*محمد بلوهر
*نویسنده و پژوهشگر
«سرگذشت نام ایران» نام کتابی است از «محمدمهدی احدیان» چاپ نخست این اثر در بهمن ماه ۱۳۹۸
از سوی انتشارات «آوای خاور» منتشر شده است.
همیشه خرد بادت آموزگار خنک باد ایران و خوش روزگار
نگارنده و گردآورنده کتاب «سرگذشت نام ایران» دانش‌آموخته زبان‌های باستانی، اثری بسیار نفیس و ارزشمند را در زمینه نام ایران در ۴۵۵ صفحه به‌زیور طبع آراسته است. کتاب، با سبک و سیاقی کاملا علمی، روشمند به ریشه‌یابی تاریخی نام ایران از منظر زبان‌شناسی تاریخی در ادبیات «ودایی» و «اوستایی» نژاد آریایی نگاشته و نیز با کندوکاوی دقیق و کنجکاوانه و نگاهی ذره‌بینی و پژوهشگرانه واژه ایران را در آثار اساطیری، حماسی، ادبی و سیر تاریخی آن دوره‌‌های ماد، هخامنشی، سلوکی، اشکانی، ساسانی و سرانجام دوره اسلامی تا دوران معاصر یعنی سیزدهم و چهاردهم هجری قمری مورد بررسی و کنکاش قرارداده است.
در پیش‌گفتار، نویسنده به نقش و تأثیر و اهمیت جای‌نام‌شناسی (toponymy) یا دانش بررسی جای‌نام‌ها از منظر زبان‌شناختی، تاریخی، جغرافیای تاریخی و پژوهش‌های فرهنگی و سیاسی اشاره کرده است.
نگارنده از پژوهش‌ها و آثار دانشمندان و صاحب‌نظران در موضوع نام ایران چون؛ ژوزف مارکوار، ارنست هرتسفلد، دیوید مکنزی، آرتورکریستن سن، بارتلمه، هرن اشمیت، هرولد بیلی، مانفرد مایر هوفر، رودیگر اشمیت و نیز گراردونیولی دانشمند ایتالیایی که برجسته ترین پژوهش‌ها را در مورد نام ایران ارائه کردهاند، بهرههای گرانسنگ و ارزشمندی گرفته است!
محمد معین، علامه دهخدا، علامه محمد قزوینی، ملک الشعرای بهار، محمود افشار، محمد مقدم، صادق کیا، احسان یارشاطر، محمد ملایری ، محمد جواد مشکور، جلال متینی، مهرداد بهار، جلال خالقی مطلق، تورج دریایی و محمد تقی راشد محصل از جمله دانشمندان و پژوهشگران صاحب‌نام ایرانی هستند که مقالات علمی در زمینه نام ایران به فارسی تألیف و تدوین کرده و نگارنده کتاب از خرمن‌های بارآور آنان خوشههای فراوان فراهم آورده است.
نگارنده کتاب در زمینه جای‌نام شناسی و جای‌نام‌های ایران پژوهش‌هایی داشته و مقالاتی منتشر کرده است از جمله: «درآمدی برجای‌نام شناسی ایران، بررسی کلان جای‌نام‌های استان همدان و بررسی ریشه شناختی دوجای‌نام آدراپانا و نهاوند»؛ در ضمن اذعان می‌دارد که این کتاب در آغاز پژوهشی بود برای نوشتن مقالهای درباره «کلان جای‌نام ایران» بوده، اما شواهد نوشتاری پرشمار در منابع تاریخی و نتایج جدید حاصل از پژوهش، وی را تشویق و ترغیب کردهده و برآن داشته است تا اثری جداگانه و به تفضیل با عنوان «سرگذشت نام ایران» فراهم آورد.
در مقدمه کتاب آمده است که: «دو هزار سال از کوچ آریائیان به سرزمین‌های ایران گذشت تا واژه «ایران» و معادل آن «آریان» برای نامیدن سرزمین‌های غرب آسیا از «سند» تا «فرات» به‌کار رفت و حدود دو هزار سال است که این نام کاربرد دارد. این کتاب داستان نام ایران و سرگذشت شگفت انگیز و پرفراز و نشیب آن در گذر زمان است که مجموعه‌ای بزرگ از شواهد، اسناد و مدارک تاریخی نام ایران را ارائه می‌دهد. کتاب با شناختی از ساختار اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آریاییان آغاز و سپس به کاوش ریشه‌های نام ایران در سنگ نگارهها و نوشته‌های باستانی غرب آسیا می‌پردازد، آن‌گاه به معنی و مفهوم واژه ایران اشاره داشته و با بررسی انواع نوشته‌های تاریخی تا عصر ما پیش می‌آید. روایت پیش روی حاصل پژوهش‌های زبان‌شناسی تاریخی و کنکاش در تاریخ و ادبیات چهار هزار ساله بوده که بسیار جامع آمده است.
در بخش پایانی کتاب «فهرست تفضیلی نام ایران» از دوره باستان تا سده چهاردهم هجری قمری در سنگ نگارهها، سنگنبشتهها، آثار و ابنیه باستانی و تاریخی و نیز نوشتار اساطیری، حماسی، تاریخی، ادبی، هنری و دیوان شعرا به تفضیل فهرست‌وار ذکر شده است.
این کتاب در پنج گفتار تألیف و تنظیم شده که در پایان هر گفتار منابع و مآخذ (رفرنس‌ها) مربوط به آن گفتار بسیار جامع و فراگیر آمده است.
در گفتار پایانی نگاهی گذرا و فشرده بر تاریخچه اقوام آریائی و نیز سیر تاریخ سرزمین ایران شده است و سپس عکس‌ها و نقشه‌های جغرافیای تاریخی ایران، بخش نمایه (اعلام به خط لاتین و یونانی) جای‌نام‌ها و سرانجام «فهرست تفضیلی نام ایران» که شرح آن ذکر شد.
کتاب برای علاقمندان، دلبستگان و پویندگان نام، پیشینه و سرگذشت ایران، راهنما، دانشنامه و شناسنامهای گویا از رخدادها و دگرگونی‌های دیرین کشورمان است.
ایران کنام شیران، خورشید شاه ایران زان است شیر و خورشید نقش درفش ایران