشت. عربستان قصد دارد در طرحی ابتکاری تا ۱۰ سال آینده در قلمرو خود ۱۰ میلیارد اصله درخت بکارد.
با وجود این‌که در کشور ما یک هفته با عنوان درختکاری وجود داشته و نیاز کشور به فضای سبز بسیار زیاد است، اما هیچ‌گاه پروژه بزرگی شبیه آن چه در کشور‌های دیگر برشمردیم، برای کاشت درخت کلید نخورده است و مسئولان فقط با تشویق مردم به دنبال کاشت درخت در کشور هستند. این در حالی است که با نگاهی به تجربه کشور‌های دیگر برای کاشت چند میلیونی درخت در کشور به تعریف یک پروژه و پای کار آمدن نهاد‌های اجرایی نیاز است. شاید اگر دولتمردان متوجه شوند که با کاشت درخت، در دراز مدت صرفه‌جویی عظیمی در هزینه‌ها صورت می‌گیرد، بیشتر به این کار تشویق شوند. معمولا دولت‌ها سالانه هزینه‌های هنگفتی برای آلودگی هوا در کلان‌شهر‌ها پرداخت می‌کنند که کاشت درخت می‌تواند آن را بسیار کاهش دهد. تأکید میکنیم اگر پروژه عظیمی در ایران و همدان تعریف شود، صرف کمیت نجات بخش نیست و توجه به نگهداری، کیفیت و موفقیت پروژه چنینی را تضمین خواهد کرد.