نگاه اجتماع‌محور به مبارزه با اعتیاد
کارشناس آسیب‌شناسی اجتماعی: اعتیاد آن‌گونه که پیش از این تصور می‌شد، صرفا با اقدامات سخت و پلیسی قابل ریشه‌کن‌کردن نیست
نوروزی: می‌توان با افزایش سرمایه‌های اجتماعی و تکیه بر آن‌ها جامعه را برای مبارزه با اعتیاد مجهز به مهارت‌هایی کرد که بتواند خود نقش میدانی را به عهده داشته و پروژهای اجتماعی و بومی شده را طراحی و اجرا کند.
*فاطمه کاظمی
*روزنامه‌نگار
۲۶ ژوئن برابر با ۵ تیرماه روز جهانی مبارزه با مواد مخدر است؛ روزی که سازمان ملل متحد با هدف ارتقای عزم سیاسی ملت‌ها برای مبارزه با موادمخدر به این نام نامگذاری کرده است. در ایران نیز مصادف با این روز (پنجم تیرماه) به مدت یک هفته به عنوان هفته مبارزه با مواد مخدر نامگذاری شده است. به این مناسبت بر آن شدیم طی گفت‌وگویی با «منوچهر نوروزی» کارشناس آسیب‌شناسی اجتماعی ترتیب داده و حول موضوع آسیب اعتیاد و راهکارهای مبارزه با آن، نظر وی را جویا شویم.
تغییر روش مبارزه با موادمخدر
اعتیاد آن‌گونه که پیش از این تصور می‌شد، صرفا با اقدامات سخت و پلیسی قابل ریشه‌کن‌کردن نیست چراکه عوامل مرتبط با آن، در تمام سطوح اجتماعی ریشه دوانده است؛ نوروزی با بیان این نکته می‌افزاید: در حال حاضر مدل‌های مبارزه با موادمخدر نسبت به قبل بیشتر ماهیتی اجتماعی و پایین به بالا پیدا کرده و رویکرد جدید توفیق بیشتری نسبت به رویه پیش از آن نیز در مبارزه موثر با اشاعه مواد مخدر به دست آورده است.
وی ادامه می‌دهد: هرچند بازوی دیگر مبارزه با موادمخدر همان مبارزه سخت و با محوریت پلیس و ارکان قضایی انتظامی است و نمی‌توان از اهمیت این مهم کاست، اما مشخص شده تکیه صرف به این نوع اقدامات جامعه را به هدف مدیریت آسیب اعتیاد نخواهد رساند.
برنامه اجتماع محور
رئیس اداره بهزیستی شهرستان بهار -که سازمان متبوعش در نوک پیکان توانمندسازی اجتماعی در مقابله با مواد مخدر قرار دارد؛- بیان می‌کند: می‌توان با افزایش سرمایه‌های اجتماعی و تکیه بر آن‌ها جامعه را برای مبارزه با اعتیاد مجهز به مهارت‌هایی کرد که بتواند خود نقش میدانی را به عهده داشته و پروژهای اجتماعی و بومی شده را طراحی و اجرا کند.
وی خاطر نشان می‌کند: سازمان بهزیستی ذیل برنامه اجتماع محور پیشگیری از اعتیاد، سعی کرده است برای کنترل اعتیاد و ریشه کنی مواد مخدر بر توان اجتماعی و سرمایه‌های انسانی جامعه اعتماد کرده و در این مسیر آن را همراهی کند. به این منظور، سازمان بهزیستی با شناسایی محله‌ها و محیط‌هایی که به طور بالقوه می‌توانند بستر ساز اعتیاد باشند، اقدام به شناسایی سرمایه‌های انسانی همان منطقه کرده و در مسیر تشکیل تیم‌های اجتماع محور پیشگیری از اعتیاد آنان را یاری می‌کند. پس از آن، آموزش‌های لازم برای اعضای این تیم‌ها را به آنان ارائه کرده و کمک می‌کند افراد محلی با شناسایی عوامل بالابرنده ریسک اعتیاد، برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی کرده و آن برنامه‌ها را اجرا کنند. طبعا هدف چنین رویکردی ارتقای مسئولیت‌پذیری جمعی و روحیه مشارکت‌جویی در افراد جامعه نسبت به رشد فردی و جمعی است و این متغیر می‌تواند در ارتقای عوامل سلامت اجتماعی، نقشی بی‌بدیل ایفا کند.
این فعال حوزه اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی با بیان این‌که اعتیاد در انواع مختلف در سراسر جهان رایج بوده و امری مربوط به امروز یا صرفا کشور ایران نیست، می‌افزاید: به‌رغم قدمت آسیب اعتیاد، اما ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود که در مسیر انتقال مواد مخدر از کشور افغانستان به اروپا قرار دارد و نیز به علت وجود برخی مشکلات که ریشه تاریخی در این مرز و بوم دارند و همچنین با توجه به جمعیت جوان و شکاف نسلی موجود، متاسفانه در برابر اعتیاد، آسیب‌پذیرتر از گذشته به نظر می‌رسد؛ بدیهی است که به دیده گرفتن این واقعیت، مسئولیت سنگین آموزش‌های اجتماعی را برای مسئولین امر دو چندان می‌کند. وقتی از آموزش آحاد جامعه برای مبارزه با اعتیاد سخن به میان می‌آید عموما ذهن افراد به سمت کلاس‌های آموزشی به صورت سنتی متمایل می‌شود، حال آن‌که باید توجه داشت آموزش به روز و کارآمد عموما باید به صورتی خلاقانه و روزآمد طراحی شده و نیازهای اجتماعی و فردی افراد را در نظر بگیرد، بعه نوان مثال تفریح یک نیاز اساسی در انسان است، حال اگر این نیاز برآورده نشود، فرد برای ارضای آن به تکاپو خواهد افتاد و اگر جامعه بستری مناسب و سازنده را برای تفریح در اختیار فرد قرار ندهد، او به سمت راه‌های جایگزین سوق پیدا می‌کند و چه بسا آن مسیرهای جایگزین سلامت وی در ابعاد مختلف را به مخاطره اندازد! حال با این نگاه می‌توان مقوله‌هایی چون شادی، هیجان طلبی، گرایش به همسالان و دیگر مولفه‌های اجتماعی را بررسی کرده و برای طراحی‌های آموزشی طرحی نو در انداخت.
نوروزی در ادامه پس از بیان الزامات طرح آموزشی موفق، اضافه می‌کند: بنابر آن‌چه بیان شد، یک طرح پویای آموزشی باید بتواند عادت‌های رفتاری جدیدی در آحاد جامعه ایجاد کرده و آن را جایگزین عادت‌های رفتاری آسیب‌رسان کند. به این منظور تسهیگران اجتماعی، با تکیه بر توانمندی‌های محلی باید پروژه‌های ورزشی، تحصیلی، تفریحی، شغلی، خانوادگی مانند این را طراحی کرده و با روحیه مطالبه‌گری و مشارکت‌جویی در مسیر تحقق آن‌ها قدم بردارند و از طریق درگیر کردن بخش‌های متنوع جامعه در این برنامه‌ها، در واقع به صورت کاملا کاربردی و رفتاری به آنان نحوه مواجهه بنجار و سازنده با نیازهای طبیعی را آموزش دهند. شاید اگر بتوان این نوع نگاه و رویکرد نو به آموزش را در فعالان حوزه اعتیاد رواج داد، در آینده‌ای نزدیک شاهد بالندگی و حرکت به سوی آینده‌ای روشن در مسیر پیشگیری از اعتیاد را شاهد بود.