کرونا و تبلیغات شهری

*سعید دوستی

*کارشناسی ارشد پژوهشگری اجتماعی

تصویر ۱) پوستر تهیه شده توسط دانشگاه علوم پزشکی

نزدیک به شش ماه از تایید رسمی خبر انتشار شیوع ویروس کرونا در کشور می‌گذرد، در این مدت رویکردهای مختلفی جهت معرفی و شناساندن این ویروس و راه‌های برخورد و مقابله با آن توسط مردم، رسانه‌ها و سازمان‌ها اتخاذ شده است، هر روز حجمی از مطالب و تصاویر رسانه‌های دیداری و شنیداری و فضای مجازی این موضوع را دربرمی‌گیرد و فضای زندگی مردم مملو از نشانه‌های کرونا محور شده است، پهنه شهر هم از این قافله عقب نمانده و سهمی از تبلیغات محیطی و شهری به این موضوع اختصاص یافته است. تبلیغات شهری با توجه به تماس مستقیم با مخاطبان از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است، چراکه تبلیغات در نوع محیطی خود، مخاطب را وادار به نظاره می‌کند. تبلیغات شهری می بایست علاوه بر زیبا سازی محیط شهری و اثر بخشی بر مخاطبان، اثر رسانه‌ای خود در راستای ترویج فرهنگ جاری و عمومی مردم را نیز حفظ کند.  گاه واژه‌ها، تصاویر (عناصر بصری) در تبلیغات تاثیرگذارتر از چیزی هستند که تصور می‌شوند، به طوری که واژه‌هایی هرچند کوچک و تصاویری بسیار ساده با رنگ‌های متفاوت، ممکن است تحولی در یک بیننده و مخاطب ایجاد کنند که برای انتخاب آن، چندان منطق را درگیر تصمیم و تأثیر پذیری خود نکنند.[۱] نگاهی گذرا به  تبلیغات انجام شده در دوران شیوع ویروس کرونا در سطح شهر بیانگر آن است که  بنرها و بیلبوردهای اشغال شده با موضوع کرونا در مراحل اولیه به دلیل نزدیکی به وقایعی چون چهارشنبه سوری، جمعه آخر سال و عید نوروز با شعارهایی مانند:  «خطر در کمین است!در خانه می مانیم»، «یک قرار ملی! عید ما پس از شکست کرونا»، «کرونا را شکست می‌دهیم»  و… تشویق و ترغیب همشهریان به ماندن در خانه در آن ایام را توصیه می‌کرده است. پس از مدتی با اطلاع‌رسانی گسترده رسانه‌های کشور  به فواید استفاده از ماسک در جلوگیری از شیوع ویروس کرونا ، به میزان حداکثر ۸۵ درصد در صورت استفاده همزمان مبتلایان و دیگر شهروندان، تبلیغات سطح شهر، بیشتر معطوف به تشویق مردم به استفاده از ماسک و هشدار عواقب وخیم نزدن ماسک شده است. پوستری که توسط ستاد مقابله با کرونا و دانشگاه علوم پزشکی به صورت وسیع در سطح استان توزیع شده و بعدها به صورت بیلبورد در معرض نمایش قرار گرفته است به خوبی گویای این رویکرد است . (تصویر شماره ۱)  در این پوستر تصویری از حضور مردان و زنان ماسک پوش در شهر دیده می‌شود که با اتکا به شعار «ماسک من از تو محافظت می کند، ماسک تو از من»، استفاده از ماسک را به عنوان یک مسئولیت اجتماعی و یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از ویروس کرونا معرفی می‌کند. از این تاریخ به بعد و با اجباری شدن زدن ماسک در تجمعات و ادارات، اکثر تبلیغات شهری که در سطح شهر در معرض نمایش گذاشته می‌شوند، حول این مضمون شکل می‌گیرند.

در این راستا، در تاریخ ۲۷/۴/۹۹ شهردار همدان از اجرای طرح دیوار نگاره‌ای در ابعاد بزرگ با شعار «لطفا ماسک بزنیم» در یکی از اضلاع آرامگاه بوعلی خبر می دهد[۲] (تصویر شماره۳). این به اصطلاح دیوارنگاره

تصویر ۳) بنر نصب شده در میدان  آرامگاه بوعلی سینا

که یک بنرعریض و طویل را شامل می‌شود، در برگیرنده یک طرح سه قسمتی است که در قسمت اول آن، تصویری از شهر دیده می‌شود که با یک ماسک به صورت فراگیر پوشانده شده و شمایی از حمله ناموفق لشکر ویروس کرونا در پشت ماسک در آن طراحی شده است،  ویروسی که رنگ آن جهت هماهنگی با رنگ آسمان شهر، به رنگ آبی! در نظر گرفته شده است، در قسمت دوم طرح، با رنگ مایه غالب خاکستری، تصویر یک قبر و گورستانی در پشت سر دیده می‌شود که چند نفر در بالای گور، در حال آماده‌سازی آن هستند  و در قسمت وسط محل اتصال این دوقسمت با  استفاده از زمینه قرمز و زرد نوشته شده است: «فاصله مرگ تا زندگی، انتخاب با شماست». در قسمت سوم طرح، در زمینه ای به رنگ سبز کاهویی، تصویری از کادر درمان ماسک بر صورت و با چهره های خندان دیده می شود که به نشانه پیروزی  دست خود را بالا آورده‌اند ، در پیشانی این قسمت نوشته شده است «قدردان کادر درمان هستیم» و در پایین آن با بزرگترین اندازه قلم- که نشان می‌دهد پیام اصلی این تبلیغ شهری است- نوشته شده است «لطفاً ماسک بزنیم».

تصویر۴)بنر مشترک مدیریت ارتباطات شهری و روابط عمومی استانداری

طرح دیگری که به همت مدیریت ارتباطات

 

شهرداری و روابط عمومی استانداری در نقاط مختلف شهر نصب شده است (تصویر شماره۴)  همان شعار قبلی «کرونا را جدی بگیریم، خطر در کمین است» را همراه خود دارد و در آن، ردیف‌های خالی گورهایی دیده می‌شود که در انتظار کسانی هستند که هشدارهای پایین بنر: شامل شرکت‌نکردن در دورهمی‌های خانوادگی، مراسم عروسی و مراسم عزا را که کانون‌های اصلی ابتلا به ویروس کرونا به حساب می‌آیند را جدی نمی‌گیرند و در طرف دیگر، تصویری از شهر سبز و آرام به چشم می‌خورد که به واسطه ماسکی سراسری که گرداگرد آن را گرفته است از خطر درگورخفتن رهیده است. علاوه بر نمونه‌های ذکر شده در جلوی ساختمان اداره‌ها و بیمارستان‌ها مواردی مشابه دیده می‌شود و در اماکن تفریحی و بعضی بوستان‌ها بنرهای هشدار حفظ فاصله فیزیکی نصب شده است. بررسی این چند نمونه به عنوان نمونه‌های فراگیر و اصلی تبلیغات شهری در زمینه مقابله با ویروس کرونا  از چند منظر قابل بررسی است:

۱-فقدان نگاه همه جانبه به ابعاد مختلف شیوع ویروس کرونا در شهر باعث شده است تنها بعد هشدار در مواجهه با این ویروس جامع الاطراف مورد توجه قرار گیرد، درست است که به دلیل بی‌توجهی تعدادی از شهروندان به توصیه‌ها، همچنان افرادی وجود دارند که با رعایت‌نکردن موارد بهداشتی چون زدن ماسک و شرکت در مراسم و …  خود و دیگران را به خطر می اندازند، اما نگاه عدالت محور به شهر و شهروندان ایجاب می‌کند که همه گروه‌ها در این رابطه دیده شوند، افراد و خانواده‌هایی که از ابتدای شیوع این بیماری به تمام توصیه‌ها عمل کرده‌اند نیز معرض این تبلیغات هستند. آنان انتظار دارند هنگامی که از خانه بیرون می‌آیند تا حداقل با زدن گشتی در شهر ( آن هم با اتومبیل) برای لحظاتی فضای ذهنی خود را عوض کنند، تبلیغات محیطی و شهری به آنان نوید روزهای بهتری را دهند، روزهایی که با رعایت توصیه‌ها توسط آنان و دیگران، به نظر دست یافتنی می آیند. بهتر است در کنار تبلیغات هشدار دهنده از تبلیغات بشارت دهنده نیز استفاده شود.

۲- بی‌توجهی به تاثیر بیان غیرمستقیم در تبلیغات شهری و کمبود ابتکار و خلاقیت در بیان مضامین،  بی‌توجهی به مضامینی چون افزایش تاب آوری و تحمل خانواده‌ها و زوجین و تغییر سبک زندگی در دوران شیوع کرونا و بی‌توجهی به تاثیر رنگ در تبلیغات یکی از آسیب‌هایی است که در تبلیغات شهری مرتبط با کرونادیده می‌شود، در صورت استفاده از هنرمندان و طراحان گرافیک می‌توان به تبلیغاتی با بیان غیرمستقیم با فضاسازی مناسب جهت اقشار مختلف مانند کودکان، زنان، سالمندان، جوانان و… دست یافت، چنان که مجموعه‌های مدیریت شهری شهرهای دیگر از این روش استفاده کرده و برغنای تبلیغات شهری مرتبط با کرونا افزوده اند .(تصویر شماره ۵ )

تصویر۵) نمونه های  از تبلیغات پخلاقانه پیشگیری از شیوع کرونا

 

 

۳- تاثیر تبلیغات شهری بر فرهنگ : فرهنگ عمومی گستره وسیعی دارد، هر اقدامی که در زمینه زیباسازی و اطلاع رسانی در شهر انجام می‌شود، تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت خود را بر مقوله فرهنگ افراد جامعه به خصوص کودکانی که در آستانه اجتماعی شدن هستند، خواهد گذاشت، فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی مشحون از اشعار، جملات، آیات و احادیثی است که همگان را به داشتن امید، صبر در سختی‌ها، باور به گذرا بودن سختی‌ها و … توصیه می‌کند. با وجود این گنجینه غنی، آیا نمی‌توان تبلیغات محیطی را با این جملات پوشش داد و در کنار هشدار به مرگ، امید به زندگی و حیات را نیز در ذهن شهروندانی که به نظر می‌رسد بیش از هر زمان دیگر به آن احتیاج دارند را بر آورده ساخت؟  چنانکه فی المثل اثر این بیت از حافظ :  «رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند» که با شابلون و اسپری، به صورت خودجوش و توسط یک شخص ناشناس بر تابلوی اعلانات یک پارک نقش بسته است شاید با اثر

تصویر ۶) اقدام خودجوش افراد برای دادن امید به همشهریان

یک بیلبورد برزگ تبلیغات شهری برابری کند.(تصویر۶)

 

 

[۱] تبلیغات شهری و فرهنگ عمومی ، مهدی اسماعیلی و حسام محمدی پور، ۱۳۹۸، انتشارات ساحل زندگی

[۲] خبرگزاری برنا ۲۷/۴/۹۹