*سید محمدجواد حسینی‌مرصع
*کنشگر مسائل معماری و شهرسازی
مسئله جابجایی یکی از مسائل ابتدایی و اولیه در همه شهرها در دوره‌های مختلف تاریخی بوده است اما شاید بتوان تاریخ عبور و مرور در شهر را در دو دوره پیش از ورود خودرو و بعد از ورود آن به شهر تقسیم کرد. در دوره پیش از ورود خودرو به شهرها، اغلب معابر برای تردد انسان ساماندهی می‌شدند و شکل معابر به علت رشد ارگانیک شهر شکلی پیچیده اما در مقیاس انسانی بود. پس از ورود خودرو به معابر شهری به علت مشکلات تردد وسائل نقلیه موتوری به تدریج تغییرات در و تعریضات معابر شهری آغاز شد و تسهیل در حرکت وسایل نقلیه موتوری در شهر چهره معابر و نیز چهره شهرها را دگرگون کرد.
این تسهیلات برای خودروها به تدریج در اولویت کار طراحان و برنامه‌ریزان شهر قرار گرفت تا جایی که شهرها از مالکیت انسان به ماشین درآمدند و هدف از ساختن شهر ساختن معابری عریض برای تردد خودرو شد و معابر هر روز عریض‌تر شدند و کمر به محو بقایای شهر گذشته بستند اما هر چقدر تعریض‌ها بیشتر شد، تردد و درخواست سفر از معابر افزایش یافت و این دور باطل در طرح‌های آینده‌نگر جامع شهرها نیز قرار گرفت و تا دهه‌ها مقرر بود این تعریض‌ها ادامه یابد. بعد از گذار از دوران مدرنیته که سعی در تحمیل تفکر خود در همه شئون زندگی انسان داشت و بلودزر به تخریب بافت شهری سنتی می‌پرداخت و ساختن خیابان‌های مستقیم و طویل خود را ارزشمندتر از تاریخ فرهنگی شهر می‌دانست، متفکران به تدریج در اندیشه‌ها و آرمان‌های مدرنیته تشکیک وارد کردند.
امروزه شهرها در حال بازگشتن به صاحبان اصلی خود یعنی همان شهروندان و انسان‌هایی هستند که شهر را محل زندگی و رشد و شکوفایی خود می‌دانند. در ادبیات شهری امروز جایگاه شهروندان و انسان‌گرایی در ساختن شهر ارحجیت بالاتری از ساختن معابر برای تردد خودروها یافته است.
در دنیای امروز، پرداختن به سهولت دسترسی پیاده و یا دوچرخه به امکانات شهری از برنامه‌های تصمیم گیران و تصمیم‌سازان شهری است. بنابراین تسهیلات و امکانات شهری را طوری برنامه‌ریزی می‌کنند تا نیاز شهروندان به صورت پیاده تأمین شود و استفاده از وسایل نقلیه موتوری تا حد امکان محدود شود تا با این روش، از آلودگی هوا و آلودگی‌های صوتی و بصری و خطرات عبور و مرور وسائل موتوری و اتلاف وقت و انرژی در ترافیک‌های سنگین خودرویی جلوگیری کنند. در همین راستا، احداث پیادهروها و نیز پیاده‌راه‌های مناسب و مسیرهای ویژه دوچرخه‌سواری در پیش روی شهرسازان قرار دارد.
در شهر همدان نیز روند تاریخی ذکر شده از دوره رشد ارگانیک هسته اولیه شهر و سپس ورود خودرو و ساختن خیابان‌های تحمیل‌شده به بافت تاریخی شهر و سپس تعریض خیابان‌ها و تخریب بناهای قدیمی و تقدیم شهر به خودروها مو به مو انجام شده است و چند سالی است که – اگرچه دیر تر از بسیاری از شهرهای دنیا – از شهر انسان‌گرا صحبت می‌شود و معابری مانند پیاده‌راه بوعلی و میدان امام از تردد خوروهای منع شده‌اند و فضای انسانی برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی شهروندان در این مسیرها شکل گرفته است و شجاعت اجرای این پروژه در مقابل ترس کسانی که زندگی انسان را در گرو حضور خودرو می‌دیدند پیروزمندانه این عرصه شهری را به شهروندان تقدیم کرده است. هرچند این فضا باز هم جای کار دارد و جداره‌ها و عملکرد‌ها و کاربری‌ها باید دستخوش تغییراتی شود.
جدا از پیاده‌راه بوعلی، مدیریت شهری در چند سال گذشته اهتمام مناسبی در ساختن پیادهروها در معابر شهر همدان داشته است؛ پیاده‌رو‌هایی که تا همین چند سال پیش که نگارنده مطلب مقاله‌ای تحت عنوان «چند قدم در پیادهروهای شهر» در همین نشریه به چاپ رسانده بود و در آن وضعیت نامناسب پیادهروهای شهر را متذکر شده بود، امروز در بسیار از نقاط شهر ساماندهی شده‌اند و حداقل در مورد مشخص‌کردن محل عبور پیاده و به‌کارگیری مصالح مناسب اقداماتی صورت گرفت است، اما متأسفانه بسته به محل از کیفیت اجرای این پیادهروها تفاوت بسیاری دارد، به طوری که مطابق معمول در مناطق برخوردار شهر هزینه‌های سنگین‌تر و طرح‌های باکیفیت‌تری اجرا شده است و در مناطق متوسط شهر در حد تعویض روی مسیر و در مناطق کم‌برخوردار شهر بعضا کار خاصی انجام نشده است.
در کل اگرچه رویکرد توجه به پیاده‌مداری در تفکر مدیران شهری در حال جا باز کردن است اما باید به این نکنته توجه کرد که پیادهروها باید مسیرهای اصلی و بااهمیتی باشند و حتی می‌توانند از نظر وسعت و عرض معبر از سواره رو بزرگ‌تر باشند چراکه در آن‌ها علاوه بر تردد و جابجایی می‌تواند زندگی شهری شهروندان از دسترسی به امکانات شهری گرفته تا ورزش و سرگرمی و بازی کودکان، خوردن و آشامیدن اغذیه، مطالعه، استراحت و مانند این در آن شکل بگیرد. در واقع امروزه در بسیاری از شهرهای دنیا ایده بوستان نواری که همان پیادهروهای عریضی است که جنبه تفریحی و گذران اوقات فراغت دارند در حال اجرا و خدمات‌رسانی به شهروندان است، اما متأسفانه هنوز در شهر پیادهروها مسیرهایی درجه چندم هستند که در حاشیه سواره‌رو ها قرار گرفته‌اند و نیازمند توجه بیش از پیش مدیران شهری هستند.